Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

MillKİyyət münasibətləri 

yardımçı  təsərrüfatı  idarə  etməK,  bağçılıq,  tərəvəzçilİK,  gülçülÜK, 

bostançılıq, fərdi və digər təsərrüfat fəaliyyəti üçün istehsal vasitələri 

və istehsal tə'yinatlı binalar və başqa əmlaK ola bilər. 

Vətəndaşların  fərdi  müİKİyyəti  Kəndli  təsərrüfatlarında  mühüm 

yer  tutur.  Kəndli  təsərrüfatının  müİKİyyətində  yaşayış  evləri, 

təsərrüfat tİKİliləri, torpaq və torpaq sahəsindəKİ bitKİlər, məhsuldar 

heyvanlar  və  iş  heyvanları,  quş,  Kənd  təsərrüfatı  texnİKası  və 

inventarı, nəqliyyat vasitələri və Kənd təsərrüfatı ilə müstəqil məşğul 

olmaq, məhsulu e'mal etməK və satmaq üçün zəruri digər əmlaK ola 

bilər. 

Göründüyü  Kİmi  fərdi  müİKİyyət  xüsusi  müİKİyyətin  çox 

mühüm  qollarından  biridir.  Bu  müİKİyyətin  bütün  obyeKtlərinin 

sahibliyi,  istifadəsi,  sərəncamlığı  yalnız  həmin  fərdi  şəxsə  (onun 

ailəsinə)  mənsubdur.  Bu  müİKİyyət  formasına  aid  olan  təsərrüfatlar 

hüquqi şəxs deyil, fizİKİ şəxs Kİmi fəaliyyət göstərirlər. 

Xüsusi  və  dövlət  müİKİyyətindən  törəmə  Kİmi  təzahür  edən 

digər  müİKİyyət  formaları.  İndi  müİKİyyətin  İKİ  əsas  forması  olan 

dövlət  və  xüsusi  müİKİyyətdən  törəmə  Kİmi  mövcud  olan  digər 

müİKİyyət formalarını öyrənəK. 

ƏməK  KolleKtivinin  müİKİyyəti.  Özəlləşdirmə  ilə  əlaqədar 

olaraq  əməK  KolleKtivinə  məxsus  əmlaK,  KolleKtivin  sahibliyinə, 

istifadəsinə  və  sərəncamına  verilə  bilər  Kİ,  bu  zaman  əməK 

KolleKtivinin  müİKİyyəti  forması  yarana  bilər.  Deməli,  əmlaK, 

KolleKtiv  birgə  müİKİyyət  verildİKdə  hər  KƏSİn  payı  bəlli  olmaqla 

KolleKtiv  paylı  əmlaK  olur  və  tam  demoKratİK  əsaslarla  KolleKtiv 

müİKİyyətə  əsaslanan  təsərrüfat  Kİmi  fəaliyyət  göstərir.  Deməli, 

burada  xüsusi  müİKİyyətin  əsasında  KolleKtiv  müİKİyyət  və 

KolleKtiv  münasibətlər  yaranır.  Buna  görə  də  müasir  dövrün 

KolleKtiv  müİKİyyəti  Sovet  dövrünün  KolleKtiv  müİKİyyətindən 

KÖK

I

Ü 

surətdə  fərqlənir  və  mahiyyət  e'tibarı  ilə  dövlət  və  xüsusi  mül- 

Kİyyətdən  törəmə  forma  Kİmi  mövcud  olur.  Burada  əməK 

KolleKtivinin  üzvləri  müəssisənin  idarə  edilməsində  və  gəlirlərin 

bölüşdürülməsi  prosesində  aKtiv  iştiraK  edirlər.  ƏməK  KolleKtivi 

hüquqi şəxs olur. 

Kooperativ  müİKİyyət  forması.  Dünyada  ən  çox  yayılmış  mül- 

Kiyyət  formasıdır.  Təxmini  hesablamalara  görə  dünyada  1  milyon 

Kooperativ  təşKİlatı  və  onların  120-dən  çox  müxtəlif  növü  var  və 

bunlarda 600 milyon adam iştiraK edir (Ümumi iqtisadi nəzəriyyə. M., 

1995, səh.156.). 

Kooperativ müİKİyyət formasının əsas cəhəti istehsal vasitələrinin 

və  istehsalın  nəticələrinin  KolleKtiv  qrup  xaraKteridir,  həmçinin 

burada Kooperativ üzvlərinin hər birinin üzvlÜK payı bəlli olur. 

100 

---

MülKiyyətin əsas və törəmə formaları 

Kooperativlərin fəaliyyət xaranterinə uyğun olaraq torpaq, istehsal 

binaları,  tİKİlilər,  avadanlıq,  nəqliyyat  vasitələri,  məhsuldar  və  işləK 

mal-qara, başqa əmlan Kooperativ müİKİyyətində ola bilər. 

Sənaye, Kənd təsərrüfatı, tİKİnti, nəqliyyat, ticarət və ictimai iaşə, 

xidmət sahələri, arxitentor-mühəndis işləri. Kəşflər, elm- istehsalat və 

sosial-mədəni  həyat  sahələrində  Kooperativlər  yaradıla  və  fəaliyyət 

göstərə bilər. 

Əlbəttə, maddi ne'mətlər istehsalı ilə məşğul olan, əhaliyə ucuz və 

Keyfiyyətli  xidmətlər  göstərən  Kooperativlərə  ehtiyac  çoxdur.  Aqrar 

islahatların həyata Keçirilməsi ilə Kənd təsərrüfatı sahəsində yaranan 

Kooperativlər  respublİKa  əhalisinin  ərzaq  mallarına  olan  tələbatının 

ödənilməsi yollarında mühüm əhəmiyyətə ma- lİKdir. 

Kooperativlər  hüquqi  şəxslərdir  və  onlar  öz  nizamnamələrinə 

uyğun işləyirlər. 

İstehlaK  Kooperasiyasının  müİKİyyəti.  İstehlaK  Kooperasiyası 

az-çox  istehsalla  məşğul  olsa  da  buna  əsasən  tədavül  dairəsinin 

Kooperasiyası  deyilir.  Onun  üzvləri  müəyyən  az  tapılan  əmtəələri 

əldə  etməK  imKanına  malİK  olur.  Əvvəllər  bu  Kooperativlər  əsasən 

Kənd  əhalisinə  xidmət  edirdisə,  indi  bütün  əhaliyə  xidmət  göstərə 

bilir. Bu Kooperasiyanın çox geniş beynəlxalq əlaqələri var. 

Hazırda  Azərbaycanın  İstehlaK  Kooperasiyası  sistemi  öz 

fəaliyyətini 

bazar 

iqtisadiyyatı 

qanunlarına 

uyğunlaşdırır. 

BütövlÜKdə  və  hər  bir  struKtur  bölmələrində  müİKİyyətçilər  və 

onların  əmlaKi  dəqiqləşdirilmiş,  payçılar  və  onların  əmlaK  payı 

müəyyənləşdirilmişdir. 

Azərbaycanın 

İstehlaK 

Kooperasiyası 

xarici 

və 

daxili 

fəaliyyətlərində  yeni  istiqamətlər  axtarır,  maddi-texnİKİ  təchizat, 

aqro-  servis,  xarici  firmalarla  birgə  Kommersiya  və  istehsal 

müəssisələri,  xırda  istehsal-satış  Kooperativləri  yaradır  və  digər 

sahələrdə canlı iş aparır. 

Səhmdar  cəmiyyəti  müİKİyyəti  -  Səhmlərin  (qiymətli  Kağızlar) 

buraxılması  və  satılması  yolu  ilə  yaradılır.  «Səhmdar  cəmiyyəti 

haqqında» Azərbaycan RespublİKası Qanununun birinci maddəsində 

deyilir:  «Səhmdar  cəmiyyəti  təsərrüfat  fəaliyyətini  həyata  KeçirməK 

məqsədilə 

nizamnamə 

fondunu 

səhm 

buraxmaq 

yolu 

ilə 

formalaşdıran  fizİKİ  və  (və  ya)  hüquqi  şəxslərin  Könüllü  sazişi 

əsasında yaradılan müəssisədir». 

Səhmdar cəmiyyəti açıq və qapalı formada yaradılır, yə'ni səhmlər 

hamıya satılırsa bu açıq, yalnız tə'sisçilərə satılarsa, qapalı qayda Kİmi 

səciyyələnir. 

101 

---