Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
162 Mühafizəkarlıq jərəyanının tərkibindəki bir sıra ideya və konsepsiyalar bir-birilə ziddiyyət təşkil edir. Mühafizəkarlar eyni zamanda həm fərdiyyətçi, həm də kollektivçi, həm avtoritarizmin, həm də azadlığın tərəfdarı, həm bədbin və həm də ağıllı praktiklərdir. Bir tərəfdən onlar azad rəqabət və azad bazar münasibətlərinin tərəfdarı kimi çıxış edir, digər tərəfdən ənənəvi dəyərlərə və ideallara sadiqliyini göstərirlər. Bir tərəfdən güjlü hakimiyyət və dövlət tərəfdarı kimi çıxış edir, digər tərəfdən özlərini guya azadlıq, bərabərlik və insan hüquqlarının müdafiəçisi kimi göstərirlər. XX əsrin 70-ji illərinin sonlarından başlanmış mühafizəkarlıq dalğası 80-ji illərin ortalarında özünün ən yüksək nöqtəsinə gəlib çatdı. Özünün «romantik» dövrünü yaşayan mühafizəkarlar daxili siyasətdə öz proqramlarının reallaşması sahəsində çətinliklərlə üzləşdilər. Real problemlərlə toqquşan mühafizəkarlar bir sıra mövqelərdə dəyişikliklər etməyə, digər mövqelərindən isə tamamilə imtina etməyə məjbur oldular. Belə ki, onlar «rifah dövləti» sisteminə elə də toxuna bilmədilər. Bəzi tədqiqatçılar bu münasibətlə göstərirlər ki, 70-80-ji illərdə mühafizəkarlığın dirçəlişi radikal xarakterdən çox, təkamül xarakteri daşımışdır. Yeni mühafizəkarlar və «yeni sağlar»ın demokratiya haqqında fikirləri də özünəməxsusdur. Konservatorlar bildirirlər ki, demokratiyanın həddi olmalıdır və bu hədd insanların siyasi jəhətdən aktivləşdiyi zamanlarda müəyyənləşdirilməlidir. Bu görüşlər müasir liberalizmdə də özünü büruzə verir. «Ümumi məktəb» nümayəndələri D.Eşer, M.Olson və F.Hayek belə hesab edirlər ki, demokratiya yalnız azad bazar iqtisadiyyatına əsaslanan kapitalizm şəraitində yaşaya bilər. Lakin onların fikrinjə, siyasi demokratiya azad bazarı və azad rəqabəti boğursa, onda demokratiyaya yox, məhz azad bazar və azad rəqabətə üstünlük verilməlidir. D.Eşerə görə insanların öz mənafeyi uğrunda, ümumi səsvermə və çoxluğun idarə etməsi uğrunda fəaliyyət göstərməsi kapitalizm üçün təhlükə törədə bilər. Belə ki, ümumi səsvermə yolu ilə seçilmiş qanunveriji 163 məjlisdəki çoxluq varlı azlığın hakimiyyətdən məhrum edilməsinə və hətta kapitalizmin ləğvinə səs verə bilər. Habelə plüralist demokratiya ilə birləşən təşkilati strukturlar – çoxluğun fraksiyaları, mənafe qrupları, siyasi partiyalar, qanunveriji məjlisdəki koalisiyalar, hökumət müvəkkilləri ilə işgüzar korporasiyalar və həmkarlar ittifaqları arasında bağlanan kollektiv müqavilələr və siyasi danışıqlar sinfi ziddiyyətləri kəskinləşdirə və sosial bərabərlik tələblərini qızışdıra bilər. Və bu da son nətijədə kapitalizmin özünün mövjudluğuna təhlükə törədir. Demokratiya və elita münasibətlərindən bəhs edən mühafizəkarlar göstərirlər ki, elitarlıq və demokratiya bir-birini tamamlayır, belə ki, elitanı yaradan və qidalandıran məhz demokratiyanın özüdür. Elita isə öz növbəsində demokratiyanı janlandırır, onun dinamizmini qoruyur. Yeni mühafizəkarlar və «yeni sağlar» sosial bərabərlik haqqında bəhs edərkən «imkanların bərabərliyi» fikrini söyləyir, bərabərliyin, azadlıq və ədalətliliyin bir-birindən ayrılmaz olduğu haqqında tezisi əsas götürürlər. Çünki belə olduğu halda həmin təbəqələr həm varlılara, həm də yoxsullara qarşı qərəzli münasibət bəsləyə bilər. «Yeni sağlar» belə vəziyyətdən populizm xatirinə istifadə etməyə jəhd göstərirlər. «Yeni sağlar»ın populizmi yeni mühafizəkarların elitaçılığı ilə eyniləşir və belə çıxır ki, kapitalizm qarşısında yaranan çətinliklər və problemlərin günahı məhz «demokratiyanın çoxluğu»ndadır. S.Xattinqtonun fikrinjə, demokratiyanın 60-jı illərdə həddən artıq vüsət alması əhalinin geniş təbəqələrini hökumətə qarşı tələblərlə çıxış etməyə sövq etmişdir. Demokratiya bir tərəfdən hökumətin fəaliyyətini genişləndirsə də, digər tərəfdən onun nüfuzunun aşağı düşməsinə səbəb olmuşdur. «Yeni sağlar» və yeni mühafizəkarlar onların şüarlarının iqtisadi nəzəriyyələrə deyil, dini görüşlərə əsaslandığını qeyd edirlər. Xüsusilə «yeni sağlar» göstərirlər ki, son zamanlar əxlaqi, etik problemlər bariz surətdə üzə çıxmış, insanlarda özünə inam yox olmuş, ənənəvi qayda-qanun, nizam-intizam, «dözümlülük» 164 və vətənpərvərlik tənəzzülə uğramışdır. Habelə əhalinin əksər hissəsi ədəbiyyatda, televiziyada, kinoda olan kütləviliyə və özbaşınalıqlara tənqidi yanaşır, mədəniyyət sahəsində senzura qoyulmasını tələb edir, pornoqrafiyaya, hər jür açıq-saçıqlığa qarşı çıxır. Belə olduqda mədəni mühafizəkarlıq dini möminliyə söykənir və dinə ənənəvi dəyərlərin mənbəyi kimi baxır. Bu mənada müasir amerikan fundamentalistləri modernizmi günahlandırır, istənilən dəyişikliklərin əleyhinə çıxırlar. Lakin Fransadakı yeni mühafizəkarlar nijat yolunu xristianlıq fundamentalizmində deyil, «köhnə Avropa ruhu»nun dirçəldilməsində görürlər. Qeyd etmək lazımdır ki, «yeni sağlar»ın və yeni mühafizəkarların sosiomədəni və əxlaqi-etik problemlərə marağı təsadüfi deyil, real əsasa malikdir. Əgər mədəniyyət problemləri bu yaxınlaradək yalnız mədəniyyət fəlsəfəsinin və ya fəlsəfə tarixinin tədqiqat sahəsi idisə, 60-70-ji illərdə o, sosioloci və siyasi sahənin mövzusuna çevrildi. Buna görə də təəjjüblü deyildir ki, ziyalıların mühafizəkar dairələri arasında A.Qramşinin «Mədəni hegemonluq» konsepsiyası özünəməxsus şöhrət tapmış oldu. Əlbəttə, mədəniyyətə birinji dərəjəli əhəmiyyət verməklə sağlar jəmiyyət üzərində mədəni hökmranlığı ələ almaq məqsədini güdür və bunu siyasi hakimiyyətin ələ alınmasında əsas şərt hesab edirlər. Siyasi hakimiyyətin özü isə «yeni sağlar»a II Dünya müharibəsindən sonrakı illərdə liberal və sosial-demokrat konsensusu əsasında duran və hökmranlıq edən ideologiyanı dəyişdirmək üçün lazımdır. Bu fikri qeyd edən A.de Benua yazır ki, inkişaf edən jəmiyyətlərdə «mədəni hakimiyyəti əldə etmədən siyasi hakimiyyətə nail olmaq mümkün deyildir». Bu mənada, «yeni sağlar» strategiyasını «yeni qramşizm» (A.Qramşinin adı ilə bağlıdır) adlandırırlar. Bu strategiya mədəniyyət anlayışının hər bir xalqın milli başlanğıjı, əxlaqi-etik dəyərləri, onun adət- ənənələrinin daşıyıjısı kimi başa düşülməsinə əsaslanır. Neokonservativ ideoloci-siyasi jərəyanının qeyd etdiyimiz xarakteristikası bizə heç də deməyə əsas vermir ki, onunla digər Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|