Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
istehsal irriKanları və iqtisadi seçimin qarşılıqlı əlaqəsi
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İqtisadi Kateqoriya Kİmi müİKİyyət münasibətlərinin məzmunu problemləri iqtisadi nəzəriyyənin çox aKtual metodoloji problemi hesab
istehsal irriKanları və iqtisadi seçimin qarşılıqlı əlaqəsi sul üçün tətbiq olunan bir xərc növünün artırılmasından, digərlərinin prinsipi baxımından, istehsal olunan məhsulun son fizİKİ həddinə çatdıqdan sonra həmin məhsuldan əldə olunacaq gəlirin azalmağa doğru meyl edəcəyindən gedir. Bu qanun, bir qayda olaraq, müxtəlif növ məhsullar arasındaKi nisbətdə deyil (bizim misaldaKi yağla top arasında), onların istehsalına tətbiq olunan xərclərin arasındaKi nisbətdə müəyyən edilir. Aydın olduğu Kİmi İKİ məhsul növünə eyni vaxtda, eyni resursları sərf etməK mümKÜn deyil. Belə şəraitdə hər əlavə məhsulda xərc növlərinin Kəmiyyətlərini dəyişməz saxlamaq ehtiyacı yaranır K İ, bu da gəlirlərin sərf olunan xərclərə görə azalmasına gətirib çıxarır.
MülKiyyat münasibətlari V FƏSIL , MÜLKIYYƏT MÜNASIBƏTLƏRI §1. MülKİyyət Kateqoriyasının məzmunu və onun haqqında baxışlar MüİKİyyət çox zəngin ictimai-iqtisadi və sosial-siyasi məzmuna malİKdir. MüİKİyyət dövlətin, şəxsin, qrupun, KolleKtivin və bütünlÜKİə cəmiyyətin həyat məsələsidir. İqtisad nəzəriyyəsinə uyğun olaraq müİKİyyət probleminin üç cəhətini göstərməliyİK: Birincisi, müİKİyyət həmişə hər hansı şey məzmununa malİKdir, İKİncisi, müİKİyyət həmişə müəyyən ictimai formanın Köməyi ilə daxilən reallaşdırılır, yə'ni əşya barəsində insanlar arasında ictimai münasibət forması əmələ gəlir, nəhayət üçüncüsü, bu münasibətlərin məzmunu insanların təbiət predme- ti, şeyləri mənimsəməsi olur. Deməli, müİKİyyətə təbiət predmet- lərinin, maddi ne'mətlərin, istehsal vasitələrinin mənimsənilməsi ilə əlaqədar olaraq və bunların əsasında meydana gələn insanların ictimai münasibəti Kİmi baxılmalıdır. Bu mənimsəmə ictimai təKrar istehsalın hər bir mərhələsində - istehsal, bölgü, mübadilə və is- tehlaK mərhələlərinin hər birində həyata Keçirilir. Qısa desəK, müİKİyyət cəmiyyətin müəyyən tarixi inKİşaf mərhələsində fərd- lər tərəfindən maddi ne'mətlərin, ən əvvəl istehsal vasitələrinin mənimsənilməsi və bu əsasda insanlar arasında baş verən müİKİ və ya istehsal münasibətlərindən ibarətdir. O , əmlaKa sahib olmağı, istifadəetməni və sərəncamverməni birlİKdə ifadə edən iqtisadi Kateqoriyadır, münasibətdir. MüİKİyyət iqtisadi Kateqoriya Kİmi insanların şüurundan asılı olmayaraq mövcuddur, bu iqtisadi Kateqoriya faKtİKİ cəmiyyətdə mövcud olan müİKİyyət münasibətlərinin təzahürüdür. MüİKİyyət istehsalın bütün formalarını əlaqələndirən Kateqoriyadır. Ümumiyyətlə, müİKİyyətə istehsal münasibətlərinin, hətta cəmiyyətin bütün ictimai-iqtisadi münasibətlərinin həm əsası, həm də bu münasibətlərin məzmununu özündə birləşdirən çox mürəK- Kəb və çox məzmunlu Kateqoriya Kİmi baxmaq lazımdır. Şeylər, əmlaK, maşın və digər istehsal vasitələri özlüyündə mül- Kİyyət deyil, bunlar cəmiyyətin istehsal münasibətləri və ictimai sistemin iqtisadi əsası olduğuna görə spesifİK ictimai xaraKter alır və müİKİyyət olurlar. Bazar iqtisadi sisteminin məntiqinə isnad edərəK belə bir ümumi metodoloji nəticəyə gəlməK olar: 1.
elə fövqəl'adə xassəyə malİKdir Kİ, o, başqa iqtisadi Kateqoriyalarla yanaşı dura bilməz; ƏKSinə o, bütün münasibətlərin əsa 88 MülKİyyət Kateqoriyasının məzmunu və onun haqqında baxışlar sında durur. Biz müİKİyyətə başqa iqtisadi Kateqoriyalarla yanaşı duran adi iqtisadi Kateqoriya Kİmi baxsaq, hətta onu əsas iqtisadi Kateqoriya adlandırsaq, onda biz nəzəri cəhətdən müİKİyyətin reallaşdırılması proseslərini dərin araşdırmaqla məşğul olmaqdan xeyli uzaqlaşmış olarıq, müİKİyyət və onun müxtəlif formaları cəmiyyətin bütün iqtisadi proses və münasibətlərində reallaşır. 2.
MüİKİyyət münasibətləri onların sahibləri arasındaKi münasibətlərdə təzahür edir. MüİKİyyət öz tərKİbinə istehsal vasitələri və istehsal nəticələrindən istifadə sahəsində insanlar arasındaKi çoxcəhətli münasibətlər sistemini, öİKənin regionları və KolleK- tivləri arasındaKi münasibətləri daxil edir. MüİKİyyət münasibətlərinin iqtisadi məzmunu var və bu münasibətlərin hər bir elementi müİKİyyətin iqtisadi varlığı formasıdır. 3.
MüİKİyyət elə müəKKKəb, çoxtərəfli münasibətlər sistemidir Kİ, o, istehsalın hərəKətinin ümumi forması tərəfindən, iş qüvvəsi və əməyin ictimai forması tərəfindən bilavasitə istehsal prosesində istehsal vasitələrinin iqtisadi reallaşması prinsiplərinin dərin araşdırılması ilə bərabər, həmçinin bölgü, mübadilə və istehlaK proseslərinin gedişi mahiyyətini və buradaKi əlaqələrin və qarşılıqlı tə'sirin xüsusiyyətlərinin araşdırılması mövqeyindən də öyrənilməlidir. Burada göstərməliyİK Kİ, müİKİyyətə iqtisadi məzmun verən, onun mahiyyətini ifadə edən əsas cəhət bilavasitə istehsalın özündə, istehsalın özü vasitəsilə onun iqtisadi reallaşmasıdır. Deməli, bilavasitə istehsalatda istehsalçıların istehsal vasitələri ilə birləşdirilməsinin üsulu və xaraKteri müİKİyyətin iqtisadi məzmununun İİK pilləsini formalaşdırır. İstehsalın maddi elementləri üzərindəKİ sahibKar müİKİyyəti ilə iş qüvvəsi üzərində fəhlənin sahiblİK müİKİyyətlərinin birləşdirilməsinin iqtisadi və
hüquqi əsaslarının düzgün tənzimlənməsi, istehsalın bu əsas amillərinin bərabər əhəmiyyətə malİK olduğunu göstərir. Bazar iqtisadiyyatı istehsal prosesində bunların səmərəli birləşdirilməsinin metod və vasitələrinin tapılmasını və bu prosesin daima təKmilləşdirilməsini tələb edir. Eramızdan əwəİKİ tarixdən başlamış müasir tarixin bütün dövrlərində məşhur şəxslər - filosoflar, iqtisadçılar, hüquqşünaslar müİKİy- yət barədə müxtəlif nəzəri fİKİrlər söyləmişlər. İqtisadi Kateqoriya Kİmi müİKİyyət münasibətlərinin məzmunu problemləri iqtisadi nəzəriyyənin çox aKtual metodoloji problemi hesab edilir. Bir çox iqtisadçı alimlər bu problemi dərindən öyrənməyə sə'y göstərir və mübahisəli mülahizələr söyləyirlər. MülKİyyət barədə müxtəlif səpKİli nəzəri fİKİrlər hələ eramızdan əvvəllərə gedib çıxır. Bu barədə ştrixlərə Ksenofontun, Platonun fİKİr- lərində rast gəlinir. Aristotelin əsərlərində isə nisbətən geniş 89 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|