Diniy fanatizm, uning kelib chiqishi, asoslari, mazmuni va shakllari

Sakral dunyoda mistik qahramonlar va xudolar yashaydi. Aslini olganda bu insonning dunyo va unga nisbatan xulq-atvoming tegishli usullari haqidagi tasavvurlari yigindisidan boshqa narsa emas. U jamoa hayotim muayyan m e’yorlar va andozalarga muvofiq tartibga soluvchi ideal model hisoblanadi, boshqacha qilib aytganda, inson hayotini sakral kuchlar boshqaradi. «Sakrallashtirilgan narsalar va hodisalargina muhimdir, - deb ta’kidlaydi V. Toporov. - Amalda kosmosning tarkibiy qismi hisoblanadigan, undan kelib chiqadigan, unga daxldor boigan narsalar va hodisalargina sakrallasht iriIgandir». Bu sakral sivilizatsiyalar odaminmg xulq-atvori va tafakkuriga xos boigan xususiyatlami tushuntiradi. Sakral sivilizatsiyalarda din vertikal dunyo modeli sifatida amal qilgan. Bu yerda odamlar taqdirini boshqaruvchi kuchlar sirli dunyoda mavjud b oigan va insonga boVsunmagan, Diniy-mifologik (sakral) madaniyatlar zamirida aynan bir taraflama vertikal bogianishlar dunyosi yotadi. Bu dunyoda inson o‘z voqeligi subyekti hisoblanmaydi, odamlar yashayotgan voqelik g‘ayritabiiy, ilohiy dunyoga bogiiq boiadi. Fikrlash, narsalar va hodisalami tushuntirish usuli va tartibi dunyoning ayni shu tartibi bilan belgilanadi. Diniy-mifologik tafakkur odamlar dunyosidagi narsalar va hodisalarni tabiat qonunlariga bo'ysunmaydigan g ‘ayritabiiy borliqqa murojaat etish y o ii bilan «tushuntiradi». Boshqacha qilib aytganda, turli diniy va mistik ta ’limotlaming inson sezgilari dunyosidan m a’naviy voqelikning ustunligi haqidagi fundamental qoidasi mazkur tafakkuming o'zagi hisoblanadi. Biz uchun muhimi shundaki, sakral sivilizatsiyalaming ijtimoiy strukturalarida hokimiyat vertikal tarzda va faqat bir yo‘nalishda - yuqoridan pastga qarab tatbiq etilgan. Shu tufayli ham xudoning yerdagi soyasi — podsho saroyidan chiqqan so‘z ijtimoiy ahamiyatga molik so‘z sifatida e’tirof etilgan. Ushbu llohiy cho'qqidan tarqaluvchi so‘zlar buyruqlar, hukmlar, farmoyishlar hisoblangan. Ular ishlarda gavdalantirilishi shart boigan Quyi ijtimoiy qatlamlaming so'zlan esa faqat kam ahamiyatli fikrlami ifodalagan. Podshodan chiquvchi ilohiy, «buyuk» haqiqatlar tanqiddan xoli boigan va e’tiqod sifatida idrok etilgan Diniy fanatizm ayni shu «haqiqatlar»dan bahra olgan. Ijtimoiy hayot strukturasida tub o ‘zgarishlar yuz benb, tabular ham ijtimoiy faoliyat va qarorlar qabul qilish subyektlariga aylangach, yangicha fikrlash uslubi paydo bo’lgan va «buyuk» haqiqatlami «kichik» haqiqatlardan keltirib chiqarish asta-sekin odat tusini olgan