Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MülKiyyət münasibətləri
- Sonralar Şərq mütəfəKKİrlərindən İbn Xəldun və Qərb mütəfəKKİr- lərindən LoKK, Holbax, Hegel, Feyerbax, Petti, Smit, RİKardo, Bua- Kİlber
- MüİKİyyət iqtisadi Kateqoriya olmaqla yanaşı, o, həm də hüquqi Kateqoriyadır.
- Sonralar müasir eramızda müİKİyyət hüququ nəzəriyyəsi xeyli inKİşaf etmişdir. AmerİKa iqtisadçıları R.Kouz və A.Alçian müasir müİKİyyət
MülKiyyət münasibətləri mə'lumat verilir. V əsrdə «Roma hüququ» barədə Yustiniana imperatorunun Ko- deKSİndə müİKİyyətin ümumi səciyyələndirilməsinin Ü K anlayışı haqda fİKİr deyilmişdir. Burada müİKİyyətə, əmlana sahibolma, istifadə və sərəncamvermə hüququ Kİmi baxılmışdır. Sonralar Şərq mütəfəKKİrlərindən İbn Xəldun və Qərb mütəfəKKİr- lərindən LoKK, Holbax, Hegel, Feyerbax, Petti, Smit, RİKardo, Bua- Kİlber, Kene, MarKS, Engels və başqaları müİKİyyətin fəlsəfi, iqtisadi, hüquqi mahiyyətini özlərinə məxsus elmi əsaslarla açıqlamışlar. MarKSİst nəzəriyyəyə görə müİKİyyət iqtisadi Kateqoriya Kİmi mənimsəmə münasibətlərini ifadə edir, yə'ni istehsal vasitələrinin Köməyi ilə maddi ne'mətlərin'və xidmətlərin istehsalı, bölgüsü, mübadilə və istehlaKi prosesindəKİ mənimsəmə münasibətlərini ifadə edir. Buradan müİKİyyət hüququ ictimai münasibətlər Kİmi təzahür edir. MarKS öz tədqiqatlarında müİKİyyətin iqtisadi məzmununun (iqtisadi təbiətinin) onun hüquqi forması üzərində üstünlüyünü göstərir, iqtisadi məzmun primat götürülür. Habelə müİKİyyətlə əlaqədar insanlar arasındam münasibətlərin öyrənilməsi birinci, insanın şeyə olan münasibəti isə İKİnci yer tutmuşdur. Qərb iqtisadçılarının çoxu müİKİyyətə insanın əşyaya münasibəti Kİmi baxırlar, yə’ni müİKİyyətçi real olaraq öz müİKİyyətinə sərəncamvermə və istədiyi Kİmi istifadəetmə hüququna malİKdir. Şərq müəllifləri müİKİyyət məsələlərini hər bir iqtisadi sistemin başlıca problemi hesab etmişlər. Qurana istinadən bildirilir Kİ,
maddi üstünlÜK xüsusi hüquqlar vermir, bütün insanlar bərabər xalq edilmişlər, eyni hüquqlara, o cümlədən müİKİyyət hüququna malİKdirlər və müİKİyyət hüququ qanuni surətdə əməKİə əldə edilə bilər. Hər bir adam başqalarının müİKİyyətinə hörmət etməli, qanunsuz iş tutmamalıdır. XVH-XX əsrlərdə. müİKİyyət münasibətlərinin daha dərin araşdırılması prosesi davam etmişdir. Bu dövrlərdə xüsusi müİKİyyət münasibətlərinin təbiiliyinə böyÜK əhəmiyyət verilmişdir. A. Smit və D. RİKardo azad xüsusi müİKİyyətin təbiiliyi barədə LoKKun ideyasını müdafiə etmişlər. ««MüİKİyyət» KİassİK iqtisad elminin yanaşması ilə əmlaKa, obyeKtə və ümumiyyətlə, şeyə görə insanlar arasında münasibəti Ə K S
etdirir. Burada (yə’ni bu münasibətdə) hər hansı bir şeyin Kİmə məxsus olması ifadə olunur. BeləlİKİə, «müİKİyyət» Kateqoriyası elmi səhihlİK baxımından «münasibət» anlayışının sinonimi Kİmi başa düşülə bilər» (İqtisad elmləri: Nə zəriyyə və praKtİKa, №1-2, BaKi, 1997, səh.3.). Bütün bu deyilənlərdən aydın olur^ Kİ, müİKİyyətin məzmunu zəngindir.
vəsaitdən və istehsalın nəticələrindən istifadə olun- 90
MülKİyyət Kateqoriyasının məzmunu və onun haqqında baxışlar masında adamlar, KolleKtivlər, sahələr, öİKənin regionları arasında, habelə xarici iqtisadi münasibətlərin çoxcəhətli sistemini, iqtisadi mənafe çalarları məcmusunu əhatə edir; münasibətlərin bu mürəKKəb KompleKsi müəyyən
şəKİldə daima
əlaqələndirilməli və
tənzimlənməlidir, Bütün bunlar müİKİyyətin iqtisadi Kateqoriya olmasını təsdiq etməyə əsas verir.
MüİKİyyətin iqtisadi və hüquqi Kateqoriya cəhətlərini fərqlən- dirməK lazımdır. Hələ Solounun (eramızdan əvvəl 594-cü il) və Klisfena (eramızdan əvvəl 509-cu il) özlərinin yazdıqları hüquqi qanunlarında qeyd etmişlər K İ,
qanunlar (hüquqi qanunlar nəzərdə tutulur) müİKİyyət münasibətlərini yaratmır, faKtİKİ cəmiyyətdə mövcud olan bu münasibətləri möhKəmləndirir.
İstehsal vasitələri üzərində müİKİyyət hər şeydən əvvəl iqtisadi hadisədir, hüquqi münasibətin məzmunu iqtisadi münasibətdən doğur. MüİKİyyət, istehsal münasibətlərinin əsası, müİKİyyət hüququ isə bu münasibətlərin yazılı və qeyri-yazılı qanunlarda ƏK - sidir.
MüİKİyyət hüququ haqqında ən mÜKəmməl tə'lim Qədim Romada yaranmışdır. «Roma hüququ»nda müİKİyyətçiyə mül- Kİyyətə sahibolma, istifadə və sərəncamvermə hüququ olan şəxs Kİmi baxılmışdır. İnsanın hansı əmlaKa və nə qədər əmlaKa, məsələn, nə qədər həcmə qədər torpaq sahəsinə malİK olması məsələləri hüquqi qanunlarla müəyyənləşir, habelə müİKİyyətdə olan əmlaKdan istifadə şəraiti də hüquqi qanunlarla tənzimlənir. MüİKİyyətə sərəncamvermə amilləri, habelə müİKİyyətin qorunması, toxunulmazlığın problemləri də hüquqi qanunlarla nizamlanır. Azərbaycan Konstitusiyasının 29 və 30-cu maddələrində mül- Kİyyət hüququ təsbit edilir.«Hər Kəsin müİKİyyət hüququ vardır. MüİKİyyətin heç bir növünə üstünlÜK verilmir. MüİKİyyət hüququ, o cümlədən, xüsusi müİKİyyət hüququ qanunla qorunur». «Azərbaycan RespublİKasında müİKİyyət haqqında» qanun müstəqil respublİKamızın müİKİyyət barədə İİ K mÜKəmməl hüquqi qanunudur. Bu qanunda müİKİyyətin bütün formalarında müİKİyyət hüququ şərh edilmişdir. Bu qanundan aydın olur K İ,
müİKİyyət hüququ obyeKtiv mövcud olan mənimsəmə münasibət- 91 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|