Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

NeoKlassİK istiqamət 

çilər siyasətin nəticəsinin dəyişməsinə, gözləmənin mümKÜn təsirinə, 

mİKro-  və  maKroiqtisadi  nəzəriyyələrin  əlaqəsinə  olduqca  böyÜK 

diqqət  yetirirlər.  Səmərəli  gözləmə  məKtəbinin  fİKrincə  dövlət 

iqtisadiyyata  nə  qədər  az  müdaxilə  edərsə,  o  qədər  yaxşıdır.  ÇünKİ, 

məhz bu  müdaxilə  iqtisadiyyatın sabitliyini  pozur və onu daima 

ŞOK 

vəziyyətinə salır. 

BeləlİKİə,  monetarizmin  və  səmərəli  gözləmə  nəzəriyyəsinin 

maKroiqtisadi  nəzəriyyəyə  və  siyasətə  güclü  tə’sir  göstərməsinə 

baxmayaraq,  hamı  tərəfindən  qəbul  olunmuş  nöqteyi-nəzər,  özünün 

əmələ gəlməsinə görə KeynsçilİKdə qalır. 

§3. KeynsçilİK 

İqtisadi nəzəriyyədə KeynsçilİK, sənayecə inKİşaf etmiş 

Ö

I

KƏ

-

 

lərdə 

dərin  iqtisadi  böhran  baş  verdiyi  və  neoKİassİK  nəzəriyyənin  bu 

böhranı aradan qaldırmaqda gücsüz olduğu XX əsrin 30- cu illərində 

yaranmışdı. 

Keynsçi  baxışlar  sisteminin  əsas  müddəaları  C.M.Keynsin  «Məş- 

ğulluğjun,  faizin  və  pulun  ümumi  nəzəriyyəsi»  (1936)  əsərində 

yaradılmışdı. Keyns  iqtisadiyyatın  bazar mexanizmi vasitəsilə özünü 

tənzim  etməsi  haqqında  neoKİassİK  nəzəriyyəni  qəbul  etmir  və 

göstərir  Kİ,  təbii  (Kənarda  müdaxilə  olmadan)  inKİşaf  edən  bazar 

iqtisadiyyatı ideal sistem deyil, bu sistemə iqtisadi sarsıntılar xasdır. O 

hesab  edir 

K

İ,

 

azad  iqtisadi  sistem  maddi  və  əməK  resurslarından 

dolğun  və  səmərəli  istifadə  olunmasını,  həmçinin  iqtisadiyyatın 

fasiləsiz  artımına  sərbəst  şəraiti  tə’min  edə  bilmir.  Keyns  bazar 

iqtisadiyyatını saxlayıb, yalnız onu dövlət siyasətilə düzəltməyi təKİif 

edir. 

Keynsin  nəzəriyyəsi  məşğulluq  nəzəriyyəsi  adını  almış  iqtisadi 

siyasət  proqramıdır.  Məşğulluq  adı  altında  isə  istehsalın  vəziyyəti, 

onun  həcmi,  milli  gəlirin  miqyası  başa  düşülür.  Keyns  diqqətini 

iqtisadiyyatda  qısamüddətli  dəyişİKİİKİərə  yönəltmişdir.  Təhlilin 

ağırlıq  mərKƏzini  resurslara  təKİifdən  (onların  nadirliyi  və  qiyməti 

məsələsindən)  tələbə,  səmərəli  tələb  və  onun  sabitliyi  probleminə 

Keçirmişdi.  Onun  bütün  nəzəri  təhlili  səmərəli  tələbin  tərKİb 

hissələrinin  dəyişməsini  müəyyən  edən  amillərin  tədqiqinə 

yönəlmişdi.  Onun  tədqiqatının  mərKəzində  səmərəli  tələbin  hərə- 

Kətinin  və  milli  gəlirin  artımının  qanunauyğunluqlarını  müəyyən 

etməK durur. 

KeynsçilİK 

dövlət 

tənzimlənməsi 

sisteminə 

əsaslanan 

maKroiqtisadi  nəzəriyyədir.  Bu,  əvvəİKİ  məKtəblərlə  müqayisədə 

Keyn-  sçiliyin  yeniliyidir.  Keynsçi  nəzəriyyə  dövlətin  Kapital 

qoyuluşundan  və  istehlaKdan  əmələ  gələn,  dövlət  xərclərilə 

tamamlanan  məcmu  tələbə  tə'sir  etməK  yolu  ilə  iqtisadiyyata 

müdaxilə forma 

63 

---

Müasir iqtisadi nəzəriyyələr 

sıdır. Keynsçiliyin mahiyyəti səmərəli tələbi müəyyən edən xərclər və 

gəlirlər  arasındaKi  nisbətin  tənzimlənməsidir.  Tənzimlənmə  obyeKti 

səmərəli  tələbin  ən  mühüm  tərnib  hissəsi  olan  Kapital  qoyuluşudur. 

Məqsəd dövlətin Köməyilə Kapital qoyuluşlarının sabit artımını təmin 

etməndir.  Məhz  onların  artımına  səmərəli  tələbin  təmin  olunmasının 

həlledici amili Kİmi baxılır, 

Keynsçi  maKroiqtisadi  nəzəriyyədə  əsas  məqsəd  iqtisadi  tsİKİi 

sabitləşdirməK və məşğulluğun yÜKSƏK səviyyəsini tə'min etməndir. 

Həlledici  rol  büdcə-vergi  siyasətinə  verilir.  Büdcə-vergi  siyasəti 

antitsİKİİK  tənzimlənmənin  həyata  Keçirilməsinin,  həmçinin  uzun 

perspentivdə  iqtisadi  artımın  stimullaşdırılmasının  əsas  aləti  hesab 

edilir.  Lanin  məcmu  tələbi  genişləndirmən  və  azaltmaq  məqsədilə 

büdcə nəsirinin idarə edilməsinə xüsusi əhəmiyyət verilir. 

Keynsə  görə  işsizliyin  əsas  səbəbi  tə'diyə  qabiliyyətli  (səmərəli) 

tələbin çatışmamasıdır. Buna əsaslanaraq, o səmərəli tələbin artırılması 

tələbini irəli sürür. Keynsin iqtisadi proqramı bu tələbin reallaşmasına 

tabe  edilmişdi.  Keyns  səmərəli  tələbi  işləmənlə  iqtisadi  nəzəriyyənin 

innişafını zənginləşdirmişdi. Bu, onun iqtisadi nəzəriyyənin innişafına 

qiymətli hədiyyəsidir. 

Keynsin  metodologiyası  fərdin  psixologiyasına  yox,  məcmu 

psixoloji  amillərə  əsaslanır.  Keyns  iqtisadiyyatın  vəziyyətini  onun 

fəaliyyəti  ilə  əlaqələndirir  və  iqtisadi  tarazlığın  pozulmasının  əsas 

səbəbini onda görür, Keyns «əsas psixoloji qanun» yaradır. Bu qanuna 

uyğun olaraq məcmu real gəlirin artması ilə istehlan da artır. Lanin o, 

gəlirin artımı nimi artmır. Keyns hesab edir ni, cəmiyyətdə milli gəlirin 

hərənətinin  əsas  meyllərini,  istehlanın  həcmini  bu  qanun  açır.  Onları 

belə izah edir: gəlirlərin artması ilə birgə əhalinin istehlanı da artır; bu 

istər-istəməz  tələbin  artmasına  səbəb  olur.  Lanin  bununla  yanaşı 

istehlanın artmasının qarşısını alan gəlirin bir hissəsini yığmaq meyli 

fəaliyyət göstərir. Keyns tarazlığın pozulmasının, böhranlı tənəzzülün, 

işsizliyin əsas səbəbini yığmaq meylində görür. Keynsə görə səmərəli 

tələb  üç  amillə:  istehlana  meyllin,  napital  qoyuluşunun  faydalılıq 

həddi  və  lİKvidliyin  üstün  tutulması  ilə  müəyyən  olunur.  İstehlana 

meyllin  tələbin  Kəmiyyətini,  investisiyaya  meyllin  istehsal  tələbini 

müəyyən edir. Hər İKİSİ bir istiqamətdə fəaliyyət göstərir və məcmu 

tələb  birbaşa  onlardan  asılı  olur.  Linvidliyi  üstün  tutmaq  məcmu 

tələbə 

ƏKS 

tə'sir  göstərir.  Keyns  qeyd  edir  ni,  linvidliyə  üstünlün 

vermən  napitalın  borc  formasında  mənfəətli  olması  deməndir  və  o, 

borc  faizinin  Kəmiyyətindən  asılıdır.  Faiz  nə  qədər  yünsən  olursa. 

Kapitalı  istehsaldan  götürmən,  onu  pul  formasına  çevirmən  və  faiz 

almaq arzusunda olanlar, o qədər çox olur. Keynsə görə məşğulluğun 

ümumi həcminin müəyyən olunmasında investisiya 

64 

---