Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MülKİyyət münasibətləri
MülKİyyət münasibətləri nəzarəti sayəsində daha da genişlənmişdir. ÖİKənin iqtisadi problemlərinin həlli üsulu Kİmi baxılan özəlləşdirmə, işdə ayrı-ayrı dövlət mə'murlarının varlanması mənbəyinə çevrilmişdir. Belə fantlar özəlləşdirmənin yeni dalğasının haKİmiyyət orqanlarının siyasətinin nəticəsi və ya cari sosial məsələlərin həlli tədbirləri Kİmi izah edilməsinə əsas verir. Məntiqi təhlil və tarixi faıctlarm müqayisəsi təsdiq edir Kİ, bu öİKələrdə özəlləşdirmə bazar iqtisadiyyatının təKmilləşdirilməsinin qanunauyğun nəticəsi, onun Keyfiyyətcə yeni məzmunla tamamlanmasıdır. MüİKİyyət münasibətlərini əsaslı surətdə dəyişməKİə iqtisadi sistemin transformasiyasını nəzərdə tutan özəlləşdirmə bir çox öİKƏİərdə aparılmışdır. T ƏKCƏ
1980-1994- C Ü illər ərzində, MDB öİKƏİəri istisna olmaqla, 1000-ə yaxın müəssisə özəlləşdirilərəK dövlət müİKİyyətindən xüsusi müİKİyyətə çevrilmişdir. Hal-hazırda dünya iqtisadiyyatında özəlləşdirmənin xaraKteri, məqsədləri, tempi və nəticələrinə görə Kifayət qədər böyÜK təcrübə toplanmışdır. «Özəlləşdirmə» sözünün iqtisadi termin statusu alması BöyÜK Britaniyada 70-ci illərin sonunda və 80-ci illərin əvvəllərində təsadüf edilsə də, bu prosesin iİK başlanğıcı xeyli əvvəl meydana gəlmişdir. Hələ 60-cı illərin əvvəllərində Tailand hÖKuməti tərəfindən dövlət müəssisələrinin hamısının və ya bir hissəsinin özəl rnüİKİyyətçilərə satışını tənzimləyən sənəd qəbul edilmiş və bundan sonra bir sıra dövlət müəssisələri özəl qurumlar tərəfindən satın alınmışdır. Daha sonra 70-ci illərin ortalarında Çilidə özəlləşdirmə proqramı qəbul edilmiş və hÖKumət tərəfindən yerinə yetirilmişdir. LaKİn 80-ci illərin əvvəllərində ÇilidəKİ iqtisadi böhran artıq özəlləşdirilmiş bir sıra müəssisələrin dövlət tərəfindən yenidən milliləşdirilməsinə səbəb oldu. 1985-ci ildən başlayaraq milliləşdirilmiş bütün müəssisələr yenidən özəlləşdirildi. Əvvəlcə özəlləşdirmə, sonradan özəlləşmiş müəssisələrin milliləşdirilməsi və daha sonra onların yenidən özəlləşdirilməsi ÇilidəKİ özəlləşdirmə proqramının ciddiliyinin əhali tərəfindən şübhə altına alınmasına gətirib çıxartdı. Odur Kİ, geniş özəlləşdirmənin başlanğıcı BöyÜK Britaniyada M.Tetçer hÖKuməti tərəfindən qəbul edilmiş özəlləşdirmə proqramının İ979-cu ildən həyata Keçirilməsi hesab olunur. Bu özəlləşdirmə proqramı dövlət müəssisələrinin özəl müİKİy- yətçilərə satılmasının ən uğurlu variantı hesab edilir. 1979-1984- cü illər ərzində özəl sentora əsasən öz həcminə görə çox da böyÜK olmayan şirıcətlər satılmışdırsa, 1984-1987-ci illər ərzində «Britiş teleKom», «Britiş qes» və s. Kİmi iri şirKətlərin özəl müİKİyyətçi- lərə tam satışı həyata Keçirilmişdir. M.Tetçerin başçılıq etdiyi hÖKumətin dövründə, yə'ni 1979-1992-ci illər ərzində özəlləşdir-
Dövlətsizləşdirmə və özəlləşdirmə mə nəticəsində dövlət müəssisələrinin aKtivlərinin 2/3-si satılmışdır. Satışdan əldə edilən məcmu gəlir 33 mlrd f.st. təşKİl etmişdir. Milliləşdirilmiş seKtorda işləyənlərin sayı 2 dəfədən çox aşağı düşmüşdür. BöyÜK Britaniyada səhmdarların sayı 80-ci illərdə 3 dəfə artaraq 9 mln. və ya yaşlı əhalinin ümumi sayının 20 faizinə çatmışdır. BöyÜK Britaniyanın özəlləşdirmə proqramının əsas cəhətləri, onun tədricən, mərhələlərlə, təKamül yolu ilə aparılması, mənfəət əldə olunmasına üstünlÜK verilməsi, satışa çıxarılan müəssisələr üçün normativ aKtların dövlət tərəfindən vaxtında hazırlanması, hər bir özəlləşdirmə layihəsinin iqtisadi səmərəliliyinin və investisiya potensialının nəzərə alınması ilə səciyyələnir. Burada özəlləşdirmə, öz nəticələrinə görə təKamüllü və ən səmərəli hesab edilən özəllləşdirmə Kİmi xaranterizə olunur. Fransada özəlləşdirməyə 1986-cı ildən başlanılmışdır, proqrama görə beş il ərzində 65 dövlət şirKəti və bann qrupu əKS-milliləş- dirilməli idi. Özəlləşdirmə nəticəsində bu günə qədər dövlət xəzinəsinə təqribən 50 mlrd, dollar vəsait daxil olmuşdur. Burada özəlləşdirmənin aşağıdaKi modelindən istifadə edilib: xarici investorlara səhmlərin 20 faizini, necə deyərlər «stabil səhmdarlara» 15- 30 faizini, özəlləşdirilən şirKətlərdə çalışanlara 10 faizini əldə etməyə, səhmlərin yerdə qalan hissəsinin isə açıq maliyyə bazarlarında satılmasına icazə verilmişdir. Özəlləşdirmənin fransız modelinin xüsusiyyəti, özəlləşdirilmiş şirKətlər üzərində dövlət nəzarətinin qalmasıdır. Bə’zi öİKƏlərdə özəlləşdirmə aparılan zaman dövlət tərəfindən Kommersiya me’yarlarına üstünlÜK verilmişdir. Dövlət büdcəsinə daha çox maliyyə resurslarının daxil olmasını tə’min etməK məqsədilə, özəlləşdirilən müəssisələrin satışdan əvvəl əmtəə şəKİinə salınması üçün dövlət, müəssisələrin sağlamlaşdırılmasını həyata Keçirmişdir. Özəlləşdirmənin belə təcrübəsi Misirdə, Zambiyada nəzərə çarpır, onu dövlət-Kommersiya özəlləşdirmə metodu adlandırmaq olar. Şərqi Avropa öİKƏİərində dövlət müİKİyyətinin özəlləşdiril- məsinin çox növlü təcrübəsini üç modelə bölməK olar.
model özəlləşdirmə çeKİərinin və investisiya Kuponlarının (vau- çerlər, bonlar)
özəlləşdirilən müəssisələrin səhmlərinə dəyişdirilməsini nəzərdə tutur. Mə’lumdur Kİ, bu variantda özəlləşdirmənin fisKal məqsədi İKİnci dərəcəli hesab olunur. Bürada əsas məqsəd qısa dövr ərzində bazar infrastruKturunun yaradılması və özəlləşdirməyə cəmiyyət üzvləri tərəfindən olan inamsızlığın
Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|