Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

MülKiyyat münasibətləri 

1995-

 

1998-ci illərdə dövlət müİKİyyətinin özəlləşdirilməsinin Dövlət 

Proqramı» təsdiq olunmuşdur. Bu proqram Azərbaycan RespublİKası 

qanunlarına müvafiq olaraq hazırlanmışdır və özəlləşdirmənin başlıca 

məqsədi 

və 

vəzifələri, 

istiqamətləri, 

üsulları, 

müddəti 

və 

mərhələlərini,  özəlləşdirilən  müəssisələrin  təsnifatı,  onlarin  səhmdar 

cəmiyyətlərə  çevrilməsini,  özəlləşdirmə  payının  həcmini  müəyyən 

edir.  Bu,  bazar  iqtisadiyyatına  Keçidin  hüquqi-  normativ  bazasının 

yaradılması  sahəsində  öİKəmizdə  son  illərdə  qəbul  olunmuş  ən 

mÜKəmməl  və  ən  dəyərli  sənədlərdən  biridir.  Bununla  belə  həmin 

proqramın  yerinə  yetirilməsi  müddətinin  sona  yaxınlaşması, 

özəlləşdirmə  prosesinin  yeni  mərhələyə  qədəm  qoyması  yeni 

özəlləşdirmə proqramının hazırlanıb qəbul olunmasını zəruri edir. 

BütövlÜKdə  Azərbaycanda  özəlləşdirmə  prosesinin  gedişini  4 

mərhələyə bölməK olar: 

I

 

mərhələ - 1996-1998-ci illər; 

II

 

mərhələ - 1998-2000-ci illər; 

III

 

mərhələ - 2000-2001-ci illər; 

IV

 

mərhələ - 2001-2005-ci illər. 

Mə'lumdur  Kİ,  özəlləşdirmə  mərhələlərlə,  eyni  zamanda  mövcud 

mərhələlərə  uyğun  proqramlar  vasitəsilə  həyata  Keçirilməlidir. 

Mərhələlərin bu cür təsnifatı 1996-2005-ci illər ərzində Azərbaycanda 

özəlləşdirmə  təcrübəsinin  inKİşafı  və  təKmilləşdiril-  məsi  prosesini 

ƏKS 

etdirir. 

1996-

 

1998-ci illəri əhatə edən I mərhələ ən çətin və mürəKKəb 

dövrdür. ÇünKİ özəlləşdirməyə inam xalq arasında çox az idi, zəruri 

hüquqi  normativ  baza  ancaq  yaradılırdı.  Bu  mərhələ  əsasən  KİÇİK 

müəssisələrin  özəlləşdirilməsini  əhatə  etməKİə  xırda  müİKİy- 

yətçilərin (sahibKarların) yaranması ilə məhdudlaşır. 

II  mərhələ  özəlləşdirmənin  həlledici  dövrü  sayılır,  çünKİ  bütöv- 

lÜKdə  özəlləşdirmənin  gələcəK  taleyi  bu  mərhələnin  necə 

aparılmasından asılıdır.'Bu mərhələnin xüsusiyyəti ondan ibarətdir Kİ, 

məhz  bu  dövrdə  strateji  özəlləşdirmə  başlayır,  orta  və  iri  müİKİy- 

yətçilər  təbəqəsi  meydana  gəlir.  Ən  əsası  odur 

K

İ,  bazar 

iqtisadiyyatının  mühüm  atributları  -  qiymətli  Kağızlar  bazarı,  onun 

institutları olan Milli Depozit Sistemi, Dövlət registri, fond birjaları, bir 

sözlə, yeni iqtisadi mühit formalaşır. 

2000  -  200I-Cİ  illəri  əhatə  edən  III  mərhələ  özündən 

ƏVVƏ

İ

K

İ

  VƏ 

sonraKi  dövrlər  arasında  əlaqələndirici  rolunu  oynaya  bilər.  Yə'ni 

əwəİKİ  mərhələdə  müİKİyyətçi  olmuş  şəxslər  yeni  iqtisadi 

münasibətlər  əsasında  qurulacaq  gələcəK  fəaliyyətləri  üçün  zəmin 

hazırla- 

118

 

---

Azərbaycanda özəlləşdirmənin xüsusiyyətləri 

malıdırlar. 

rV  mərhələ  stabil  müİKİyyətçilər,  səhmdarlar  təbəqəsinin,  qiymətli 

Kağızlar  bazarının  təşəKKÜl  tapması,  respublİKa  müəssisələrinin 

səhmlərinə xarici öİKƏlərdə fəaliyyət göstərən məşhur birjalarda alıcıların 

maraq göstərməsi ilə xaraKterizə oluna bilər. 

Azərbaycanda  özəlləşdirmənin  ən  səciyyəvi  cəhətlərindən  biri 

onun  aparılması  modelləri  ilə  bağlıdır.  Bir  sıra  öİKƏİərdə  (Rusiya, 

Çexiya,  SlovaKİya,  BaltİKyanı  dövlətlər)  müİKİyyətin  əhali  arasında 

pulsuz  bölüşdürülməsinə,  yə'ni  vauçer  özəlləşdirilmə-  sinə,  bə'zi 

öİKƏİərdə isə (Macarıstan, Polşa, Bolqarıstan) müİKİy- yətin satılması 

üsuluna  üstünlÜK  verilmişdir.  Azərbaycanda  isə  özəlləşdirmənin  İKİ 

modelinin  uzlaşdırılması  yolu  seçilib.  ÇeKİə-  rin  əhaliyə  pulsuz 

verilməsi  və  dövlət  müəssisələrinin  özəlləşdiril-  məsinin  pullu 

hərraclarda  satılması  yolu  ilə  həyata  Keçirilməsi  Azərbaycanda 

özəlləşdirmənin aparılması xüsusiyyətlərini 

ƏKS 

etdirir. 

Azərbaycanda  özəlləşdirmənin  xüsusiyyətlərindən  biri  də  onun 

Kənd  təsərrüfatından  başlanmasıdır.  Bu  obyeKtiv  zərurətdən  irəli 

gəlir.  Bir  tərəfdən  bu,  əhalinin  istehlaK  malları  ilə,  sənayenin  isə 

xammalla təchiz olunması üçün əlverişli şərait yaradır. Digər tərəfdən, 

inzibati-amirlİK  sisteminin  sosial  struKturun-  da  bazar  mexanizminə 

daha tez uyğunlaşan məhz Kənd əhalisinin olmasıdır. Kənd əhalisinin 

iqtisadi  davranışı  tələb  və  təKİif  əsasında  müəyyən  olunur.  Kənd 

saKİnlərinin  gəlirlərinin  əsas  hissəsi  şəxsi  yardımçı  təsərrüfatlarda 

istehsal edilən məhsulların satışından əldə edilir. Əgər şəhər əhalisinin 

gəlirləri  əməK  haqqı  formasında,  yə'ni  ictimai  məhsuldan  normativ 

qaydada  tə'yin  olunmuş  pay  Kİmi  formalaşırdısa  və  bu  «nə  qədər 

verirlərsə,  o  qədər  götür»  Kİmi  himayəçilİK  psixologiyasını 

yaradırdısa,  Kənd  sa-  Kİni  bazar  rəqabətinə  daha  yaxın  şəraitdə 

yaşayırdı  və  öz  davranışı  ilə  gəlirlərinin  həcminə  tə'sir  etməK 

imKanına  malİK  idi.  Kənd  əhalisi  müəyyən  məhdudiyyətlərə  görə 

gəlirlərin  səviyyəsi  üzrə  fərqlənirdisə  də,  onun  psixologiyasında  və 

davranışında xüsusi müİKİyyətçilİK və fərdçilİK elementləri güclü idi. 

Bu səbəblərə görə özəlləşdirmənin Azərbaycanda aqrar münasibətlərin 

yenidən qurulmasından başlanması qanunauyğun bir hal Kİmi qəbul 

olunmalıdır.  1996-cı  ilin  iyul  ayında  «Torpaq  islahatı  haqqında» 

Azərbaycan  RespublİKasımn  qəbul  edilmiş  qanununda  torpaqların 

özəlləşdirilməsi  və  onların  xüsusi  müİKİyyətə  verilməsi  nəzərdə 

tutulmuşdur. Qanunda göstərilir 

K

İ,

 

xüsusi müİKİyyətə vətəndaşların 

evlərinin  və  həyətyanı  sahələrinin,  fərdi,  KolleKtiv  və  Kooperativ 

bağlarının, dövlət bağ sahələrinin, 

KO

İ

XOZ VƏ 

sovxozların 

119 

---