Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

NeoKlassiK istiqamət 

Monetarizmin  nəzəriyyəsində  mərnəzi  yeri  işsizlİK  və  inflyasiya 

problemi  tutmuşdu.  Fridmen  işsizliyin  təbii  səviyyəsi  anlayışını 

yaradır. Onun fİKrinə görə işsizliyin təbii norması əməK bazarının real 

təbii  şəraitinə  uyğun  işsizlİK  səviyyəsidir.  Fridmenin  təbii  İşsizlİK 

anlayışı özündə mİKroiqtisadi amillərin və əməK bazarı institutlarının 

doğurduğu  bütün  işsizlİK  növlərini  birləşdirir.  Onun  fİKrinə  görə 

işsizliyin  təbii  səviyyəsini  prinsipcə  bazar  mexanizmi  müəyyən 

etdiyindən, 

məşğulluq 

dövlətin 

maKroiqtisadi 

siyasətinin 

məqsədlərinə  daxil  olmalıdır,  işsizliyin  təbii  normasını  yalnız 

mİKroiqtisadi tənzimləmə, yaxud institutsional dəyişİK- lİKİər yolu ilə 

azaltmağı mümKÜn hesab edir. 

Monetaristlər  işsizliyi  əsasən  Keynsçi  tənzimlənmənin  məhsulu 

hesab  edirlər.  Göstərirlər  Kİ,  Keynsçi  tənzimlənmə  məşğulluğu  qısa 

müddət  ərzində  təmin  edir  və  işsizliyin  səviyyəsini  təbii  normadan 

müvəqqəti  aşağı  salır.  Onların  fİKrinə  görə əgər  dövlət  məşğulluğun 

Keynsçi tənzimlənməsini müvəqqəti yox, müntəzəm həyata Keçirirsə, 

iqtisadiyyat  üçün  daha  təhlÜKəli  olan  işsizliyin  inflyasiya  ilə 

birləşməsi baş verir. 

Monetarizm inflyasiyaya xalis pul fenomeni (hadisəsi) Kİmi baxır 

və əmtəələrin Kəmiyyətilə müqayisədə tədavüldə pulun artıqlığı Kİmi 

izah edir. Onların əsas müddəalarından biri budur: inflyasiya həmişə 

və  hər  yerdə  pul  fenomenidir.  Bununla  bərabər  dövlət  xərcləri  pul 

artıqlığının yaranmasının əsas amili hesab edilir. 

Monetaristlərin 

fİKrincə, 

inflyasiya, 

dövlət 

xərclərinin 

ödənilməsinin  mənbəyi  pul  emissiyası  olduğu  və  dövlət  xərcləri 

istiqraz  və  vergilərin  Köməyilə  ödənildiyi  bütün  hallarda  yaranır. 

ÇünKİ,  dövlət  xərclərini  bu  cür  ödəməK  istehsal  üçün  Kapital 

qoyuluşlarının  resurslarını  azaldır  və  pul  Kütləsinin  artım  sürətinin 

məhsulun artım sürətini üstələməsinə səbəb olur. 

Monetarizmin  nəzəriyyəçiləri  inflyasiya  mexanizmini,  onun  əsas 

İKİ  növünə:  gözlənilən  və  gözlənilməyən  inflyasiyaya  əsasən  izah 

etmişlər.  Gözlənilən  inflyasiya  adı  altında  səmərəli  gözləməyə  - 

qiymətin dəyişmə proqnozuna cavab verən qiymətin artım sürəti başa 

düşülür.  Dövlətin  əsas  vəzifəsini  inflyasiyanı  gözlənilən  səviyyədə 

saxlamaqda görürlər. 

Gözlənilməyən  inflyasiya  dedİKdə,  subyeKtlərin  gözlənməsinə 

uyğun olmayan qiymətin artım sürəti başa düşülür. O, icıtisadiy- yatın 

real  bölməsində  bazar  proseslərinin  formasını  dəyişir.  Dövlətin 

öhdəsinə  gözlənilməyən  inflyasiyanın  bütün  Kanallarını 

KƏS

-

 

məK 

vəzifəsi düşür. 

Monetarizm  əhalinin  az  təminatlı  təbəqəsinə  dövlətin  sosial 

proqramını rədd edir və onu səmərəsiz sayır. 

51 

---

Müasir iqtisadi nəzəriyyələr 

Monetarizm  ilə  əlaqədə  olan  nəzəriyyələrdən  biri 

iqtisadi  təK-  lif 

(A.Laffer)  nəzəriyyəsidir.  TəKİif  nəzəriyyəsinin  tərəfdarları  da 

Fridmen  tərəfindən  yaradılmış  metodoloji  prinsipə  əsaslanmışlar. 

Monetarizmin və təKİif nəzəriyyəsinin hər İKİsinin eyni metodoloji və 

ideya mövqeyindən çıxış etmələrinə baxmayaraq iqtisadi problemlərə 

baxışlarındaKi fərqə görə bir-birindən seçilirlər. 

İqtisadi təKİif nəzəriyyəsi məcmu təKİifi öyrənən cərəyandır. 

Onun 

mahiyyəti  məcmu  təKİifi  stimullaşdırmaq,  istehsalı  və  məşğulluğu 

fəallaşdırmaqdır. 

Bu 

nəzəriyyənin  tərəfdarları  bazarı  iqtisadiyyatın 

təşKİlinin  ən  səmərəli  üsulu  və  təbii  qərarlaşmış  iqtisadi  fəaliyyət 

sistemi Kİmi qələmə verirlər. 

TəKİif  nəzəriyyəsinin  tərəfdarları  qeyd  edirlər 

K

İ,

 

təbii  işsizliyin 

əsas  amili  dövlətin  sosial  tə'minat  sistemidir.  Geniş  miqyaslı  sosial 

proqrama  dövlət  büdcəsinin  xərclərinin  artmasının,  sonuncuya  isə 

vergi rüsumlarının yÜKSƏK dərəcəsinin səbəbi Kİmi baxırlar. 

TəKİif  nəzəriyyəsinin  nümayəndələri  büdcə  Kəsirini  tamamilə 

qəbul  etmirlər.  Dövlətə  gözlənilməyən  inflyasiyanın  büdcə  Kanalını 

tam  Kəsməyi  və  pul  təKİifini  başqa  yolla,  Kəsiri  nəzərə  almayaraq 

dəyişməyi tövsiyə edirlər. 

TəKİif  nəzəriyyəsinin  tərəfdarları  dövlətə  yığımı  vergi  islahatının 

KÖməyi  ilə,  dövlətin  sosial  xərclərini  azaltmaqla,  büdcə  Kəsirini 

aradan qaldırmaqla artırmağa imKan yaratmağı tövsiyə edirlər. Onlar 

amortizasiyanı  sür'ətləndirməK  siyasətilə  istehsalın  stimullaş- 

dırılmasına 

xüsusi 

əhəmiyyət 

verirlər. 

Dövlətdən 

vergi 

tənzimlənməsilə  bazar  sisteminin  normal  fəaliyyətini  tə'min  etməyi 

tələb  edirlər.  Vergiləri  aşağı  salmaq  yolu  ilə  iqtisadiyyatı 

stimullaşdırmağın  yÜKSƏK  səmərəliliyini  qeyd  edirlər.  Onlar  büdcə 

siyasətini pul siyasətindən ayırırlar. Monetarizmin uzunmüddətli  pul 

siyasətinin mütləqləşdirilməsinə qarşı çıxırlar. 

TəKİif  nəzəriyyəsinin  nümayəndələrinin,  iqtisadiyyatın  dövlət 

tənzimlənməsi sisteminə münasibəti ondan ibarətdir 

K

İ,

 

bu tənzimləmə 

uzunmüddətli xaraKterə malİK olmalıdır və məcmu tələbin antitsİKİİK 

idarə  olunmasına  deyil;  əmtəələrin.  Kapitalların  və  digər  istehsal 

amillərinin təKİifinin stimullaşdırılmasına yönəldilməlidir. 

Monetarizm ilə sıx əlaqəsi olan nəzəriyyələrdən biri də 

səmərəli gözləmə 

nəzəriyyəsidir.  Bu  nəzəriyyə  70-ci  illərin  ortalarında  ABŞ-da  yaranmışdır. 

Onun  görKəmli  nümayəndələri  R.LuKas,  T.Sarcent,  N.Uolles,  C.Mut  və 

başqaları olmuşdu. 

Səmərəli gözləmə nəzəriyyəsi mİKroiqtisadi nəzəriyyəyə əsaslanır. 

O, 

iqtisadçıların  çoxdan  gözlədiyi  maKro-  və  mİKro  nəzəriyyələr 

arasında əlaqələr yaratmağa çalışır. 

Səmərəli gözləmə nəzəriyyəsi sayəsində iqtisadçılar və siyasət 

62 

---