Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
İstehsal imKanları va iqtisadi seçimin qarşılıqlı əlaqəsi
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İstehsal imKanları va iqtisadi seçimin qarşılıqlı əlaqəsi
- İstehsalın miqyasının durmadan genişləndirilməsi, onun texnoloji yeniləşmələrə məruz qalması gəlirlərin azalmasına səbəb olur. Əlbəttə bu heç
İstehsal imKanları va iqtisadi seçimin qarşılıqlı əlaqəsi rəsində fəaliyyət göstərir və özünün imnan əyrisi hüdudlarından Kənarlaşa bilməz. Yə'ni öİKədə əgər hər il ərzində 200 mln. ton sement istehsal olunursa, bunun 100 min tonu müİKİ tİKİntiyə, 50 min tonu sosial tİKİntiyə, 50 min tonu hərbi tİKİntiyə, başqa sözlə, 10 yaşayış binasına, 2 xəstəxanaya, 3 hərbi bunKerə yönəldilərsə, əlavə olaraq ya bir bina, yaxud da bir hərbi buuKerin ti- Kİlməsi istər-istəməz ya bir xəstəxananın tİKİlməsinə, yaxud bir buuKerin, ya da Kİ, bir mənzilin tİKİntisinin yarımçıq qalmasına səbəb olacaq. Cəmiyyət hər şəraitdə iqtisadi sistemin yaratdığı şəraitə uyğun olaraq iqtisadi antivliyə imKan verən yığımla istehlaK arasındanı həddi seçməlidir. Əgər müəyyən müddət ərzində şəxsi istehlaKa daxil olan məhsullardan imtina edilirsə (yə’ni az ət, yağ, yumurta, geyim və məişət əşyaları və s.) və yığımın həcmi (yeni qurğuların, fabrİK və zavodların, mə’dənlərin tİKİlməsi) artırılırsa, müəyyən müddətdən sonra daha yÜKSƏK səviyyəli imnan əyrisinə nail olmaq olar. Artıq qeyd etdiyimiz Kİmi yalnız məhdud resurslar şəraitində adamların fəaliyyəti, davranışı və onların istifadə üçün seçmə üsullarına görə iqtisadi sistemlər fərqlənir. Məhz məhdudluq cəmiyyətin inKİşafının iqtisadi əsasını müəyyən edir. İstər təbiət- dəKİ hazır məhsullar, istərsə də insan əməyi tətbiq olunan məhsulların hamısı nisbi məhdudluğa, nadirliyə, çatışmazlığa malİKdir. Əgər belə olmasaydı onda insanların tələbatı tam ödənilərdi və hansı məhsulun az və ya çox istehsal olunmasının heç bir əhəmiyyəti olmazdı. Eləcə də resursları iqtisadi tə'yinatı baxımından təsnifatlaşdırmağa ehtiyac qalmazdı. Deməli, tələbatın ödənilməsi üçün vasitə hesab olunan ne'mətlərdə «arzulanan şey» (A.Marşal) Kİmi mövcud olmazdı. BeləlİKİə, birmə'nalı qeyd olunmalıdır K İ,
iqtisadi sistemdə məhdudluq qanunauyğun hal Kİmi çıxış edir. Ümumiyyətlə, məhdudluq dedİKdə, ayrı-ayrı adamların tələbatının ödənilməsi üçün resursların çatışmazlığı başa düşülür. Belə Kİ, iqtisadi resurslardan eyni zamanda İKİ yerdə tam istifadə etməK mümKÜn deyil. ƏtlİK üçün nəzərdə tutulan heyvanlardan heç vaxt süd istehsalı üçün istifadə etməK mümKÜn deyil. Yaxud da fortepianodan dərs deyən musiqiçidən futbol haKİmi Kİmi istifadə et- məK mümKÜn deyil. Bu da adi bir məntiqdən doğur Kİ, hətta uşağa müraciət edəndə K İ, «sən
bu adamlardan birini seç» onda o, heç vaxt deməz Kİ, «mən onların hər İKİsini istəyirəm». Bir yerdə istifadə olunan resurs başqa yerlərdə istehsal olunacaq məhsulların imKanının itKİsi deməKdir. Deməli, iqtisadi sistemdə resursların məhdudluğu qanununun tələblərinə uyğun olaraq iqtisadi resurslardan elə istifadə olunmalıdır K İ, əldə
olunacaq səmərənin fay 85 İqtisadi sistem dası İtirilmiş imKanın faydasından qat-qat yÜKSƏK olsun. Bütün növ resursların məhdudluğu şəraitində bir sıra xərclər çəKmədən, ümumiyyətlə, istehsal mövcud ola bilməz. İş orasındadır Kİ, mövcud tələbatların ödənilməsi üçün resurslar həmişə istənilən qədər olmur. Belə şəraitdə bir məhsul növünün istehsalı üçün lazım olan resurslardan istifadə etməK qərarına gəldİKdə onun başqa növ məhsul istehsalı üçün imtina olunmasına səbəb olur. BeləlİKİə, məhsul istehsalı üçün tətbiq olunan bütün resurslar xərc formasında çıxış edir və alternativ qaydada fəaliyyət göstərir. İstehsalın hər şəraitində müəyyən qisim xərclərlə başa gəldiyindən onların alternativ qaydada tətbiqinin seçilməsi zəruriliyi meydana gəlir. Bir qisim əlavə məhsul əldə olunması üçün istifadə olunan xərclərin başqa sahələrdə tətbiqindən imtina olunmasına, istehsal xərcşərinin artması deyilir. Başqa cür demiş olsaq, mövcud resurslar şəraitində faKtİKİ istehsal olunan bir məhsul növünün digərinə nisbətən artırılması, hər əlavə istehsal olunan məhsula görə digər növ məhsulların qurban verilməsi meydana gəlir K İ,
bu da xərclərin artmasına səbəb olur. Bunun da əsas səbəbi iqtisadi resursların alternativ məhsul növlərinin istehsalı üçün tam yararlı olmasından irəli gəlir. Hesab edəK Kİ, cəmiyyətdə yalnız Kondisioner və buğda istehsal olunur. İstehsal imKanları baxımından məhsuldarlıqları istənilən səviyyədədir.
Kİn daha gəlirli sahə olan Kondisioner istehsalını mövcud resurslarda artırmaq fİKrinə ğəldİKdə hər əlavə Kondisioner üçün buğda istehsalında tətbiq olunan resurslardan imtina olunması deməKdir. Yə'ni çox Kondisioner əldə etməK
üçün artıq
taxılçılıqla, məhsuldarlığı Kondisioner istehsalındaKindan daha yÜKSƏK olan resurslardan istifadə olunması tələb olunur. Aydındır Kİ, hər əlavə Kondisioner istehsalı üçün ehtiyac artır. Deməli, buğda istehsalından daha çox resurs Kəmiyyətlərini çıxartmaq ehtiyacı irəli gəlir və yaxud buğda istehsalının hər əlavə tonu üçün Kondisioner istehsalında tətbiq olunan resursların çıxarılması zəruriləşir. Bu proses olduqca elastİK, zahiri görünmə və qarşılıqlı əvəz olunma qaydası ilə fəaliyyət göstərir. Xərclərin artması təKCə bir məhsul növünün dəyərcə azalması deyil, eyni zamanda onun natural formada azalmasına və qıtlaşmasına, digər məhsul növünün isə bahalaşmasına səbəb olur. Ona görə də alternativ məhsul istehsal olunarKən, mütləq mövcud məhdud resurs növlərindən istifadə olunması imKanlarını nəzərə almaq lazımdır.
Kİ,
cəmiyyətin milli sərvəti artdıqca onun gəlirləri azalır. Burada söhbət hər əlavə məh 86 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|