Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
165 jərəyanlar, o jümlədən sosialist jərəyanı arasında keçilməz sədd vardır. Bunu neokonservatorların özləri də qeyd edirlər. Almaniyanın Xristian Demokratik İttifaqı (XDİ) partiyasının qabaqjıl rəhbər xadimlərindən biri X.Qaysler demişdir: «Konservatizm – çoxmənalı anlayışdır. Bu gün çətin ki, biz «konservativ» və «tərəqqi» anlayışları ilə siyasi mövqeləri müəyyənləşdirə bilərik. Fərdin kollektivə münasibətində onun ayrılmaz hüquqlarından söhbət gedəndə XDİ konservativ partiya olur. Digər tərəfdən o, sosial bazar təsərrüfatı prinsipini rəhbər tutduqda mütərəqqi partiya olur. XDİ əməklə kapital arasında ziddiyyətləri aradan götürmüşdür». Sonra o deyir: « İnsanlar və siyasət tarixi təjrübədən imtina edə bilməzlər. Biz tarixi təjrübədən çıxış etdikdə konservativ oluruq. Biz bu təjrübəyə əsaslanır və onu rəhbər tuturuq…». Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, neokonservatizm tərəfdarları ilə liberalizm tərəfdarları arasında hazırda müəyyən konsensus yaranmışdır. Bunların heç biri təmiz formada deyildir. Siyasətdə biz yalnız neokonservativ və neoliberal ideyaların bu və ya digər qarşılıqlı münasibətlərindən danışa bilərik. Konservatizmlə liberalizmin oxşar jəhətləri aşağıdakılardır: - şəxsi mülkiyyət hüququnun qorunması; - qanunların aliliyinin təmin edilməsi; - demokratiyanın bərqəqrar edilməsi və inkişafı; - dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsinin minimuma endirilməsi; - xırda və orta sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi və s. Konservatizmlə liberalizmin fərqli jəhətləri aşağıdakılardır: - konservatorlar liberallardan adət-ənənələrə sadiqliyi ilə fərqlənir; - konservatorlar insanların bərabərliyi dedikdə hüquq bərabərliyini nəzərdə tuturlar: - liberallarla müqayisədə konservatorlar millətçidirlər; - hökumət aparatının sadələşdirilməsində radikaldarlar; 166 - ailəni jəmiyyətin təməl daşı hesab edir, onu qorumağa çalışırlar; - təhsildə milli və tarixi varisliyi mühüm hesab edir, onu qorumağa çalışırlar. Konservatorlar sosial-demokratların əksinə olaraq fikirləşirlər ki, «dövlətin zəngin olması millətin zəngin olması demək deyil, millətin zənginləşməsi dövlətin zənginləşməsidir». Totalitar və avtoritar düşünjə daşıyıjılarından fərqli olaraq konservatorlar bu qənaətdədirlər ki, «millət dövlət üçün deyil, dövlət millət üçündür». Konservatorlarda sıralama belədir: millət, vətəndaş, dövlət. Liberallarda: fərd, millət, dövlət. Mühafizəkarlığın məşhurlaşmasında əvvəllər inkar etdiyi bir sıra dəyərləri (konstitusionalizmi, plüralist demokratiyanı, hüquqi dövləti, hakimiyyətin bölgüsü prinsipini, qanunların aliliyini və s.) yenidən qəbul etmələri olmuşdur. Eyni zamanda mühafizəkarlığı tetçerizm və reyqanizm də məşhurlaşdırmışdır. Dünyanın aparıjı mühafizəkar partiyaları aşağıdakılar sayılır: Respublikaçılar (ABŞ), Mühafizəkarlar (İngiltərə), Xristian Demokratlar (Almaniya), Liberal-demokratlar (Yaponiya), Ədalət və Kalkınma Partiyası (Türkiyə). Mühafizəkar mövqenin və sağ qüvvələrin inkişaf etmiş kapitalist ölkələrində güjlənməsi onların beynəlxalq səviyyədə birləşməsində və qarşılıqla əlaqələrin genişlənməsində öz əksini tapmışdır. Bunu Qərbi Avropa mühafizəkar partiyalarını, ABŞ Respublikaçılar partiyasını, Yaponiya Liberal-demokratik partiyasını və Avstraliya mühafizəkarlarını özündə birləşdirən Beynəlxalq Demokratik İttifaqın yaranması sübut etdi. 1983-jü ildə yaranan Beynəlxalq Demokratik İttifaqa dünyanın 70-dən çox mühafizəkar partiyası üzv olmuşdur. Bu İttifaq «sol» partiyaları özündə birləşdirən Sosialist İnternasionalına (1980) alternativ kimi yaradılmışdı. Beynəlxalq Demokratik İttifaq açıq, azad bazar iqtisadiyyatı, qanunun aliliyi, sosial ədalət ideallarına sadiq qalajağını bəyan etmişdir. 167 «Konservatizm» termini nəinki müasir siyasi şərhdə, habelə elmi ijtimai ədəbiyyatda işlənir. Qərbdə konservatorlara M. Tetçer, A. De Benua, Q.Rormozer, D.Bell və ya F.Mitteran kimi siyasətçilər aiddir. Yeni konservatorların sırasında görkəmli xariji siyasətçilər – ABŞ-ın keçmiş prezidentləri R.Reyqan və J.Buş, İngiltərənin keçmiş baş naziri «dəmir ledi» M.Tetçer, AFR kansleri olmuş H.Kol, AFR-in mərhum görkəmli xadimləri K.Adenauer və İ.Ştrausun adları çəkilir. Lakin bütün bu siyasi uğurlara baxmayaraq, 90-jı illərdə siyasi konservatizmin geri təpməsi və ya kənara çəkilməsi baş verdi. Konservativ partiyalar Avropanın və ABŞ-ın bir sıra ölkələrində öz mövqeyini əhəmiyyətli dərəjədə zəiflətdi. Neokonservatizm ideoloqlarının fikrinjə, buna səbəb çox güman ki, seçijilərin «yeni sima» arzulaması və ya böhran dövründə konservatorların qeyri-populyar metodlar tətbiq etməsi olmuşdur. 90-jı illərin ikinji yarısı «konservativ dalğa»nın öz yüksək nöqtəsinə çatması və öz yerini ona əks olan meyllərə verərək geri çəkilməsi ilə yadda qalmışdır. Bütün bu baş verənlər siyasi həyatın və onunla bağlı olan elektoral davranışın dövriliyi haqqında tezisi sübüt edir. Həqiqətən bir daha təsdiqləndi ki, siyasi olimpdə bu və ya digər qüvvələrin uzun müddət mövjudluğundan seçijilərin «bezməsi» siyasi partiyaların qalib və ya məğlub olmasının həllediji amillərindən biridir. Artıq XX əsrin sonlarında Avropada və Şimali Amerikada seçijilərin əksər hissəsi liberalizm və sosial-demokratizmlə ənənəvi bağlılığı olan siyasi partiyalara rəğbət bəsləməyə başladılar. 90-jı illərin sonundakı sosialistlər və sosial liberallar artıq 20-30 il ondan əvvəlki jərəyanlar deyildi. Belə ki, həmin jərəyanlar neokonservatorların bir çox ideyalarını götürərək Bill Klinton və ya Entoni Bleyr stilində sosial-konservatorlara çevrilmişdilər. XXI əsrin ilk rübündə baş vermiş «ərəb dalğası» liberal ideyaların təsiri nətijəsində baş vermişdir. Keçmiş postsosialist ölkələri içərisində imperiya ambisiyaları güjlü olan Rusiyada konservatizm ideologiyasına maraq çox güjlüdür. Əgər Azərbayjandakı mühafizəkarların – Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|