Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

iqtisadi resurslar və onların tərKibi 

binson  göstərirdi  Kİ,  maliyyə  resurslarında  təcəssüm  olunan,  laKİn 

investisiya edilməmiş Kapital pul məbləğindən ibarətdir. 

Kapitala  olan  baxışın  müxtəlifliyindən  asılı  olmayaraq,  onun  bir 

ümumi xüsusiyyəti vardır 

K

İ,

 O 

gəlir gətirməK qabiliyyətinə malİKdir. 

Avstriya iqtisadi fİKİr məKtəbinin görKəmli nümayəndələri (F.Vizer, 

K.Menger,  E.Bem-BaverK)  qeyd  etdİKİəri  Kİmi,  Kapital  yÜKSƏK 

səviyyəli ne'mətdir. Məsələn, Kartof aşağı səviyyəli ne'mətdir, çünKİ o 

tələbatı bilavasitə ödəyir. Kartof bişirilən qazan isə yÜKSƏK səviyyəli 

ne'mətdir, ona görə Kİ, o tələbatı bilavasitə deyil, dolayı yolla ödəyir. 

Deməli,  Kapitalın  yÜKSƏK  səviyyəli  ne'mət  Kİmi,  insan 

sivilizasiyanın  inKİşafı,  o  cümlədən  onların  istehsalı  üçün  tətbiq 

olunan vasitələrin əhəmiyyəti durmadan artacaqdır. 

İnsanların  xüsusi  növ  qabiliyyəti  Kİmi  fərqlənən  sahibKarhq 

qabiliyyəti  -  iqtisadi  resursların  tərKİbində  fəal  rola  malİKdir.  İnsan 

bilİKİərinin, düşüncəsinin məhsulu olan sahibKarhq, yeni imKanların 

tapılması,  yeni  istehsal  üsullarının  tətbiq  olunması,  KÖhnə,  hər  cür 

məhdudiyyətlərin  aradan  qaldırılması,  yenilİKİər  naminə  risK 

edilməsi qabiliyyətini 

ƏKS

 etdirir. SahibKarhq daima axtarışlarla bağlı 

olduğundan  o  dinamİK  prosesdir.  Yeni  perspeK-  tiv  istiqamətlərin 

müəyyən  edilməsi  ilə  əlaqədar  olaraq  sahibKarhq  hər  cür 

məhdudiyyətlərə  üstün  gəlir,  mütərəqqi  təşKİlatçıhq  və  idarəetmə 

formasını törədir. 

LaKİn  sahibKarhq  yenilİKİərlə  bağlı  olduğundan  bu  heç  də  o 

deməıt  deyildir 

K

İ,

  O 

nəyinsə  ixtirası  və  ya  Kəşf  olunmadır.  LaKİn  o 

gəlir  əldə  etməK  yolunda  yeni  biznesin  axtarılmasıdır.  SahibKarhq 

mövcud  biznes  sferasında  mövcud  resursların  bölgüsündə  və 

seçilməsində  yeni  təşKİlatçıhq  metodlarının  həyata  Keçirilməsi,  tə- 

şəbbüsKarhğa malİK olması və risK etməK qabiliyyəti ilə səciyyələnir. 

Bə

'zən  də  sahibKarhq  qabiliyyətinə  istehsalın  üç  təbii,  əməK  və 

Kapital  amillərinin  daha  yaxşı  üsullarla  birləşməsini  axtaran  proses 

Kİmi də baxılır (Edvin 

C.

Dolan, Deyvid E.Lindiy, MİKroeKO- nomİKa, 

San-P.  1994,  s.l4).  LaKİn  sahibKarhq  insanın  xüsusi  növ  qabiliyyəti 

Kİmi,  öz  iş  vaxtından,  əməyindən,  işgüzarlığından,  müİKİyyətindən 

səmərəli istifadə etməKİə əlavə gəlir əldə etməK qabiliyyətidir. Daha 

doğrusu, sahibKarhq mənfəətli işlərin görülməsinin əsasıdır. 

§4. İstehsal imKanları və iqtisadi seçimin qarşılıqlı əlaqəsi 

Resursların məhdudluğu onlardan istifadənin alternativliyini əsaslandırır. 

Alternativliyi 

İKİ 

səviyyədə qeyd etməK olar. Birinci- 

83 

---

İqtisadı sistem 

Sİ,  mövcud  ictimai  əməK  bölgüsü  şəraitində  istehsal  olunan  ne- 

'mətlərdən  birindən  digərinə  Keçilməsi.  İKİncisi,  eyniadlı  resursdan 

faydalılıq  və  səmərəlilİK  baxımından  müxtəlif  səviyyədə  istifadə 

olunması. 

KonKret  olaraq  alternativ  resurs  seçiminin  əsaslandırılması 

texnoloji  istehsal  üsulunun  meydana  gəlməsinə  səbəb  olur.  Bunu 

əyaniləşdirməK üçün görKəmli AmerİKa iqtisadçısı A.Samuelso- nun 

gətirmiş olduğu misaldan istifadə edəK. 

Hesab  edəK  Kİ,  cəmiyyət  yalnız  mövcud  resurslarla  İKİ  növ 

əmtəəni, 15 min ədəd top və 5 ton yağ istehsal etməyə imnan verir. Bu 

əmtəələr müİKİ və hərbi istehsalın alternativliyini xaraKterizə et- məK 

üçün  istifadə  edilir.  Məs.,  belə  hesab  edəK  Kİ,  cəmiyyətin  bütün 

resursları yağ istehsalına istiqamətlənir və onun həcmi mövcud resurs 

tə’minatı baxımından maKsimum 5 tona bərabər tutulur. 

Alternativ  məhsul  olan  top  istehsalı  isə  mövcud  resurslarla 

maKsimum  15  min  ədədə  bərabərdir.  Göründüyü  Kİmi,  cəmiyyət  bu 

məhsulların  hər  birinin  maKsimum  istehsalı  üçün  digərindən  imtina 

etməlidir. Məs., yağ istehsalını azaltmaqla və ya ƏKSinə. Bir cəhəti də 

qeyd etməK lazımdır Kİ, məhdud resurslardan istifadə etməK nəinKİ 

alternativdir, eyni zamanda qarşılıqlı əvəz olunmalıdır. 

İstehsal  imKanlarının  iqtisadi  mə'nası  ondan  ibarətdir  Kİ,  bütün 

resurslardan  tam  istifadə  etməKİə  belə,  iqtisadiyyat  daima  alternativ 

səviyyədə  olur.  Yə'ni  gətirdiyimiz  misaldan  belə  nəticəyə  gəlirİK  Kİ, 

cəmiyyətdə hərbi və müİKİ istehsal üçün resursların yenidən bölgüsü 

istiqamətləri  seçilməlidir.  İqtisadi  seçim,  tə-  sərrüfatçılığın  alternativ 

inKİşafını  əsaslandırır.  İstehsal  imKanla-  rının  qrafİK  təsnifatındaKi 

əyri xətt alternativliyin cəmiyyət üçün daşıdığı əhəmiyyəti 

ƏKS 

etdirir. 

İstehsal 

imKanları 

mövcud 

resurslarla 

maKsimum 

məhsul 

Kəmiyyətlərinin  əldə  etməK  mümKÜnlüyünü 

ƏKS 

etdirir.  İstehsal 

imKanları  məhsulların  mübadilə  prosesini  də 

ƏKS 

etdirir.  Belə  Kİ,  bir 

məhsul  növünün  buraxılışının  artırılması,  digər  məhsul  növünün 

azalmasına səbəb olur. 

Bütün  resurslardan  tam  istifadə  etməKİə  yağ  və  top  istehsalının 

mümKÜn  Kombinasiyaları  özünü  imKan  əyrisindəKİ  nöqtələrdə 

göstərir.  İmKan  əyrisindəKİ  hər  nöqtə  istehsalın  səmərəliliyi 

variantlarını  göstərir.  Başqa  cür  qeyd  etmiş  olsaq,  cəmiyyətdə  bütün 

resurslardan  maKsimum  istifadə  etməKİə  heç  də  müİKİ  yə  hərbi 

istehsalın  eyni  vaxtda  artırılmasına  nail  olmaq  olmaz.  İstehsal 

İmKanları əyrisinin mahiyyəti bir də onu göstərir Kİ, hər hansı müddət 

ərzində öİKənin iqtisadi potensialı məhdud çərçivə dai 

84 

---