Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

MülKİyyət münasibətləri 

Səhmdar 

cəmiyyəti, 

iştiraKçılarının 

əmanətləri 

hesabına 

yaradılmış, habelə onun təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində əldə edilmiş 

və  qanunvericilində  nəzərdə  tutulmuş  başqa  əsaslar  üzrə  əldə  etdiyi 

əmlaKin müİKİyyətçisidir, 

Səhmdar  cəmiyyətlərində  vətəndaşlar,  xarici  hüquqi  və  fizini 

şəxslər,  təşnilat  və  müəssisələr,  iştiranetmə  və  səhm  sahibi  olma 

hüququna  malindir.  Səhmdar  cəmiyyəti  mülniyyəti  formasında 

istehsal vasitələrinin və gəlirlərin mənimsənilməsi, səhmlərin dəyərinə 

- qiymətinə görə cəlb edilmiş istehsalçılara aiddir. 

İqtisadiyyatın dövlət inhisarından azad edilməsində, mülniy- yətin 

özəlləşdirilməsində  səhmdar  cəmiyyətlərinin  rolu  əvəzedilməzdir; 

xüsusilə  iri  müəssisələrin  özəlləşdirilməsi  zamanı  onların  səhmdar 

mülniyyətə çevrilməsi ən səmərəli üsul hesab edilir. 

Səhmdar cəmiyyətləri özünümaliyyələşdirmə prinsipləri ilə işləyir, 

hüquqi şəxsdir. 

Təsərrüfat  cəmiyyətinin  və  şirKətinin  müİKİyyəti  -  iştirançı- 

larının  əmanətləri,  təsərrüfat  fəaliyyəti  nəticəsində  alınmış  və 

qanunun yol verdiyi başqa əsaslarla aldıqları əmlaK hesabına yaranır. 

Təsərrüfat  cəmiyyəti  və  şirKəti  iştiraKçılarının  əmlaKina  əsas 

fondlar və dövriyyə fondları, pul vəsaiti və qiymətli Kağızlar, habelə 

əmlaKdan istifadə hüquqları daxil ola bilər. 

Təsərrüfat 

assosiasiyalarının 

(birlİKİərinin) 

müİKİyyəti. 

«Azərbaycan  RespublİKasında  müİKİyyət  haqqında»  qanunda  bu 

problemə  sahibKar  birliyinin  müİKİyyəti  Kİmi  baxılması  göstərilir. 

Qanunda  yazılır:  «SahibKar  birliyi  (Konsernlər,  assosiasiyalar, 

sahələrarası  regional  birlİKİər  və  başqa  birlİKİər)  iştiraK-  çılar 

tərəfindən  Könüllü  surətdə,  habelə  qanunun  yol  verdiyi  başqa 

əsaslarla  alınan  əmlaK  üzərində  müİKİyyət  hüququna  malİK-  dirlər. 

SahibKar birliyinin fəaliyyəti nəticəsində əldə edilən əmlaK üzərində 

də müİKİyyət hüququna malİKdir». 

İctimai  birlİKİərin  müİKİyyəti.  «Azərbaycan  RespublİKasında 

müİKİyyət  haqqında»  qanunda  yazılır:  «Hüquqi  şəxslər  sayılan 

ictimai  birlİKİərin  müİKİyyətində  binalar,  tİKİlilər,  mənzil  fondu, 

avadanlıq, inventar, mədəni-maarif və sağlamlıq tə'yinatlı əmlaK, pul 

vəsaiti, səhmlər, digər qiymətli Kağızlar və onların nizamnamələrində 

nəzərdə  tutulmuş  fəaliyyətin  maddi  tə'minatı  üçün  zəruri  sayılan 

başqa əmlaK ola bilər». 

İctimai birlİKİər sahibKarlıq fəaliyyəti ilə məşğul ola bilərlər və bu 

fəaliyyəti  həyata  KeçirməK  məqsədilə  başqa  əmlaK  da  ala  və  yarada 

bilərlər. 

Xeyriyyə fondlarının və başqa ictimai fondların müİKİyyəti. 

«Azərbaycan RespublİKasında müİKİyyət haqqında» qanunda ya- 

102

 

---

MülKiyyətin əsas və törəmə formaları 

zıhr:  «Hüquqi  şəxslər  sayılan  xeyriyyə  fondları  və  başqa  ictimai 

fondlar  öz  nizamnamələrində  nəzərdə  tutulan  fəaliyyəti  həyata 

KeçirməK  üçün  tə'sisçilərin  onlara  verdİKİəri  əmlaK  üzərində  mül- 

Kİyyət hüququna malİKdir». 

Dini  təşKİlatlarm  müİKİyyəti.  «Azərbaycan  RespublİKasında 

müİKİyyət  haqqında»  qanunda  yazılır:  «Hüquqi  şəxslər  sayılan  dini 

təşKİlatların  müİKİyyətində  binalar,  ayin  predmetləri,  istehsal,  sosial 

və xeyriyyə tə'yinatlı obyentlər, pul vəsaiti və onların fəaliyyəti üçün 

zəruri  sayılan  başqa  əmlaK  ola  bilər».  Dini  təş-  Kİlatlar  öz  vəsaiti, 

dindarların  verdİKİəri  vəsait  hesabına  satın  aldıqları,  tİKdİKİəri, 

yaratdıqları və istehsal etdİKİəri və ya dövlət, başqa şəxslər tərəfindən 

verilmiş və qanunvericilİKdə nəzərdə tutulmuş başqa əsaslar üzrə əldə 

edilmiş əmlaK üzərində birgə müİKİyyət hüququna malİKdirlər. 

Qarışıq  müİKİyyət.  Vətəndaşların,  hüquqi  şəxslərin  müİKİyyəti 

ilə  dövlətin  müİKİyyətində  olan  əmlaKin  birləşdirilməsinə  və  bunun 

əsasında  müİKİyyətin  qarışıq  formalarının  yaradılmasına  yol  verilir. 

Əsas  və  törəmə  müxtəlif  müİKİyyət  formalarının  sahiblərinin  pay 

birliyindən  yaranan  əmlaK  ümumi  və  qarışıq  müİKİyyət  hüququ  ilə 

eyni vaxtda bir neçə şəxsə məxsus ola bilər. Belə pay birliyi əsasında 

Azərbaycan və xarici 

Ö

İ

KƏ

 hüquqi vətəndaşlarının da iştiraKi ilə birgə 

müəssisələr yaradıla bilər. Bu, birgə, qarışıq müİKİyyətlə təşKİl olunan 

müəssisələrin müİKİyyətinə binalar, ti- Kİlilər, avadanlıq, pul vəsaiti, 

nizamnamə  fonduna  daxil  olan  digər  maddi  sərvətlər,  istehsal 

olunmuş  məhsul,  əldə  edilmiş  gəlirlər  və  birgə  qarışıq  müİKİyyət 

münasibətlərini  həyata  Keçir-  məK  üçün  lazım  olan  başqa  əmlaK  da 

daxildir. 

Vətəndaşların paylarını Könüllü birləşdirməKİə yaranan və sonra 

fəaliyyət prosesində artırılan ümumi müİKİyyətdə olan əm- laKa sahib 

olmaq,  ondan  istifadə  etməK  və  ona  sərəncam  verməK  qaydası 

müİKİyyətçilərin sazişi ilə müəyyən edilir. 

İntelleKtual  müİKİyyət.  MüİKİyyət  haqqında  ümumi  metodoloji 

nəzəri  müddəalar  İntelleKtual  müİKİyyətə  də  aid  olsa  da,  onun 

özünəməxsus  xüsusiyyətləri  var.  «İntelleKtual»  məfhumu  latınca 

«dərK  etmə»,  «başa  düşmə»,  «ağıl»  mə’nasım  verir.  O,  təfəKKÜr 

qabiliyyəti,  səmərəli  dərKetmə,  ağılın  inKİşaf  dərəcəsi  Kİmi  də 

qiymətləndirilə  bilər.  ««İntelleKtual»  məfhumu  ilə  bağlı  olaraq 

«İntelleKtual  müİKİyyəti»  anlayışı  meydana  gəlib.  İntelleKtual  mül- 

Kİyyətə  ayrıca  bir  müİKİyyət  forması  Kİmi  baxmaqla  bərabər,  ona 

ümumən şəxsi, xüsusi müİKİyyətin bir qolu Kİmi yanaşmaq olar. 

İntelleKtual  müİKİyyətə  beyin  fəaliyyətinin,  düşüncənin,  təfəK- 

KÜrün  xüsusi,  ən  dəyərli  nəticəsi  Kİmi  baxılır.  Burada  nəticə  əsasən 

qeyri-əşyavi olur. Bə'zi ixtisas sahiblərinin əməyinin nəticəsi 

103 

---