Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

MülKİyyət münasibətləri 

Özəlləşdirilən  torpaqları  daxildir.  Aqrar  bölmədə  islahatların  əsası 

olan  torpaqların  özəlləşdirilməsi  nəticəsində  Kənd  təsərrüfatı 

məhsullarının  istehsalında  xüsusi  sentorun  payı  KəsKİn  olaraq 

artmışdır.  Belə 

K

İ,

 

1997-ci  ildə  Kənd  təsərrüfatı  məhsullarının 

istehsalında  qeyri-dövlət  bölməsinin,  yə'ni  özəl  seKtorun  xüsusi 

ÇƏKİSİ 85 faiz təşKİl etmişdir. 

Azərbaycanda özəlləşdirmə İKİ istiqamətdə həyata Keçirilir: 1) 

K

İ-

 

Ç

İ

K

;

 

2)  orta  və  iri  dövlət  müəssisələrinin  özəlləşdirilməsi.  Bütün 

özəlləşdirilən  müəssisələr  işçilərin  sayına  görə  üç  qrupa  bölünür. 

Azərbaycanda  müəssisələrin  təsnifatı  zamanı 

K

İ

Ç

İ

K 

müəssisələrə 

10-50, orta müəssisələrə 50-300, iri müəssisələrə isə 300-dən çox işçisi 

olan müəssisələr daxil edilir. 

KİÇİK özəlləşdirmə müİKİyyətin satılması yolu ilə həyata Keçirilir. 

KİÇİK  özəlləşdirmə  nəticəsində,  özəlləşdirmə  başlanandan  1999-cu 

ilin  may  ayının  1-nə  qədər  21477 

K

İ

Ç

İ

K 

dövlət  müəssisəsi  və  obyeKti 

xüsusi  müİKİyyətə  Keçmişdir.  Bunun  nəticəsində  dövlət  büdcəsinə 

186,7  mlrd,  manat  vəsait  daxil  olmuşdur.  KiçİK  müəssisələrin 

özəlləşdirilməsi  zamanı  əməK  KolleKtivləri  üçün  müəyyən  güzəştlər 

nəzərdə  tutulmuşdur.  ƏməK  KolleKtivləri  tərəfindən  KİÇİK 

müəssisələrin  özəlləşdirilməsi  zamanı  müəssisənin  nizamnamə 

Kapitalının  15  faizi  özəlləşdirmə  çeKİəri  ilə  ödənilir,  qalan  85%-i  isə 

aşağıdaKi  Kİmi  bölüşdürülür:  30  faizi  pulsuz  olaraq 

KO

I-

 

leKtivə 

bağışlanır,  30  faizi  hərracdan  sonra  5  gün  ərzində,  40  faizi  isə  3  il 

müddətində  ödənilir,  Azərbaycanda 

K

İ

Ç

İ

K 

özəlləşdirmə  başa  çatmış, 

proses orta və iri dövlət müəssisələrinin özəlləşdirilməsi mərhələsinə 

daxil olmuşdur. 

Azərbaycanda  orta  və  iri  müəssisələr  özəlləşdirilərKən,  dövlət 

müəssisələri  əvvəlcə  səhmdar  cəmiyyətlərə  çevrilir  və  sonra  onlar 

özəlləşdirilir.  Orta  və  iri  müəssisələrin  səhmdar  cəmiyyətlərinə 

çevrilməsindən  sonra,  onların  səhmlərinin  satışı  müəyyən  sxemə 

əsasən aparılır. Səhmlərin 70 faizi özəlləşdirmə çeKİərinə dəyişdirilir, 

bunların da 55 faizi çeK hərracında, 15 faizi isə qapalı abunə yolu ilə 

reallaşdırılır; səhmlərin qalan 30 faizi pullu hərraca çıxarılıb satılır. 

Özəlləşdirmə  nəticəsində  1999-cu  ilin  may  ayına  qədər  dövlət 

büdcəsinə  322,9  mlrd,  manat  vəsait  daxil  olmuşdur.  Bunlardan  77,4 

mlrd,  manat  səhmdar  cəmiyyətlərin  səhmlərinin  pul  hərraclarında 

satışından, 186,7 mlrd, manat 

K

İ

Ç

İ

K 

özəlləşdirmədən, 52,1 mlrd, manat 

opsionların  satışından,  5,9  mlrd,  manat  torpaq  sahələrinin 

özəlləşdirilməsindən, 0,8 mlrd, manat isə investisiya müsabiqələrinin 

Keçirilməsindən daxil olan vəsait və səhmdar cəmiyyətlərində dövlət 

paylarından  əldə  edilən  devident  və  s.  hesabına  əldə  olunmuşdur. 

Daxil olmuş vəsaitlərin məqsədyönlü 

120

 

---

Azərbaycanda özəlləşdirmənin xüsusiyyətləri 

İstifadə  olunması  özəlləşdirmənin  sonraKi  gedişi  və  respublİKanın 

sosial-iqtisadi  inKİşaf  problemlərinin  həll  edilməsi  üçün  əlverişli 

imKan  yaratmalıdır.  Dünya  öİKƏİərinin  təcrübəsi  göstərir  Kİ,  bu 

vəsaitin  dövlət  büdcəsi  Kəsirinin  aradan  qaldırılmasına  yönəldilməsi 

heç  bir  nəticə  vermir.  Buna  görə  də  bu  vəsaiti  özəlləşdirilmiş 

müəssisələrin bərpasına və inKİşafına yönəltmən daha məqsədəuyğun 

olardı. Bu öİKəmizdə əmtəə təKİifinin artırılmasına imKan yaradardı. 

Azərbaycanda  özəlləşdirmənin  xaraKterİK  cəhətlərindən  biri  də 

özəlləşdirmənin dünya öİKƏlərinin üzünə açıq olmasıdır. Bu iqtisadi 

islahatların  aparılmasında  xarici  investorların  maraqlarını  artırır. 

Qanunvericiliyə  görə  xarici  hüquqi  və  fizini  şəxslərin  özəlləşdirmədə 

iştiranı opsionların alınması yolu ilə həyata Keçirilir. Bir opsion xarici 

sərmayəçiyə özəlləşdirmədə iştiran etmən üçün bir çeK almaq hüququ 

verir.  1999-cu  ilin  ortalarına  qədər  xarici  investorlara  19,1  mln.  ədəd 

opsion satılıb və bunun nəticəsində dövlət büdcəsinə 52,1 mlrd, manat 

həcmində  vəsait  daxil  olub.  Xarici  sərmayəçilərin  özəlləşdirmə 

prosesində  iştiranmı  asanlaşdırmaq  və  iİKİn  mərhələdə  onları  bu 

prosesə  cəlb  etmən  üçün  op-  sionların  qiyməti  simvolin  olaraq  aşağı 

səviyyədə  tə'yin  olunmuşdu.  İİK  vaxtlar  özəlləşdirmə  opsionlarına 

2000  manat  qiymət  qoyulmuşdu.  1997-ci  ilin  ontyabrında  bu  qiymət 

4000  manata  çatdırıldı.  Xarici  sərmayəçilərin  opsion  almaq  marağını 

nəzərə alaraq 1998-ci ilin noyabr ayından opsionların qiyməti 100 min 

ma- natadəK artırıldı və müəyyən edildi ni, bir xarici investora 400 min 

ədəddən  çox  opsion  satıla  bilməz.  1999-cu  ilin  may  ayı  üçün  dövlət 

özəlləşdirmə opsionunun qiyməti 60 min  manat təşnil etmişdir. DƏK 

tərəfindən  özəlləşdirmə  opsionunun  qiymətinin  müəyyən  olunması 

mexanizmi  işlənib  hazırlanmışdır.  Dövlət  özəlləşdirmə  opsionunun 

qiyməti  Keçirilmiş  son  10  çen  hərracının  nəticələrinə  əsasən,  bir 

özəlləşdirmə çeninə düşən səhmlərin nominal qiyməti 10 faizdən çox, 

15  faizdən  az  olmamaq  şərtilə  müəyyənləşdirilir.  Son  zamanlar  xarici 

investorlar  tərəfindən  4  mln.  ədəd  opsion  alınması  üçün  DƏK-ə 

sifarişlər daxil olub. Bu təKİifi nəzərdən neçirərəK DƏK əlavə olaraq 2 

mln. ədəd opsion buraxılması barədə qərar qəbul etmişdir. 

Respublina  vətəndaşlarına  özəlləşdirmə  prosesində  iştiran  etmən 

üçün  İİKİn  bərabər  imnan  yaratmaq  məqsədilə  özəlləşdirmə  payı 

verilmişdir. Özəlləşdirmə payı (çeni) respublinanın hər bir vətəndaşına 

özəlləşdirilən  dövlət  mülniyyətindən  əvəzsiz  verilən  hissədir.  Dövlət 

mülniyyətindən  əvəzsiz  pay  əldə  etmiş  vətəndaşlar  çenlərdən 

aşağıdanı istiqamətlərdə istifadə edə bilərlər: 

- çen hərracları vasitəsilə özəlləşdirmədə iştiran; 

121 

---