Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MülKiyyət münasibətləri
- §6. Dövlətsizləşdirmə və özəlləşdirmə
- Dövlətsizləşdirmə, birbaşa təsərrüfat idarəçiliyi funKsiya- larının dövlətdən alınaraq, müİKİyyətin xaraKterində heç bir
MülKiyyət münasibətləri VƏ İqtisadi mənafelərin tam vəhdət halında tərəqqisi təşKİl edir. MüİKİyyətin iqtisadi reallaşdırılmasında sosial şəraitin rolu böyÜKdür. Sosial siyasətin əsas məqsədi zəhmətneş əhali üçün müİKİyyət və təsərrüfatçılıq formalarını sərbəst seçərəK sosial istiqamətli bazar iqtisadiyyatı yaratmaqdır. MüİKİyyət o vaxt daha səmərəli reallaşdırılır Kİ, istehsalın sosial şəraiti insan tələbatına uyğun olur. İqtisadi və sosial problemlər bir-biri ilə sıx bağlıdır və biri-di- gəri üçün şərtdir. İnsanların öz müİKİyyətlərini səmərəli reallaşdırma şəraiti sosial sahənin güclü tə'siri altında baş verir. Sosial fantorlara iqtisadi inKİşafın ən mühüm amili Kİmi baxılmalıdır, yalnız lazımi səviyyəli sosial şəraitdə müİKİyyət formalarının səmərəli reallaşdırılması mümKÜndür. Biz, əlverişli sosial şərait, insan ləyaqətinə böyÜK hörmət olduğu cəmiyyət, zəhmətKeşlərimiz üçün sivilizasiyaya layiq həyat və əməK şəraiti yaratmalıyıq. Bu şərait müİKİyyətin iqtisadi reallaşma səmərəliliyinin yÜKSəldilməsi şəraiti olacaqdır. §6. Dövlətsizləşdirmə və özəlləşdirmə İqtisadi münasibətlər hansı formada təzahür etməsindən asılı olmayaraq (siyasi, sosial, məişət) son nəticədə müİKİyyətlə müəyyən olunur. MüİKİyyətin tarixi tipləri və formaları, istehsal vasitələrinin və istehsalın nəticələrinin mənimsənilməsinin xa- raKteri geniş mə'nada iqtisadiyyatın əsasını təşKİl edir. MüİKİy- yət, sistem əmələ gətirən mahiyyət Kİmi cəmiyyətin sosial-iqtisadi struKturunu müəyyən edir. İqtisadi sistemlərin tipləri ictimai və özəl müİKİyyətin Kəmiyyət və Keyfiyyətcə uyğunluluğu ilə fərqlənirlər. Bu mə'nada iqtisadi inKİşafın tarixini saat Kəf Kirinin hə- rəKəti Kİmi «milliləşdirmədən özəlləşdirməyə qədər və ƏKSinə» inKİşaf edən proses Kİmi xaraKterizə etməK olar. Ona görə də tam aydındır Kİ, iqtisad elmi heç vaxt müİKİyyət problemlərinə biganə olmayıb. Bu mə’nada müasir dövr də istisna deyildir. Cəmiyyətin inKİşafının bütün mərhələlərində mövcud iqtisadi sistemin transformasiyasının ən başlıca mühüm məsələsi müİKİyyət münasibətlərinin yenidən qurulması və təKmilləşdirilməsidir. Dünya öİKƏlərinin təcrübələri göstərir Kİ, müİKİyyət münasibətlərinin quruluşunda əhəmiyyətli dəyişİKİİK etmədən iqtisadiyyatı bazar münasibətlərinə uyğun yenidən qurmaq mümKÜn deyildir. Dünya təcrübəsində müİKİyyət çoxnövlülüyünün tə'min olunma
Dövlətsizləşdirmə və özəlləşdirmə sının ən başlıca istiqamətlərindən biri dövlət müİKİyyətində olan müəssisələrin dövlətsizləşdirilməsi və özəlləşdirilməsidir. İqtisadi sistemin yeniləşməsi, transformasiyası məqsədindən asılı olaraq ayrı-ayrı öİKƏlərdə dövlətsizləşdirmə və özəlləşdirmə müxtəlif məqsədlər güdür. Qərbi Avropa öİKƏlərində dövlətsizləşdirmə və özəlləşdirmə müİKİyyət münasibətlərini dəyişməK yolu ilə iqtisadi sistemin dəyişdirilməsini deyil, zərərlə işləyən müəssisələri sataraq büdcə xəzinəsini doldurmaq, büdcə Kəsirini azaltmaq, dövlət seKtorunu məhdudlaşdırmaq və dövlət müəssisələrinin daha səmərəli işləməsi məqsədini güdür. Keçmiş sosialist Ö I KƏ I Ə - rində isə dövlətsizləşdirmə və özəlləşdirmə iqtisadi sistemin dəyişdirilməsinə, azad rəqabət mühitinin yaradılmasının zəmini olan müİKİyyət çoxnövlülüyünün tə'min olunmasına, xüsusi seKtorun inKİşaf etdirilməsinə, dövlət inhisarının aradan qaldırılmasına, sa- hibKarlar təbəqəsinin formalaşmasına, xarici Kapitalın öİKəyə cəlb edilməsinə xidmət edir. Müasir şəraitdə müİKİyyətin yenidən qurulması çox vaxt özəlləşdirmə ilə eyniləşdirilir. LaKİn özəlləşdirmə müİKİyyət dəyişİK- lİKİərinin həyata Keçirilməsinin formalarından biridir. MüİKİyyət münasibətlərinin yenidən qurulmasına həm eyni müİKİyyət forması daxilində müİKİyyət hüququnun yenidən bölüşdürülməsi, həm də müİKİyyətin bir formadan digər formaya Keçməsi aiddir. Dövlətsizləşdirmə ƏKS-milliləşdirmədən (dövlət müəssisələrinin müİKİyyətinin dəyişməsindən) fərqlənir, ƏKS-milliləşdirməni isə yalnız özəlləşdirməyə (müəssisələrin xüsusi müİKİyyətə Keçməsinə) aid etməK olmaz. Dövlətsizləşdirmə prosesi dövlət müİKİyyətini qoruyub saxlayır və dövlət seKtorunda qalan müəssisələrin işinin səmərəliliyinin yÜKSƏİməsinə yönəlir.
dövlətin həddindən çox olan rolunun bir qədər azaldılmasını nəzərdə tutur. Əlbəttə, dövlətsizləşdirmə dövlətin iqtisadi sahələrdən tam təcrid olunması deməK deyil, dövlətin fəaliyyət mexanizminin dəyişməsi, yə'ni onun yalnız nizamlayıcı və əlaqələndirici funKsiyaları icra etməsidir. Dünya öİKƏlərinin beynəlxalq təcrübəsi dövlətsizləşdirmənin dörd üsulunun mövcud olmasını göstərir. Buna İİK növbədə bazarların liberallaşdırılmasını aid etməK olar. Bazarların daha azad və sərbəst olması üçün dövlət bazar prinsipləri əsasında öz fəaliy- 109 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|