Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İqtisadi sistemin formaları
- Ənənəvi sistem.
İqtisadi sistemin formaları mır. Beşincisi, bütövlÜKdə iqtisadi resurslar hərbi sənaye Kom- pleKsinin tələbatı istiqamətində istifadə olunur.
istifadə olunması və seçilməsində, eyni zamanda insanların təsərrüfat fəaliyyətinin əlaqələndirilməsində bazar və inzibati sistemlər çıxış edir. LaKİn göstərməliyİK Kİ, bu sistemlər sırf xalis formada özlərini ƏKS etdirmirlər. Belə Kİ, əgər azad iqtisadiyyatda şəxsiyyət öz şəxsi mənafelərini rəhbər tutaraq çıxış edirsə, laKİn mərKəzləşdirilmiş iqtisadiyyatda şəxsi mənafeyin fəaliyyəti məhdud çərçivədədir. O cümlədən, resursların və gəlirlərin bölgüsü müxtəlif səviyyəli sərbəstlİK və məhdudiyyətlərlə həyata Keçirilir. Ona görə də yaranan çətinlİKİərin aradan götürülməsi və iqtisadi problemlərin həyata Keçirilməsi üçün qarışıq sistemdən istifadə edilir. Qarışıq sistemdə iqtisadi fəaliyyətlərin əlaqələndirilməsində dövlət əsas, müəyyənedici rol oynayır. Bazar sistemli öİKƏlərdə dövlətlə ayrı-ayrı sərbəst təsərrüfat subyeKtləri arasındaKi əlaqə səmərəli şəKİldə özünü ƏKS etdirirsə, inzibati sistemdə isə bu tamamilə ƏKSinədir. ÇünKİ iqtisadi mühit, müxtəlif iqtisadi məsələlər əsasında formalaşır. Hər halda belə bir ümumi cəhəti qeyd etməliyİK Kİ, iqtisadi sistemlər əsasən sərbəst bazar tipi ilə inzibati sistemin arasında fəaliyyət göstərir. Ona görə də qarışıq sistem, iqtisadiyyatın başlıca probleminin həlli, dövlətlə xüsusi bölmənin qarşılıqlı tə'siri vasitəsilə həyata Keçirilir. Dövlət xüsusi seKtorun sabit artımının tə'min olunmasında aK- tiv rol oynamaqla, istehsalın və xidmətin müəyyən hissəsi vergilər, güzəştlərin verilməsi yolu ilə idarə edilir. Eyni zamanda dövlət fərdlərin öz şəxsi mənafelərini əsas tutmaq dərəcəsini müəyyən edir. Aydındır K İ,
şəxsi mənafe heç də öİKənin hərbi potensialını, hüquq-mühafizə orqanlarının işini və s. müəyyənləşdirə bilməz. Digər tərəfdən milli mənafeyə xidmət edən strateji sahələrin inKİşafına yalnız dövlət səviyyəsində tə’minat yaratmaq olar. Bütün bu deyilənlərlə əlaqədar olaraq deməK lazımdır K İ, dünyanın bir çox öİKƏləri qarışıq iqtisadiyyata malİKdir. Onların bir qismi sərbəst bazar iqtisadiyyatına, digər qismi isə inzibati sistemə daha çox yaxındır. Bə'zi öİKƏlərin iqtisadiyyatı qarışıq iqtisadiyyat çərçivəsində. Kapitalist iqtisadiyyatı isə daha çox sa- hibKarlıq iqtisadiyyatı prinsipləri əsasında fəaliyyət göstərir. Qa rışıq iqtisadi sistemlə sahibKarlıq iqtisadiyyatına üstün tə'minat verilməsi Ö İ KƏ iqtisadiyyatını daha çox demoKratİKİəşdirir və gəlirlərin bölgüsündə ədalətin tə'min
olunmasına imKan
yaradır. Azərbaycan iqtisadiyyatının belə inKİşaf yoluna qədəm qoyması
iqtisadi sistem sosial yönümlü bazara Keçidlə sahibKarlıq iqtisadiyyatının inKİ- şafına səbəb ola bilər. Qarışıq iqtisadi sistemdə resursların bölgüsü müxtəlif şəKİldə həyata Keçirilir. İnzibati sistemdə resursların bölgüsündə mərKəzi plan orqanları, bazar sisteminin sərbəst tipində resursların bölgüsündə xüsusi sahibKarlar iştiraK edir. Qarışıq iqtisadi sistemdə xüsusi sahibKarlər, qismən də dövlət iştiraK edir. Belə şəraitdə dövlətin rolu, bazar mühitinin sabit şəKİldə fəaliyyət göstərməsinə xidmət edir. Qarışıq iqtisadi sistem iqtisadiyyata dövlət müdaxiləsi səviyyəsinə görə fəaliyyət göstərir. Qarışıq iqtisadi sistemin spesifİK xüsusiyyəti ondan ibarətdir Kİ, iqtisadiyyat nə özü-özünə tənzimlənir, nə də Kİ, mərKəzləşdirilmiş formada həyata Keçirilir. LaKİn əsas məqsəd iqtisadi fəaliyyətin təşKİli və əlaqələndirilməsi üçün stabilliyin yaradılması və gəlirlərin yenidən bölgüsünün həyata Keçirilməsidir.
adət və ən'ənələrə, eləcə də etİK qaydalara və dini e'tiqad- lara əsaslanaraq iqtisadiyyatın inKİşaf etdirilməsi başa düşülür. Bu sistemdə xalqın, millətin lap Keçmişdən miras qalmış adətləri ilə bəşəri sivilizasiyadan irəli gələn bə'zi müasir texnoloji üsullarının tətbiqi və fərdi göstərişlərin vəhdəti üstünlÜK təşKİl edir. Bu sistem yarı inKİşaf etmiş şəKİldə olur, iqtisadiyyat vərəsəlİK prinsipinə tabe edilir, resursların və gəlirlərin bölgüsü adət və ən'ən- ələrin tələb etdiyi prinsiplərə tabe edildiyindən iqtisadiyyat stabil İnKİşaf etmir. Düzdür, bu sistemə əsaslanan iqtisadiyyat sərvət və ne'mətlər yaratmaq baxımından heç də süstlüyə və ətalətə qapanmır. LaKİn bütün iqtisadi fəaliyyət dini və milli mədəni ən'ənələrə tabe edilir (AfrİKanın bə'zi öİKƏlərini misal göstərməK olar). İqtisadiyyatın başlıca problemi, öİKənin tayfa və qəbilə başçılarının göstərişi və məsləhətləri əsasında həyata Keçirilir. Müxtəlif dini, mədəni və tarixi Keçmişə malİK olan öİKƏİər ən'ənəvi sistem şəraitində eyni iqtisadi məKana malİK olmurlar. Eyni zamanda müxtəlif iqtisadi resurslara, xüsusən təbii resurslara malİK olmasından asılı olaraq bu öİKƏlər müxtəlif nisbi inKİşaf səviyyəsinə malİK olurlar. Təbii zənginliyin bə'zi öİKƏlərin dini əqidələrinə uyğun olaraq geniş imKanlar yaratmasına baxmayaraq (xüsusən islam əqidəli öİKƏlər) orada texnoloji istehsal üsulu üstün inKİşafa malİK deyil. Əhalinin bəşəri elmlərin, mədəniyyətin mənimsənilməsinə olan münasibəti olduqca aşağıdır. Bu da hər şəraitdə cəmiyyətdə müəyyən KÜbar və varlı tayfa qrupunun əmələ gəlməsinə səbəb olur. İqtisadi sistemin müxtəlif formalarında iqtisadiyyatın başlıca probleminin h əlli, müxtəlif şəKİldə həll edilsə də ümumi olan bir
Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|