Bili, bu dayanılm az belirtilerin nedenini araştırmak için kapsam
lı tanısal tetkikler yapan, ancak herhangi bir neden bulamayan birkaç
gastroenteroloji uzm anına da başvurmuştu. Ağrısı ve kusması devam
edince, üniversite eğitim ini yarıda bırakmaya ve onunla ilgilenen anne
babasının yanına dönmeye mecbur kalmıştı.
Bir iş kadını olan annesi, doktorların Bill’e doğru tanı koyamama-
sından dolayı hayal kırıklığına uğramış ve bu konuyu internette araş
tırmaya başlamıştı. Bana şöyle demişti: “Bence Bill’de siklik (döngüsel)
kusma sendromunun bütün semptomları var.”
Bill’in doktoru olarak, bunu bizzat kendim görmek istedim.
40 BEYİN BAĞIRSAK BAĞLANTISI
Beyin-bağırsak bozukluklarında sıklıkla görüldüğü gibi, döngüsel kus
ma sendrom unda belirtilerin kendine özgü şekilde biraraya gelişini
açıklamak için pek çok tuhaf teori ileri sürülmüştür. Ancak ekibimin
UCLA’daki diğer araştırma gruplarıyla birlikte onlarca yıldır yaptığı
araştırmalara dayanarak, en mantıklı açıklamanın beyinde strese karşı
oluşan aşırı faal tepkinin başlattığı abartılı bir bağırsak reaksiyonu ol
duğuna inanıyordum.
Döngüsel kusma sendromlu hastalarda, hastalık nöbetlerini genellikle
stresli yaşam olayları ateşler. Yorucu egzersiz, âdet görme, yüksek rakım
lara maruz kalma veya basit uzun süreli psikolojik stres gibi görünüşte
ilgisiz çok çeşitli uyaran, bir nöbet başlatmak üzere vücutta bir denge
sizliğe neden olabilir. Beyin (beynimizin bilinçli kısmı olması gerekmez)
böyle bir tehdit algıladığında, tüm yaşamsal işlevlerimizi koordine eden
önemli bir beyin bölgesi olan hipotalamusa, kortikotropin salgılatıcı fak
tör veya kısaca CRF olarak adlandırılan önemli bir stres molekülünün
salınımın ı başlatma sinyali verir; CRF beyin ile bedeni strese karşı tepki
moduna sokan bir ana şalter işlevi görür. Bu bozukluğu olan hastalar,
CRF sistemleri her zaman hazır bekliyor olsa bile, birkaç ay, hatta yıllar
boyunca tamamen belirtisiz bir yaşam sürdürebilirler. Ancak ilave bir
stres yaşadıklarında belirtileryeniden ortaya çıkar.
CRF düzeyleri yeterince yüksekse bağırsaklarınız dâhil vücudunuz
daki her organı ve hücreyi stres moduna sokar. Mükemmel tasarlanmış
bir dizi hayvan deneyinde, stresin başlattığı beyin-bağırsak etkileşimleri
konusunda dünyadaki uzmanlardan biri olan, UCLA’dan meslektaşım
Yvette Tache, CRF’nin vücutta neden olduğu birçok değişimi ortaya
koymuştur.
ZIHIN BAĞIRSAKLARLA NASIL İLETİŞİM KURAR? 41
ŞEKİL 4. BAĞIRSAKLARIN STRESE VERDİKLERİ TEPKİ
Beyin, stres gibi bir kişinin içinde bulunduğu norm al ve dengeli
durum u bozan her türlü rahatsızlığa tepki olarak organizmanın
sağlığım ve hayatta kalm asını sürdürm esi amacıyla koordine
edilmiş bir tepki ortaya koyar. Kortikotropin salgılatıcı fa k tö r
(CRF) strese karşı oluşan tepkiyi harekete geçiren ana kimyasal
şalterdir. Hipotalamustan salgılanarak buraya yakın olan bölgelerde
etki gösterir. Beyinde stres nedeniyle salgılanan CRF vücutta stres
hormonlarında (kortizol ve norepinefrin gibi) artışa neden olur.
Bu süreç aynı zamanda bağırsaklardaki m ikrobiy ot anın yapısına
ve aktvitesine etki eden strese bağlı bağırsak tepkilerini de tetikler.
Beyinde, hızlı artış gösteren CRF düzeyleri insanları çeşitli duyulara
karşı daha hassas hâle getirir. Bunlar arasında şiddetli karın ağrısı şek
linde ortaya çıkan bağırsak yakınmaları da bulunur. Bağırsaklar gide
rek daha fazla kasılarak içindekileri dışarı atar, bu da ishale neden olur.
Mide yavaşlar ve hatta içeriğini yukarıya doğru boşaltmak için ters yönde
kasılmalar gösterir (kusma). Bağırsak duvarının sızdırıcılığı artar, kalın
42
BEYIN-BAĞIRSAK BAĞLANTISI
bağırsak daha fazla su ve mukus salgılar, mide ve ince bağırsaklarımızın
iç yüzeyinden geçen kan akımı artış gösterir.
Bill’in durumunda, belirtileri ile ilgili soracağım birkaç temel soru
tanı koymama yardım edecekti. Bill’e kusma nöbetleri arasında belirtile
rin tamamen kaybolup kaybolmadığını sordum. Kaybolduğunu söyledi.
Kendisineveannesine ailede genetikolarak döngüsel kusma sendromuy-
la ilişkili kronik bir ağrı bozukluğu olan migren türü baş ağrısı öyküsü
olup olmadığını sordum. Gerçekten de hem annesi, hem de büyükannesi
migrenden muzdaripti.
“Nöbetlerden hemen önceki dönemde ne tür belirtiler yaşıyorsunuz?”
diye sordum. Bili, ağır bir nöbetin öncesinde genellikle yaklaşık 15 dakika
süren yoğun endişe, terleme, ellerde soğukluk ve kalp çarpıntısı, yani stres
benzeri bir reaksiyonun tüm belirtilerini yaşıyordu. Dahası, bu belirtiler
Bili’i sabahın erken saatlerinde uyandırıyordu; bu da sendromun bir diğer
belirleyici özelliğidir. (Bu özellik muhtemelen merkezî stres sistemimizin
aktivitesindeki diurnal artıştan kaynaklanmaktadır.) Sıcak bir duş veya
bir Ativan hapı kusma nöbetlerini ara sıra önleyebilse de çoğu zaman
yararı olmuyordu. “Kusma başladıktan sonra durduramıyorum, derhal
acil servise gitmem gerekiyor,” diyordu.
“Acil servise gittiğinizde ne yapılıyor?” diye sordum. Bili, doktorla
rının gönülsüzce kendisine narkotik ağrı kesiciler verdiğini, bunlarla
hemen uykuya daldığını ve birsaatsonra şikâyetleri geçmiş olarak uyan
dığını anlattı. Önceden yapılmış olan endoskopi ve batın tomografisi de
dâhil olmak üzere birçok tanısal tetkikte belirtilerin nedenini açıklayan
herhangi bir anormallik saptanmamış ve beyin taraması ile beyinde bir
tümörün bulunmadığı da anlaşılmıştı.
Bill’in annesinin internetten koyduğu tanı doğruydu: Oğlunda sik
lik (döngüsel) kusma sendromu vardı. Burada üzücü olan şey, doktorlar
'
Kaygı g id e rici olarak k u lla n ıla n b ir ilaç — ç.n.
ZIHIN BAĞIRSAKLARLA NASIL İLETİŞİM KURAR? 43
d o ğru tanı koymada defalarca başarısız olmalarına karşın, bu durum
aslında kolayca teşhis edilebilirdi vehiç tıp eğitimi almamışolan annesi
internette araştırma yaparak bunu başarmıştı.
Çok sayıda hekimin anormal bağırsak reaksiyonları ile ilgili bilgisinin
sınırlı olduğunu ve bu nedenle etkili bir tedaviden yoksun kalınabileceğini
görmek için döngüsel kusma sendromunun şiddetli belirtilerinden dolayı
acı çekmek zorunda değilsiniz. Amerika Birleşik Devletlerinde yaklaşık
20 kişiden 3’ü, İrritabl Bağırsak Sendromu, fonksiyonel mide yanması
veya fonksiyonel dispepsi (hazımsızlık) gibi beyin-bağırsak etkileşimle
rindeki değişikliklerden kaynaklanan belirtilere veya sendromlara sahip
tir. Bununla birlikte, berbat ve nahoş bağırsak duyularının neden olduğu
herhangi bir rahatsızlık hissetmeyen kişiler, bu bozukluklardan herhangi
birine sahip olmadan da bağırsak reaksiyonları görülebileceğini bilmelidir.
Döngüsel kusma sendromu, bağırsak reaksiyonlarının anormal hâle
gelişinin en çarpıcı örneklerinden biri olsa da tek değildir. Beyin-bağırsak
etkileşimlerinin değişikliğe uğraması hepimiz üzerinde güçlü etkilere
neden olabilir.
Bağırsağınızdaki Minik Beyin
Yakın bir arkadaşınızla yemeğe çıktığınızı düşünün. Garson orta pişmiş
biftek getiriyor ve lezzetli yemeğin zevkine varıyorsunuz. Etin ilk lok
masını ağzınıza koyduğunuz anda ne olacağına dair kısa bir açıklama
yapalım; gerçi siz bu anlatacaklarımızı akşam yemeğinizde sohbet ko
nusu yapmak istemeyebilirsiniz.
Yemeğinizi daha çiğneyip yutmadan önce, mideniz araba aküsün
deki asit kadargüçlü olan konsantre hidroklorik asit ile dolar. Kısmen
çiğnenmiş biftek parçaları oraya ulaştığında, mideniz bunları yoğun bir
şekilde öğütmeye başlar ve bifteği minik parçacıklara ayırır.
44
BEYIN-BAĞIRSAK BAĞLANTISI
Bu arada, safra keseniz ve pankreasınız, yağın sindirimine yardımcı
olmak için safra ve çeşitli sindirim enzimleri salgılayarak ince bağırsağı
sindirime hazırlar. Mideniz minik biftek parçacıklarını ince bağırsağa gön
derirken, enzimler vesafra salgısı onları bağırsakların emebileceği ve vü
cudun geri kalan kısımlarına aktarabileceği besin maddeleri hâline getirir.
Sindirim ilerledikçe, bağırsaklarınızın duvarındaki kaslar, peristal-
sis adı verilen, yiyecekleri sindirim kanalı boyunca aşağı doğru gönde
ren özel bir kasılma hareketi uygularlar. Feristalsisin gücü, uzunluğu ve
yönü, aldığınız gıdanın türüne bağlıdır; örneğin, bağırsaklar yağların
ve kompleks karbonhidratların emilimi için daha fazla zaman ayırırken,
şekerli bir içecek için daha az zaman harcarlar.
Aynı zamanda, bağırsak duvarlarının bazı kısımları, sindirilen gıdayı
emilimin gerçekleştiği ince bağırsağın iç tabakasına doğru yönlendir
mek için kasılır. Kalın bağırsağınızda, güçlü kasılma dalgaları sindirilen
besinleri ileri geri hareket ettirerek bağırsak içeriğindeki suyun yüzde
90’ını çıkarır ve emilmesine olanak tanır. Bir başka güçlü kasılma dal
gası da içeriği kalın bağırsağın son kısmı olan rektuma doğru taşıyarak
dışkılama isteğini tetikler.
Ö ğünlerin arasında, ilerleyen motor kompleksi
Dostları ilə paylaş: |