Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MülKİyyət münasibətləri
- Şəxsi müİKİyyət
- Fərdi müİKİyyət
MülKİyyət münasibətləri şəraiti yaradılmasına, əməyin ödənilməsinə, muzdlu işçinin sosial müdafiəsinə tə'minat verməlidir. Xüsusi müİKİyyət çoxşaxəli, çoxqolludur. Xırda, orta və iri leqal istehsal müəssisələri, ticarət və xidmət sahələri onun əsas qolları hesab edilir.
Xüsusi müİKİyyət qollarından biri də qeyri-leqal (gizli) əmtəə istehsalı və xidmət sahələridir, burada fəaliyyətdə olanlar haKİ- miyyətdən xüsusi icazə almayanlar və dövlətə vergi verməndən gizlənənlərdir. Dünya təcrübəsi göstərir K İ, hansı öİKədə vergilər çoxşaxəli və yÜKSƏKdirsə, həmin öİKədə gizli iqtisadiyyatın səviyyəsi də yuxarı olur.
Xüsusi müİKİyyətçilİK fəaliyyəti növlərindən biri də öz xüsusi əmlaKindan və yığımlarından müəyyən gəlir götürməK üçün müxtəlif formalarda istifadə etməKdir. Məsələn, evlərin Kİrayə verilməsi, pul Kapitalının faizlə müvəqqəti istifadəyə verilməsi və sair. «Azərbaycan Respublinasında müİKİyyət haqqında» qanunun «Xüsusi müİKİyyət hüququ» bölməsində vətəndaşların müİKİyyət hüququnun obyeKtləri dəqiqləşdirilmiş və xüsusi müİKİyyət münasibətlərinin hüquqi aspeKtləri ətraflı şərh edilmişdir. Qanunda yazılır: «MüİKİyyətində mənzil, yaşayış evi, bağ, qaraj, başqa binalar və tİKİlilər olan vətəndaş həmin müİKİyyət barəsində öz istəyinə görə sərəncam verməK: bunları satmaq, bağışlamaq, vəsiyyət etməK, icarəyə verməK, bunlar barəsində qanuna zidd olmayan başqa əqdlər bağlamaq hüququna malİKdir. Vətəndaşın qanunauyğun əldə etdiyi əmlaKin miqdarı və ya dəyəri məhdudlaşdırılmır. Vətəndaş respublİKanın qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada istehsal müəssisələrini, xidmət və ticarət obyeKtlərini, yaşayış binalarını habelə torpaq sahələrini müİKİy- yətə ala bilər». Torpaq müİKİyyətçiləri: torpaqda müstəqil təsərrüfatçılıq et- məK, əldə etdiyi məhsulu sərbəst istifadə etməK yaxud satmaq, öz sahəsində tİKİlilər inşa etməK, meliorasiya işləri aparmaq, torpağın müəyyən sahəsini müvəqqəti icarəyə verməK, eKoloji təmizliyi qorumaq və s. hüquqlara malİKdir. Hazırda respublİKamızda bir-birinin ardınca qəbul edilən yeni qanunlar torpaq da daxil olmaqla istehsal vasitələrinin bütün növləri üzərində xüsusi müİKİyyət formasımn mövcudluğuna və in- Kİşafına imKan yaradır. Xüsusi müİKİyyətçilər tam iqtisadi və operativ-təsərrüfat müstəqilliyinə malİKdir. MüİKİyyətin əsas formalarından biri olan xüsusi müİKİyyətin
MülKİyyətin əsas və törəmə formaları Özünün müxtəlif təzahür formaları da mövcuddur: Muzdlu əməyin tətbiqinə əsaslanan xüsusi müİKİyyət, öz əməyinə, ailə əməyinə əsaslanan xüsusi müİKİyyət və s. Şəxsi və fərdi müİKİyyətlər də xüsusi müİKİyyətin törəmə formalarıdır. Bütün inKİşaf etmiş öl- Kələrdə şəxsi müİKİyyət öz tə’yinatına görə xüsusi müİKİyyətin bir növü hesab edilir. Çox təəssüflər olsun Kİ, yazılı və şifahi çıxışlarda çox vətəndaşlar şəxsi və xüsusi müİKİyyət anlayışlarını eyniləşdirirlər. Bu anlaşılmazlıq Azərbaycan RespublİKasının bə'zi qanunvericiliK aKtlarına dəyişİKİİKİər və əlavələr edilməsi haqqında Azərbaycan RespublİKasının Qanunu ilə rəsmi surətdə aradan qaldırılır. Qanunun 5-ci Məcəlləsinin 106, 108, 110, 125, 133, 229-cu maddələrində «şəxsi müİKİyyət» sözləri cümlənin quruluşuna müvafiq olaraq «xüsusi müİKİyyət» sözləri ilə əvəz edilmişdir. Deməli, şəxsi müİKİyyət xüsusi müİKİyyətin törəməsi, onun bir növü, müəyyən mə'nada onun məhdud çərçivədə təzahür formalarından biri Kİmi nəzərdən Keçirilməlidir.
qolu
Kİmi təzahür edir. Ev təsərrüfatı üçün lazım olan əşyalar, nəqliyyat vasitələri, yaşayış evi və evin içindəKİ mebel, xalı, xalça və başqa əmlaK, pul, bağ inventarları və alətləri, istehlaK şeyləri - şəxsi müİKİy- yətdir. Həmçinin həyətyanı təsərrüfat və onun aparılması üçün lazım olan xırda alətlər, həyətyanı təsərrüfatdan götürülən məhsul şəxsi müİKİyyətdir, onun mənbəyi şəxsi yardımçı təsərrüfatda istehsalçının özünün sərf etdiyi əməKdir. Bu müİKİyyətin bütün obyeKtlərinin sahibliyi, istifadəsi, sərəncamlığı yalnız həmin şəxsə (onun ailəsinə) mənsubdur. Fərdi müİKİyyət - xüsusi müİKİyyətin mühüm qollarından biridir. Şəxsi müİKİyyətə nisbətən fərdi müİKİyyətdə istehsal vasitələrinə sahib olma və fərdi təsərrüfatçılıq dairəsi daha genişdir. Fərdi təsərrüfatçılıq öz müxtəlif formaları ilə iqtisadiyyatda mühüm rol oynayır. Bu formalardan biri də xırda istehsal sahibKarlığıdır Kİ, bu da
əmtəə istehsalı, sənətKarlıqla, xidmət işləri gör- məKİə məşğul olurlar. Fərdi müİKİyyətçilər əsasən öz ailə əməK- lərinə arxalanırlar. Vətəndaşların fərdi müİKİyyətində yaşayış evləri, bağ və bağ evi, pul əmanətləri, səhmlər və başqa qiymətli Kağızlar, nəqliyyat vasitələri və sair olur; fərdlər öz ehtiyaclarını ödəməK üçün az-çox məhsul istehsal edən və özünə xidməti təşKİl edən iqtisadi vahid Kİmi mövcud olur. Xüsusi müİKİyyətin bir qolu hesab edilən ev təsərrüfatı da fərdi müİKİyyətin tərKibində ola bilər. Bundan əlavə fərdi müİKİyyətdə şəxsi istehlaK əşyaları. 99 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|