Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
35 siyasət də konkret təbəələrin, birliklərin mənafeyinə xidmət göstərir və hər ikisi hakimiyyət münasibətlərinə yönəlməsi ilə fərqlənir. Siyasi ideologiya siyasi fəaliyyətin nəzəri əsası kimi çıxış edir. Eyni zamanda, siyasi ideologiya siyasi hərəkatı birləşdirən amildir. XX əsrin ortalarından başlayaraq beynəlxalq aləmdə gərginliyin yumşalması bəzi alimlərin ideologiyanın sonunun çatdığını bəyan etməsinə səbəb oldu. Belə bir fikir hakim idi ki, ənənəvi jəmiyyətlərdən fərqli olaraq industrial jəmiyyətlərdə sosial stratifikasiyada olan dəyişikliklər, əhalinin proletarsızlaşması, sosial qayda-qanunun əsası olan sosial sülhün, barışığın bərqərar olması ilə sosial münasibətlərdən ideoloci ölçülər də götürülmüş olur, yəni Amerikan təbliğatçısı, sosioloq D.Bellin sözləri ilə desək «ideologiyanın sonu gəlib çatmışdır». E.Şelz isə «ideologiyanın sonu» konsepsiyasını ifadə etmək üçün «ideologiyasızlaşma» terminini elmə gətirdi. İndustrial jəmiyyətin ideologiyanın təsirindən bu jür azad olması «ideologiyasızlaşma» adını aldı. Bu öz əksini D.Bellin, C.Ellyulun «ideologiya nə qədər az olsa, o qədər yaxşıdır» prinsipində tapdı. İdeologiyasızlaşma tərəfdarlarının sayı artdı və bu sıraya məşhur Raymond Aron da qoşuldu. Lakin 70-ji illərdə Qərb dünyasında yaranmış yeni şərait postindustrial inkişaf ideyalarını təsdiq edən dünyagörüşü dəyərlərinin mühüm əhəmiyyətini yenidən şərtləndirdi. Nətijədə «ideologiyasızlaşma»nı yenidən «ideologiyalaşma» əvəz etdi. D.Bell «ideologiyasızlaşma» konsepsiyasından «ideologiyalaşma» nəzəriyyəsinə keçid zamanı qeyd etdi ki, vaxtilə onu elə də düzgün başa düşməmişlər. Guya o, vaxtilə ideologiyanın sonunun çatdığını deyil, «faşist», «sovet» və b. ideologiyalardan uzaq olmağın zəruriliyini nəzərdə tutmuşdu. 80-ji illərdə alman politoloqu U.Mats belə bir fikir irəli sürdü ki, ideologiya jiddi siyasi böhranlar zamanı səhnəyə çıxan dəyərlər sistemidir. Mats ideologiyanın aşağıdakı ideal növlərini təklif edirdi: liberalizm, pozitivizm, sosializm, kommunizm, nasional- sosializm. Konservatizmi o bu sırada görmürdü. Alman 36 politoloqu hesab edirdi ki, konservatizm öz-özünə qarşı dayandığından ona müstəqil ideyalar sistemi kimi yanaşmaq düzgün deyil. Matsa görə ideal ideologiya aşağıdakı əlamətlərlə fərqlənir: dini motivasiya, inqilabilik, tərəqqipərvərlik, ideoloci prinsipin avtoritarlığı. İdeoloci dəyərlərə xas olan xüsusiyyətlər aşağıdakılardır: 1. Möhtəkirlik (qarşıya böyük məqsədlərin qoyulması). Bu zaman ideya real problemin fövqünə yüksəldilir. Ümumi işə xidmətdə insan özünün dəyərli olduğu qənaətinə gəlir. 2. Doqmatiklik (ideala inam). Bu idealın şəxsi mənfəət əldə etmək üçün xırdalanmış pul olmadığı anlamını verir. 3. Apoloqetiklik (ideala sadiqlik, bağlılıq). Nəyin bahasına olursa-olsun sahib olduğun ideyanı, «həqiqəti» müdafiə etmək, ondan üz çevirməmək. 4. Avtoritarlıq (tələbkarlıq). İdeologiya tələblərlə xitab edir. Onun daşıyıjıları qarşısında arası kəsilməyən tələblər qoyur. Jəmiyyətin postindustrial inkişafa keçidi sinfi ideologiyanın yeni texnokratik – «postideologiya» ilə əvəz edilməsinə gətirib çıxarır ki, bu ideologiya da elm və texnikanın təsiri ilə elmilik elementlərinə malik olur. Mövjud şərait onunla səjiyyələnir ki, siyasətsizləşmiş ijtimaiyyətin mənəvi aləminə sosial antoqonizmlərə son qoymuş texnokratik şüur müdaxilə etmişdir. Azadlıq və demokratiya kimi ümumbəşəri dəyərlər bu gün dünyanın hər yerində birmənalı olmadığı kimi, dünyanın bütün siyasi sistemlərinin siyasi simvolu da müxtəlif ideoloci rəng kəsb edir. Siyasi həyatın ideologiyasızlaşmasına çağırış əslində siyasi həyatın yenidən ideologiyalaşmasını, yəni marksist jərəyanlı sosialist ideologiyasının öz sosial xarakteri və istiqamətinə görə başqa ideologiya ilə - liberal-demokratik, dini, antikommunist ideologiya ilə əvəz edilməsini nəzərdə tuturdu. Hakim və müxalif statusa malik olan ideologiyaların sosial imkanlarının, sosial yönümlərinin, siyasi məqsədlərinin (biri hakimiyyəti saxlamaq, ondan istifadə edərək jəmiyyəti idarə etmək, ikinjisi isə hakimiyyətə gəlmək məqsədilə iqtidarı tənqid 37 etmək məqsədini güdür), sosial gerçəkliyə və ölkədəki vəziyyətə münasibətlərinin (iqtidar ideologiyası gerçəklikdəki müsbət jəhətləri şişirtməyə, mənfi jəhətlərəi isə kiçiltməyə, ya da heç görməməyə, müxalif ideologiya isə əksinə, nöqsan və çatışmazlıqları şişirtməyə, özünün təklif etdiyi ideya və prinsipləri utopikləşdirməyə meyllidir) müxtəlif, fərqli, çox hallarda isə zidd olmasına baxmayaraq ideologiyaların funksional yükündə bir ümumilik müşahidə olunur. Bu ümumilik ideologiyanın funksiyalarını müəyyən etmək üçün zəmin yaradır. İdeologiyanın ümumi və siyasi funksiyaları vardır. Bu funksiyalara aşağıdakılar aiddir: - tarixi prosesin mahiyyəti, onu təyin edən amillər, sosial qurumlar və strukturların fəaliyyəti və idarəetmə haqqında optimal saydığı ideya və prinsiplərin müəyyənləşdirilməsi; - ideologiyanın daşıyıjısı olaraq siyasi qüvvənin fəlsəfi- dünyagörüşü əsaslarının hazırlanması; - keçmişin, indinin və gələjəyin qiymətləndirilməsi meyarının müəyyənləşdirilməsi; - rəhbər tutduğu ideya və prinsiplərin doğruluğu və səmərəli olajağını əhaliyə təsdiqləmək üçün ijtimai şüura təsir mexanizmi və vasitələrinin hazırlanması; - hakimiyyətin saxlanması və fəaliyyəti (hakim ideologiya üçün), yaxud hakimiyyətə gəlmə uğrunda (müxalif ideologiyalar üçün) mübarizə prosesini təşkil etmək. Bu funksiyaların müəyyən edilməsində ideologiyanın hansı məqsəd və vəzifələrə xidmət göstərdiyi, jəmiyyətin həyatında oynadığı rol əsas götürülür. Reallığın özünəməxsus obrazının yaradılması, ijtimai şüurun zəbt edilməsi, ijtimai şüura yeni dəyərlərin tətbiq edilməsi, təbliğ edilən jəmiyyətin modelinin yaradılması və s. ideologiyanın ümumi funksiyalarına daxildir. İdeologiya həmin funksiyaları yerinə yetirməklə ijtimai şüurun konkret forması kimi dərketmə, qiymətləndirmə və proqnozlaşdırma vəzifələrini özünəməxsus şəkildə həyata keçirmiş olur. Jəmiyyətin siyasi inkişafının istiqamətlərinin və başlıja aparıjı qüvvələrinin müəyyən edilməsi, ideologiyanın Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|