Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
337
Bu əmrə əsasən indiki Ġran və Qafqazda olan hərbi birlikləri geri çəkmək vəzifəsi 9-cu ordu Komandanı Yaqub ġövqi paĢaya həvalə olunmuĢdu 24 . Cənubi Azərbaycanda 9-cu Ordunun tərkibində olan 11-ci diviziya ilə 4-cü Korpus Qərargahı və nizami süvari briqadası (12-ci süvari alayı və AĢirət süvari alayı) və bu korpusun ərzaq və cəbbəxana qolları, olduqları yeri boĢaltmaq üçün hazırlıqlara baĢladı. 4-cü Korpus Qərargahı ilə nizami süvari briqadası, Rəvandiz üzərindən qərbə doğru hərəkətə baĢladı. Osmanlı hissələrinin Təbrizi boĢaltması barədə əmrin səs-sədası camaat arasında yayılandan sonra, bölgədə yaĢayan türklər xəbərin doğru olduğuna uzun müddət inana bilmirdilər. Bu xəbərin bir Ġngilis təbliğatı olduğunu düĢünürdülər. Ancaq 18 noyabr 1918-ci il tarixində geri çəkilmə əməliyyatı baĢlayanda təbrizli türklərlə Osmanlı Ordusu arasında vidalaĢma əsnasında hüzün dolu və duyğulu anlar yaĢandı. 11-ci diviziya Təbriz, Dilman, Xoy və Culfa bölgəsindən ġərqi Bəyazidə çəkildi. Beləliklə, böyük fədakarlıqla alınan yerlər 4 dekabr 1918-ci il tarixində tamamilə boĢaldılmıĢ oldu 25 .
Ġslam Ordusu və ġimali Qafqaz Komandanlıqları əmrində olan əsgəri birliklərin geri çəkilməsi üçün hazırlıqlara baĢlamasını istəmiĢdi. O tarixlərdə, Ġstanbula göndərilməsi əmr edilən 5-ci Qafqaz piyada diviziyası ilə 15-ci piyada diviziyası və 36-cı Qafqaz diviziyasından 106 və 107-ci piyada alayları və bir topçu batalyonu, Azərbaycan və Dağıstanda xidmət edirdi. Bu hərbi birliklər, Dağıstanda Mahaçqalanı düĢmən iĢğalından qurtarmıĢ, ġimali Qafqazın müxtəlif yerlərindən rus və ermənilərin çıxarılması üçün canla-baĢla döyüĢmüĢdülər. 9-cu Ordunun geri çəkilməsi ərəfəsində Arpaçay və Araz çayının Ģərqində ermənilərin bir əks-hücuma keçmə ehtimalı yaranmıĢdı. Türk Ordusunun bölgədən çəkilməsi xəbəri ilə əlaqədar Axıska və Axalkalaki xalqı ilə Ġğdır və ətrafında böyük bir təlaĢ yaĢandı. Bölgənin yerli türk xalqı ermənilərdən qorunmaq məqsədilə hərbi birləĢmələr yaratmağa baĢlamıĢdı. Qafqaz, ġərqi Anadolu, Naxçıvan və Təbriz bölgələrində böyük bir narahatçılıq yaranmıĢdı 26 . Türk Qafqaz Ġslam Ordusu Komandanlığı və ġimali Qafqaz Komandanlığının ləğv edildiyi və düĢmənlə saziĢ imzalandığı, eləcə də Brest- Litovsk müqaviləsinə daxil olmayan bölgələrin boĢaldılması ilə əlaqədar əmr, Nuru paĢaya 5 noyabr 1918-ci il tarixində çatdı 27 . Nuru paĢa bu əmri 11 noyabr 1918-ci il tarixində Dağıstanda Mahaçqalanı düĢmən iĢğalından qurtaran 15-ci piyada diviziyası komandanı Süleyman Ġzzət bəyə bildirmiĢdi. Nuru paĢanın Süleyman Ġzzət bəyə göndərdiyi yazı belə idi: "Brest-Litovsk Müqaviləsinə daxil olmayan, iĢğal edilən Qafqaz bölgələrinin 24 oktyabr 1918-ci il tarixindən etibarən altı həftə ərzində boĢaldılması, Sədrəzəm və Hərbiyə naziri Əhməd Ġzzət paĢadan alınan əmr əsasındadır. Bu səbəbdən, Mahaçqala cəbhəsindəki bütün Osmanlı birliklərinin
338
göndərilməsi lazım gələcək. Azərbaycandakı dəmir yolu avadanlıqları, bütün Osmanlı birliklərini birdən daĢıya bilməyəcəyindən, 15-ci piyada diviziyasının sürətlə daĢınmasına baĢlamaq tələb olunur. 15-ci Piyada Diviziyası daĢındıqdan sonra, növbə ilə Bakı və digər yerlərdəki hərbi birliklər, əvvəlcə Qazax məntəqəsinə göndəriləcəkdir. 15-ci piyada diviziyasını daĢıyan qatarlar geri qayıtdıqdan sonra, digər birliklər daĢınacaqdır. Bununla əlaqədar, bu əmrin alınması ilə Mahaçqala cəbhəsindəki 15-ci piyada diviziyası ilə digər birliklərin dərhal daĢınmasına baĢlanılacaqdır. Köçürülmənin təĢkilinə 15-ci piyada diviziyası komandanı cavabdehdir. Hərbiyə Nazirliyinin 26 oktyabr 1918-ci il tarixli və 5.336 saylı əmrinə görə ġimali Qafqada və Azərbaycanda xidmət etmək istəyənlər qalacaqdır" 28 . Mahaçqalanın ələ keçirilməsi tapĢırığını alan 15-ci piyada diviziyası komandanı Süleyman Ġzzət bəy, Nuru paĢadan gələn əmri ġimali Qafqaz komandanı Yusif Ġzzət paĢaya göndərdi. Yusif Ġzzət paĢa 15-ci piyada diviziyasının öz əmrində olduğunu bildirərək, Nuru paĢanın bu barədə əmr verə bilməyəcəyini söylədi. Buna rəğmən Süleyman Ġzzət bəy, köçmə hazırlıqlarına baĢladı. ġimali Qafqaz Respublikasında vəzifə almaq istəyən zabit, serjant və sıravilərin adları Temirxan-ġuradakı ġimali Qafqaz Komandanlığına bildirildi. Yusif Ġzzət paĢa da ġimali Qafqaz Ordusunda xidmət etməyi qəbul etmiĢdi 29 .
noyabr 1918-ci il tarixində silah və mühümmatı ilə birlikdə geri çəkilmək üçün təyin olunan toplaĢma nöqtələrinə doğru getməsini tələb etdi. 15-ci piyada diviziyasının qatarla daĢınması lazım gələn 190 zabit və 4,811 sıravi mövcudu var idi
30 . Osmanlı Dövləti və Ġngilislər arasında razılaĢdırılan Ģərtlər çərçivəsində, türk birliklərinin bir bölüyü Qafqazda qala biləcəkdi. Hərbi birliklərin çəkilmə hazırlıqları davam edirkən, ingilislər 11 noyabr 1918-ci ildə Osmanlı BaĢ Nazirliyinə bir nota göndərdilər. Buna görə Qafqazda, Birinci Dünya müharibəsindən əvvəlki Osmanlı-Rus sərhədlərinə qayıdılması tələb olunurdu: "SaziĢin 11-ci maddəsinə əlavə bənddir: Osmanlı Dövləti ilə Rusiya arasında müharibədən əvvəlki hüduddan kənarda olan bütün türk birliklərini və onlara aid elementləri geri almaları barədə əmr etməniz üçün Britaniya hökumətindən təlimat almıĢam. Sözü gedən birlik və ünsürlərin Azərbaycanda saxlanılması heç bir Ģəkildə mümkün deyildir. Bu boĢaltmanın tamamlanması üçün Xəlil və Nuru paĢalar ilə Ənvərin atası Əhmədin və Ġslam Ordusunda hər hansı bir xidmət üçün göndərilmiĢ olan türk zabit və sıravilərinin də geri çəkilməsi tələb olunur" 31 .
rinci Dünya müharibəsinin baĢladığı 1914-cü ildəki hüdudlarına çəkiləcəkdi. Bu Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|