«Diplomatiya aləmi». 2011.№30. С. 94-98. Azad iQTİsadi zonalar və azərbaycan elçin ƏKBƏrov
Yüklə 75,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müxtəlif ölkələr üzrə Azad İqtisadi Zonalar və inkişaf istiqamətləri
- Türkiyədə AİZ
- Avrozonada İrlandiya və İtaliya AİZ-ləri
- Azərbaycanda Azad İqtisadi Zonaların yaradılması perspektivləri və onların yaradılması ilə həll oluna bilən məsələlər
- Azərbaycanda Xüsusi İqtisadi Zonaların yaradılması haqqında qanun
- Xüsusi iqtisadi Zonaların gömrük rejimi
- Xüsusi İqtisadi Zonaların vergi rejimi
- Xüsusi iqtisadi Zonalarda dövlət təminatı
| «Diplomatiya aləmi».-2011.-№30.-С.94-98. AZAD İQTİSADİ ZONALAR VƏ AZƏRBAYCAN Elçin ƏKBƏROV Azad İqtisadi Zonaların (AİZ) dünya ölkələrinin iqtisadiyyatında özünəməxsus rolu var. Xüsusi iqtisadi imtiyazları - aşağı vergi dərəcələri - olan ərazilərin formalaşdırılmasına hələ orta əsrlərdən başlanılmışdır. Lakin, XX əsrin ortalarınadək AİZ dünya iqtisadiyyatında az-az hallarda tətbiq olunmuşdur. Ikinci Dünya müharibəsindən sonra AİZ-lər sürətlə inkişaf etməyə və dünya üzrə yayılmağa başladı. Onlar müxtəlif inkişaf mərhələsinə malik olmaqla, həm də fərqli iqtisadi və siyasi əsaslara malikdirlər. Bu səbəbdən də AİZ-lərlə əlaqəli, iqtisadi və Texnoloji İnkişaf Zonası, Azad Ticarət Zonası (Çində), Azad Limanlar (Hong Kong, İtaliya, Filippin, Tayvanda) kimi bir çox terminlər vardır. Lakin, AİZ yuxarıda qeyd olunanların əsas xüsusiyyətlərini əks etdirib ümumiləşdirdiyi üçün bu terminin istifadəsinə üstünlük verilir. Həm inkişaf etməkdə olan və həm də inkişaf etmiş ölkələr iqtisadi inkişafı sürətləndirmək, xarici investisiyaları cəlb etmək və işsizliyi azaltmaq məqsədilə AİZ yaratmağa meyl edirlər. Xüsusilə də, keçid iqtisadiyyatı dövründə olan ölkələr AİZ yaratmaqla iqtisadi üstünlüklərdən yararlanmaq istəyirlər. Buraya eyni zamanda Azərbaycanı da aid etmək olar. AİZ əmtəələrin (malların), kapitalların və iş qüvvəsinin hərəkəti üçün geniş açılan, iqtisadi və inzibati güzəştlərə malik olan ərazidir. Burada xarici və yerli sahibkarlar üçün ən əlverişli vergi, maliyyə və gömrük şərtləri yaradılır. AİZ-nin ərazisində həm xarici investisiyalı tam xarici müəssisələr, həm də ölkənin hər hansı mülkiyyət formasında olan müəssisələri fəaliyyət göstərir. О bir ölkənin daxilində və ya sərhəd ərazilərində olmaqla bir neçə ölkənin ərazisində yerləşə bilər. AİZ həm də daxili iqtisadiyyata nəzarət etmək və onu dünya iqtisadiyyatının mənfi təsirindən qorumaq üçün istifadə olunur 2 .
edilməsi, istehsalın ən mühüm sahələrində qabaqcıl texnika və texnologiyaların tətbiq edilməsi, ixrac yönümlü istehsalın yaradılması hesabına beynəlxalq əmək bölgüsünə fəal qoşulma, rəqabət qabiliyyətli idxal əvəzləyici istehsalın yaradılması əsasında valyuta resurslarına qənaət edilməsi, istehsalın və marketinqin idarə edilməsində və təşkilində qabaqcıl təcrübənin praktikada öyrənilməsi, ən yeni növ məhsul və texnologiyaların işlənib hazırlanmasına və tətbiqinə çəkilən xərclərin və vaxtın azaldılması, ölkələr arasında əmtəələrin və kapitalların axınının sadələşdirilməsi. Hər bir AİZ-in özünün aparıcı sahələri vardır. Məsələn: ticarət və yükləmə, daşınma və saxlanma Azad Limanlar və Azad Ticarət Zonaları üçün, sənaye, yüksək texnologiyalar və ticarət İxrac Prosessinq Zonası və Azad Müəssisə Zonası üçün, maliyyə, sığorta, turizm isə Azad Xidmət Zonası üçün aparıcı sahələr hesab olunur. Böyük AİZ-ləri aparıcı sahələri yuxarıda qeyd olunan demək olar ki, bütün sahələri əhatə edir. AİZ-lər yerləşməsinə və funksionallığına görə əsasən ərazi və rejim baxımından fərqləndirilir. Lakin, eyni zamanda beynəlxalq və ya milli (yerli), bağlı və ya açıq tipləri də vardır. AİZ-in əraziyə görə klassifikasiya olunan forması dünya iqtisadiyyatında daha mühüm rol oynayır. Bu formanın yüksək keyfiyyətli infrastrukturu və daha yaxşı təlim görmüş işçi heyəti olan idarəetmə vasitələri vardır. AİZ-in rejim klassifikasiyası isə ev sahibi olan ölkədə hər hansı bir yerdə yerləşən müəssisələrə müəyyən mənfəətin təmin olunmasını nəzərdə tutur. Rejim klassifikasiyası üzrə bölünmüş AİZ-lər əraziyə görə bölünənlərə nisbətən daxili iqtisadiyyatla daha intensiv əlaqədə olurlar. Bundan başqa rejim tipi ərazi tipi ilə birlikdə mövcud ola və ondan inkişaf etməyə başlaya bilər. Məsələn Tayvanda, AİZ qarşısında duran vəzifələrin həlli üçün əlverişli şərtlərin formalaşması üzrə kompleks tədbirlərə daxildir: vergi həvəsləndirilməsi - zona müəssisələrinin vergidən azad edilməsi və ya əsas iqtisadi ərazilər və qonşu ölkələrlə müqayisədə aşağı vergilərin müəyyən edilməsi; gömrük güzəştləri - müəssisələrin istehsal fəaliyyəti üçün xaricdən və ölkənin digər rayonlarından xammalın, yarımfabrikatların, maşın və avadanlıqların gömrük vergisiz idxalı və AİZ-də istehsal olunan əmtəələrin ixracı; daha az sərt valyuta maliyyə tənzimlənməsi - sadələşdirilmiş valyuta hesablaşmaları sistemi, xüsusi (özünün) maliyyə-kredit sistemi, investisiya olunmuş xarici kapitalın və mənfəət və gəlirlərin xaricə qeyri-məhdud miqdarda köçürülməsinə zəmanət; resurslara və xidmətlərə elektrik və su təchizatı, torpağın binaların və tikililərin icarəyə verilməsinə görə ödəmələrin azalması. AİZ-in təşkil edilməsi regional inkişafa, vergi sisteminə, investisiyalara, işsizliyə və ətraf mühit mühafizəsinə öz müsbət təsirini göstərir və eyni zamanda regionun digər ölkələri ilə münasibətlərin də inkişafına yardım edir. Demək olar ki, bütün ölkələr eyni tipli idxal və ixracdan azad olmanı təmin edir, lakin, tətbiq edilən vergi güzəştləri ölkələr üzrə dəyişir. Kiçik inkişaf edən iqtisadiyyatın ixracatı artırması və beynəlxalq bazarlarla əlaqələri inkişaf etdirməsi üçün ən uğurlu seçim xarici investorlarla əməkdaşlıq etməkdir. Bu, ölkəyə kapital axını ilə yanaşı idarəetmə və marketinqin də inkişafına öz müsbət təsirini göstərir. Buna görə də möhkəm idarəetməsi olan və ticarətə açıq, stimullaşdırıcı AİZ xarici investisyaların qoyulması üçün iqtisadiyyatın başqa sahələrinə nisbətən daha cəlbedicidir. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə təşkil edilmiş AİZ-lər, xüsusən də Azad Ticarət Zonaları (ATZ) buraya güclü kapital Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti, Xüsusi İstedadlar Qrupu (bakalavr) və Maliyyə üzrə MBA (magistr) məzunu. 2 Р.И. Хасбулатов - Мировая экономика и международные экономические отношения. axınına səbəb olur ki, bu da öz növbəsində perspektivdə həmin ölkənin rifah halının yüksəlməsinə xidmət edir. Qeyd etmək lazımdır ki, adətən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə olan güclü tənzimlənmə və mühafizəkarlıq siyasəti bu ölkələrə kapital axını üçün sədd rolunu oynayaraq, onun qarşısını alır. Buna görə də AIZ təşkil edilməsi bu tipli səddlərin aradan qaldırılmasına, kapital axınının artımına yol açır ki, bunun da nəticəsində əməyin məhsuldarlığı artır, ölkələrarası əlaqələr genişlənir, yeni iş yerləri açılır və ödənilən gəlir və mənfəət vergilərinin artımına yol açır ki, bu vəsaitlər dövlət büdcəsinə ödənilir. Təbii ki, bu da uzunmüddətli dövrdə ev sahibi olan ölkənin rifahını yüksəldir və inkişafıq şərtləndirir. AİZ yaradılmasının işsizliyin azaldılması üçün də mühüm əhəmiyyəti vardır. Bu işçi qüvvəsinin işlə təmin olunmasını və əksər hallarda həm də qadın işçi qüvvəsinin də işlə təmin olunmasını artırır. İşsizliyin azalması gəlirlərin artımı ilə yanaşı, yoxsulluğun azalmasına da yardım edir. AİZ-də fəaliyyət göstərən müəssisələrdəki işləri əmək tutumlu olduğunu və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə ucuz ixtisassız işçi qüvvəsinin olduğunu nəzərə alaraq demək olar ki, AİZ-lərin inkişaf etməkdə olan ölkələrdə təsis edilməsi daha məqsədəuyğundur. Lakin, sonradan AİZ-in inkişafı ixtisaslı işçi qüvvəsinə də tələbatı artıra bilər. Təcrübə göstərir ki, AİZ-də fiziki infrastrukturun qurulması və tikinti sektorunun stimullaşdırılması geniş ixtisassız işçi kütləsinə tələbat yaradır ki, bu da bəzən hətta işçi qüvvəsinin çatışmazlığına gətirib çıxarır. Bu sadaladıqlarımız birbaşa iş yerlərinin yaradılmasını nəzərdə tutur. Bununla yanaşı, otellərə, restoranlara, nəqliyyat vasitələrinə, bank, sığorta, turizmə olan tələbat da artır ki, bu da dolayısıyla yeni iş yerlərinin yaradılmasına səbəb olur. Burada isə həm ixtisaslı və həm də ixtisassız işçi qüvvəsinə tələbat yaranır. Bundan başqa, iqtisadiyyatın digər sahələrində investisya fondlarının əsas vəsaitlərə çevrilməsi, malların və xidmətlərin alınması hesabına AİZ-dən kənarda da iqtisadi fəallıq artır. Bütün bunların nəticəsində isə əlavə gəlir əldə edilir, bu səbəbdən də yeni təhsil, səhiyyə, nəqliyyat və s. sahələrdə daxili tələbat da artır. Bunun da nəticəsində gəlirlər və işsizlikdə multiplikator effekti yaranır. Bundan əlavə, AİZ-də qadın əməyi də geniş formada istismar olunur ki, bu da qadınların daha nizam-intizama meylli olması və daha çox əməksevər olması ilə izah olunur. Müəyyən edilmişdir ki, AİZ-də işəgötürənlər ixtisassız və yarımixtisaslı işçiləri seçərkən, onların daha tolerant, dözümlü və nizam-intizamlı olduğunu əsas gətirərək qadın işçilərə daha çox üstünlük verirlər. AİZ-in yüksək ixtisaslı iş qüvvəsi ilə təmin edilməsi milli kadrların, о cümlədən yerli mütəxəssislərin hazırlanması və yenidən hazırlanması sisteminin inkişafını, xaricdə təhsil və staj keçmədən geniş istifadəni tələb edir. Xarici mütəxəssisləri cəlb etmək üçün maliyyə həvəsləndirilməsi metodlarından, həm də AİZ-in ərazisində dünya səviyyəli infrastrukturun yaradılmasından istifadə olunur. AİZ-in ərazisinə gəlmə və getmə rejimi xarici vətəndaşlar üçün sadələşdirilmişdir. AİZ ərazisində dünya səviyyəli sosial və mühəndis infrastrukturunun yaradılması bir qayda olaraq, tamamilə qəbul edən tərəfin üzərinə düşür və külli miqdar məsrəflər tələb edir və buna görə də AİZ nadir hallar istisna olmaqla, kiçik əraziləri əhatə edir. AİZ qarşısında duran məqsəd və vəzifələrdən asılı olaraq, Azad Ticarət Zonalarına (ATZ), İxrac-İstehsal Zonalarına (İİZ), Texnopolislərə, Texnoparklara, dar çərçivəli ixtisaslaşdırılmış zonalara bölünür. ATZ - məhsulun qorununb saxlanması və emalının tamamlanması üçün lazım olan avadanlığa malik olan, ölkənin gömrük ərazisindən təcrid olunan dəniz limanının dəmir yolu sərhəd keçidinin, təyyarə limanının ərazisinin, ölkənin digər yerlərinin bir hissəsidir. Zonanın ərazisinə gətirilən mallar (əmtəələr) gömrük rüsumlarının, idxal vergilərinin ödənilməsindən və idxal üzərində digər nəzarət növlərindən azaddır. Ölkə ərazisində fəaliyyət göstərən bütün digər qanunlar və əsasnamələr ATZ ərazisinə tam həcmdə şamil olunur. İİZ - xüsusi statusa malik, azad ticarət rejimindən savayı, vergiqoyma sahəsində güzəştləri, resurslara və xidmətlərə görə tədiyələri, valyuta nəzarətini ehtiva edən ərazi anklavıdır. Zonada istehsal məqsədləri üçün nəzərdə tutulan idxal malları (əmtəələri) gömrük rüsumlarından azaddırlar. İIZ ərazisində istehsal olunan məhsulun ixracı gömrük vergisiz həyata keçirilir. Müəssisələr üçün vergi güzəştləri müəyyən dövr üçün (çox zaman 5 il üçün) gəlir vergisinin, xaricə mənfəətə köçürülməsinə görə verginin ödənilməsindən azadolmanı, yerli və regional vergilərdən azad olmanı ehtiva edir. Xarici mütəxəssislər üçün güzəştlər şəxsi gəlir vergisinin azalmasından və ya tam azad olmasından və alınmış gəlirlərin xaricə sərbəst köçürülməsi imkanından ibarətdir. Əsas fondların sürətli amortizasiyasında - ilkin fəaliyyət mərhələsində avadanlığın dəyərinin birinci xidmət ilində 100%-ə qədər silinməsinə icazə verilməsi, torpaq, su və elektrik enerjisinə görə icazə haqqının azaldılması geniş tətbiq olunur. Texnologiyaların ATZ və İİZ-dən fərqli olaraq qapalı ərazi anklavları olması vacib deyil, zonanın adı şərti xarakter daşıyır, çünki bir çox güzəştlər zona xarakterinə malikdir. Texnoparklara və texnopolislərə daxil olan müəssisələr üçün fəaliyyət göstərən güzəşt rejimi elm tutumlu texnologiyaların fundamental işləmələr bazasında yaradılmasına və elmi-texniki tərəqqinin qabaqcıl sahələrini təmin etmək məqsədilə onların istehsala sürətli tətbiqinə yönəldilmişdir. Texnoparklar və texnopolislər müdafiə kompleksi üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir. Texnoparkın yaradılması vergi, gömrük və digər güzəştlərdən başqa 5-10 il üçün nəzərdə tutulan ən yeni texnologiyaların işlənib hazırlanmasını tələb edir. Bunun üçün isə sabit dövlət sifarişlərindən yaranan bilavasitə dövlət yardımı və dəstəyi, konkret layihələr üçün təmənnasız dotasiyalar, dünya bazarlarında rəqabət mübarizəsində dövlət yardımının göstərilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Dar çərçivəli ixtisaslaşdırılmış zonalar konkret fəaliyyət növü (turizm, mehmanxana təsərrüfatı, idman və ovçuluq və s.) ilə əlaqədardır. Onlar bir qayda olaraq, nisbətən kiçik zaman kəsiyində əsas tip zonaların təqdim etdiyi güzəştlərin bir hissəsindən istifadə edirlər. Güzəştlər ayrı-ayrı müəssisələrə verilir, ərazi cəhətdən belə zonalar məhdudlaşmır 3 .
Əvvəldə qeyd olunduğu kimi dünya ölkələri üzrə AİZ-lər əsasən XX əsrin ortalarından sonra genişlənməyə başlamışdır. Bunlardan biri də Çindir və burada 1980-ci illlərdə struktur islahatlardan sonra və dünyaya açılma siyasətinə başlamasından sonra AİZ-lər inkişaf etməyə başladı. Bu həm də onu göstərirdi ki, AİZ-lər dünyaya açılma siyasəti üçün, xarici kapitalın, texnoloji və idarəetmə təcrübəsinin mənimsənilməsi və istifadəsi, sosialist olsa da bazar yönümlü iqtisadiyyatın qurulması və nəhayət milli və beynəlxalq bazarların əlaqələndirilməsi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Sonrakı dövr ərzində iqtisadiyyatın inkişafı ilə AİZ-lərin dolayı siyasi və iqtisadi rolu birbaşa iqtisadi rola çevrilərək regional iqtisadi inkişafa öz töhfəsini verməyə başladı. AİZ-lər bir neçə yolla regional iqtisadi inkişafa yardım edir. Bunlardan - ilkin olaraq, daxili regionların xarici investisiyanı cəlb etməsi, ixracı artırması və yeni iş yerləri yaratmaq vasitəsilə regional iqtisadi inkişafa yardım edir. İkinci daxili inkişafı təmin edir. Yəni zəif inkişaf etmiş daxili regionlar daha güclü inkişaf etmiş regionların maliyyə dəstəyinə ehtiyac duyur və bu maliyyə vəsaitlərindən yararlanma imkanı əldə edir. Nəzərə alsaq ki, Çin AİZ-lərinin əsas məqsədi ölkədə ümumi yüksək səviyyəli və perspektivli yaşayışa nail olmaqdır, onda zəif və güclü inkişaf etmiş regionlar arasında kapital axını normal qarşılanmalıdır. Bundan başqa, daxili və xarici müəssisələr və investorlar tərəfindən səhmdar cəmiyyətlərin yaradılmasını və iqtisadi əməkdaşlıq zonalarının yaradılmasını da misal göstərmək olar. iqtisadi əməkdaşlıq zonaları (İƏZ) əsasən AİZ-lər arasında iqtisadi əməkdaşlığın yüksək səviyyəsi hesab olunur və bu məqsədlə yaradılır. Türkiyədə AİZ 1980-ci illərdə Türkiyənin ixrac yönümlü strategiyanı gücləndirməsindən sonra AİZ-lərin yaradılmasına diqqət artırıldı. Əslində Türkiyədə AİZ yaradılması ideyası hələ 1920-ci illərdə Türkiyə parlamentinin bu məsələ ilə bağlı qərar qəbul etməsi ilə başlayır. Lakin, 1920-ci illərin sonu və 1930-cu illərdə dünya iqtisadi böhranı bunun yaradılmasına mane oldu bu məsələ 1980-ci illərdə yenidən gündəmə gəldi. 1980-ci illərin ortalarında ixrac yönümlü investisiya və istehsalatı dəstəkləyən, işsizliyin azaldılmasını, xarici kapitalın və texnologiyaların ölkəyə axınının sürətləndiriliməsini, xarici maliyyə və ticarət imkanlarının effektiv mənimsənilməsi və istifadəsini nəzərdə tutan qanun qəbul edildi. Həmin vaxtlar Mersin, Antalya, Adana və İzmirin yaxınlığında zonaların yaradılması nəzərdə tutulurdu. Artıq 1990-cı illərin ortalarında Mersin (ticarət əməliyyatları, tekstil və hazır paltar istehsalı üstünlük təşkil edir), Antalya (turizm yönümlü ticarət mərkəzlərinin təsis edilməsi regionun turizm potensialının inkişafına töhfə vermək üçün təsis edilmişdi), Atatürk Hava Limanı (əsasən tekstil, hazır paltar, elektrik və optik malların idxal və ixracı üzrə ixtisaslaşıb), İstanbul Dəri (dəri və dəri mallarının istehsalı və saxlanması üzrə bütün fəaliyyət növlərini əks etdirən özəl sektorda ilk ixtisaslaşmış zonadır) və Trabzonda (Avropa ölkələri, Müstəqil Dövlətlər Birliyi üzv ölkələri və Türkiyə Respublikası arasında malların tranziti üzrə) azad zonalar fəaliyyət göstərirdi. Dövlət proqramı çərçivəsində və ilk azad zona olduğundan Mersin və Antalya azad zonalarının infrastrukturu və torpağı dövlət tərəfindən təmin olunub, lakin maliyyələşmə özəl sektor tərəfindən həyata keçirilir. Azad zonaların tətbiq edilməsi və idarə olunması üzrə təcrübə artdıqca maliyyələşmənin özəl sektor tərəfindən aparılmasına üstünlük verilir. Bunlardan fərqli olaraq, İstanbul Dəri və Trabzon azad zonalarının infrastrukturu və maliyyələşdirilməsi hətta torpağın təmin olunması belə özəl sektor tərəfindən həyata keçirilib.
İrlandiyada AİZ-in inkişafı dövlətin və Avropa İttifaqının dəstəyi ilə yaradılmış azad müəssisələr zonasına yaxınlıqda yerli və xarici müəssisələrin yaradılması ilə inkişaf etməyə başlayır. Beləliklə, iqtisadiyyatın inkişafı burada universitetin sonra isə texnoloji parkın təsis edilməsini şərtləndirir. İtaliya sənaye zonalarının yaradılmasına görə fərqləndirilir. Six yol şəbəkəsinin və inkişaf etmiş infrastrukturun olması burada sənaye zonasının yaradılması üçün münbit şərait yaratmışdır. Bundan əlavə nəqliyyatın və daşımaçılığın çox sürətli inkişafı ölkədaxili və digər ölkələrlə münasibətlərin dərinləşdirilməsi üçün imkan yaradır. Azərbaycanda Azad İqtisadi Zonaların yaradılması perspektivləri və onların yaradılması ilə həll oluna bilən məsələlər Azərbaycan neft-qaz hasilatı və ixracatında sürətli yüksəliş üçün tələb olunan infrastrukturu demək olar ki, artıq formalaşadıraraq ölkəyə pul vəsaitlərinin axınını effektiv bir şəkildə idarə etmək və bu prosesin şəffaflığını təmin etməkdədir. Nəzərə alsaq ki, Azərbaycan neft-qaz ehtiyatları eyni sektorda olan digər ixracatçılara nisbətən çox azdır və neft hasilatının yaxın illər üzrə hasilat proqnozuna nəzər salsaq görərik ki, Azərbaycanda bu hasilat tezliklə azalmağa və tədricən tükənməyə başlayacaqdır. Ona görə də hal-hazırda əsas prioritet məsələlərdən biri yaxın illər ərzində qeyri-neft sektorunun tədricən və sağlam inkişafını təmin etməli və eyni zamanda ölkədə yoxsulluğun və işsizliyin səviyyəsinin azaldılmasıdır. Bunlara nail olmaq üçün dövlət bir sıra planlarını 3 reallaşdırmağa başlayaraq qeyri-neft sektorunda biznes mühitini cəlbedici etmək və bu sektora daha çox investisiya cəlb etməyə, təhsil və səhiyyədə islahatlar aparmağa və sürətlə dəyişən dünya ilə ayaqlaşmağa meyl edir. Azərbaycanın Böyük İpək Yolunun üzərində, Avropa və Asiya arasında yerləşməsi və buna görə də "şərqin qapısı" adlanması, Xəzər dənizinin sahilində uğurlu mövqeyə malik olması burada Azad iqtisadi Zonaların yaradılması üçün geniş imkanlar yaradır və eyni zamanda bunu labüd edir. Bu halda AİZ-in yaradılması qeyri-neft sektoru ilə yanaşı eyni zamanda neft-sektorunu da dəstəkləyəcək və regional inkişafı və inteqrasiyanı daha da sürətləndirəcək. Cari dövrdə dünyanın aparıcı neft şirkətləri ilə bağlanmış Hasilatın Pay Bölgüsü üzrə Sazişlər çərçivəsində Azərbaycanın dövlət büdcəsinə kifayət qədər böyük maliyyə vəsaitləri daxil olur ki, bu da qeyri-neft sektoruna xarici investisiyalarla yanaşı daxili investisiyanın qoyulmasını, ölkə vətəndaşlarının sosial ehtiycalarının və rifah halının yaxşılaşdırılması, təhsil və səhiyyədə lazımi islahatların aparılması üçün tələb olunan prosedurların yerinə yetirilməsinə imkan yaradır. Azərbaycan ixtisaslı və ucuz işçi qüvvəsinə malikdir ki, bu da AİZ-in yaranması üçün əlverişli hesab olunan əsas şərtlərdən biri hesab olunur. Neft və qaz ehtiyatları ilə yanaşı, Azərbaycan dəmir filizi, sink, mis və molibden yataqlarına, bir çox tikinti materialları ehtiyatlarına malikdir. Hal-hazırda qeyri-neft sektoru olaraq inkişaf edən əsas sahələr kənd təsərrüfatı, kənd təsərrüfatı sənayesi, emal sənayesi, nəqliyyat və xidmət sektorları fərqləndirilir. Bunlar qeyri-neft sektorunda təməl inkişaf istiqamətləri hesab oluna bilər. Hal-hazırda neft gəlirlərinin çoxluğu qeyri-neft sektorunun inkişafı üçün müəyyən mənada maneə yaradır. Kənd təsərrüfatının emal sənayesi inkişaf və yeni iş yerlərinin açılması üçün böyük imkanlara malikdir. Yuxarıda qeyd olunanları nəzərə alaraq, qeyd etmək lazımdır ki, AİZ yaradılması Azərbaycan üçün çox böyük əhəmiyyət kəsb edir və Azərbaycan bunun yaradılması üçün konkret addımlar atmaqdadır. Aşağıda barəsində ətraflı məlumatın verildiyi "Azərbaycanda Xüsusi İqtisadi Zonaların yaradılması haqqında" 14 aprel 2009-cu il tarixli qanunun qəbul edilməsi buna əyani sübutdur. AİZ-in Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün böyük əhəmiyyəti vardır. Belə ki, AIZ-in yaradılmasının Azərbaycan üçün hansı əhəmiyyətinin olduğuna nəzər salsaq görərik ki, bu, regionda yeni müəssisələrin yaradılması, bazardakı malların keyfiyyətinin yüksəlməsi, ixracatın artması ilə nəticələnəcək. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan üçün uyğun olan AİZ forması kimi Azad Ticarət Zonası, Azad Turist Zonası, Xüsusi İqtisadi Zona və Texnoloji park göstərilə bilər. Hal-hazırda Sumqayıt Texnoloji Parkı tikinti mərhələsindədir. Hər zaman biznesin inkişafı üçün ən böyük maneələrdən biri olan korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirlərinin son zamanlar gücləndirilməsi, biznes mühitinin inkişafına stimul verməkdədir. Bu da AİZ yaradılacağı təqdirdə onun şəffaf fəaliyyətə başlayacağına zəmin yaradır. Azərbaycanda Xüsusi İqtisadi Zonaların yaradılması haqqında qanun Xüsusi İqtisadi Zonaların (XİZ) yaradılması haqqında Qanun (Qanun) 14 aprel 2009-cu il tarixdə qəbul edilmiş, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 3 iyun 2009-cu il tarixli fərmanı ilə təsdiqlənmiş və 6 iyun 2009-cu il tarixdə rəsmi dövlət qəzetində çap olunmaqla qüvvəyə minmişdir 4 . Qanun XİZ-in yaradılmasının məqsədini, XİZ ərazisində fəaliyyət göstərən müəssisələrə aid edilən güzəştləri, müvafiq orqanların səlahiyyətlərini və s. müəyyən edir.
XİZ-də sahibkarlıq fəaliyyətinin güzəştli şərtlərlə həyata keçirilməsi üçün onun rezidentlərinə xüsusi hüquqi rejim tətbiq olunur. XİZ-in rezidenti olmaq üçün Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə müvafiq olaraq dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi və fiziki şəxslər Qanuna əsasən müəyyən edilmiş qaydada XİZ-in qeydiyyat şəhadətnaməsini almalıdır. Səhmləri və ya payları 100 (yüz) faiz dövlətə məxsus olan hüquqi şəxslər xüsusi iqtisadi zonanın rezidenti kimi qeydiyyatdan keçə bilməzlər. Azərbaycan Respublikasında XİZ-in yaradılmasının məqsədi xüsusi hüquqi rejimin və müasir texnologiyaların tətbiqi əsasında rəqabət qabiliyyətli yeni istehsal və xidmət sahələrinin təşkili yolu ilə Azərbaycan Respublikasında sahibkarlığın və bütövlükdə iqtisadiyyatın inkişafını sürətləndirməkdir 5 .
edilməyən, yüksək rəqabət qabiliyyətli məhsulların istehsalı və xidmətlərin göstərilməsi ilə bağlı sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirmək olar: — qanunvericiliyə əsasən mülki dövriyyəsi qadağan edilmiş və ya məhdudlaşdırılmış əşyaların istehsalı, saxlanılması və satışı, yerin təkindən faydalı qazıntıların çıxarılması, habelə qiymətli metalların, neftin, neft məhsullarının və təbii qazın hasilatı və emalı; — teleradio yayım fəaliyyəti; — spirtli içkilərin və tütün məmulatlarının istehsalı. Xüsusi iqtisadi Zonaların gömrük rejimi Mallar (aksizli mallardan başqa) Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisi xaricindən XİZ-ə idxal edilərkən idxal rüsumu və əlavə dəyər vergisi (ƏDV) və həmin mallar XİZ-dən Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisi xaricinə ixrac olunarkən, XİZ-də istehsal və ya emal olunmuş mallar Azərbaycan Respublikasının 4
5 Xüsusi iqtisadi Zonalar haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu. gömrük ərazisi xaricinə ixrac edilərkən, XİZ-də istehsal və ya emal olunmuş mallar təmir, yekun-tamamlama işləri, nümunələrin sərgisi və bu kimi məqsədlərlə Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisinə müvəqqəti idxal edilərkən, Azərbaycan Respublikasında mallar XİZ-lər arasında idxal-ixrac edilərkən gömrük rüsumları və vergilər tutulmur. Xüsusi İqtisadi Zonaların vergi rejimi XİZ ərazisində sahibkarlıq fəaliyyəti göstərən qeydiyyatdan keçmiş rezidentlər malların təqdim edilməsindən, işlərin görülməsindən, xidmətlərin göstərilməsindən əldə etdikləri vəsaitin məbləğindən (ümumi hasilatın həcmindən) və satışdan kənar gəlirlərdən 0.5 faiz dərəcə ilə vergini (sadələşdirilmiş vergini) hesablayıb, rüb qurtardıqdan sonrakı 20-dək ödəməlidirlər. XİZ rezidentləri bu 0.5 faiz sadələşdirilmiş vergi və fiziki şəxslərin muzdlu işlə əlaqədar gəlirindən vergi istisna olmaqla, vergi qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş digər vergiləri ödəməkdən azaddırlar.
Dövlət XİZ yaradılarkən onun ərazisində müəyyənləşdirilmiş xüsusi hüquqi rejimin XİZ-in fəaliyyət göstərəcəyi bütün müddət ərzində qüvvədə qalacağına təminat verir. XİZ-in rezidentlərinin XİZ ərazisində qoyduqları investisiyaya, əldə etdikləri gəlir və mənfəətə, sahibkarlıq fəaliyyətinin həyata keçirilməsinə, qanuni qazanılmış vəsaitlərin xaricə köçürülməsi şərtlərinə dair hüquqlarına təminat verir 6 . 6 Xüsusi iqtisadi Zonalar haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Yüklə 75,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|