Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
343
Gözəlləri sırma saçlı, Cəzayir hey!... Bu, həzin və düĢündürücü bir nəğməydi. Hamı ağlayırdı. Markara körpüsünü bu göz yaĢları və xəyal qırıqlığı ilə keçdik. Turan nəğməsi, bizim gənclik illərimizin, hədər getmiĢ səsiydi. Bu hərəkat əsl rəhbərini tapa bilmədiyi üçün, Turan mübarizəsi, bir intizar, bir xəyal və həyəcan mənbəyi olaraq qaldı 46 . Dağıstanda isə 15-ci piyada diviziyasının köçürülməsinə 21 noyabrda baĢlandı. Biçeraxov qüvvələrinin Mahaçqala yaxınlığından qaçarkən dağıtdığı Manas çayının üzərindən keçən körpü təmir edilərək, yalnız bir istiqamətdə qatar keçə biləcək bir vəziyyətə gətirildi. Türk hərbi birliklərini daĢıyan son qatar 26 noyabrda Mahaçqaladan çıxdı. 15-ci piyada diviziyası qərargahı da elə həmin gün Dərbənddən tərpəndi. 15-ci piyada diviziyası komandanı (podpolkovnik) yarbay Süleyman Ġzzət bəy Mahaçqaladan Dərbənd istiqamətinə gedərkən, hansı hisslər keçirdiyini belə yazıya alıb: "Qatarın çox yavaĢ hərəkət etməsinə rəğmən, Manas körpüsündən keçərkən çox yırğalanırdı. Qeyri-ixtiyari nəzərlərimi Ģərqə, Xəzər dənizinə doğru çevirdim. Tarki dağına baxa bilmirdim. Çünki Manas körpüsünün qərbinə düĢən bu dağda, bir çox Ģəhid müharibə yoldaĢım və bunların içində ən qəhrəman və fədakar bölük komandirlərimizdən Əziz, Səbri və Haqqı əfəndiləri qoyub gedirdim. Heç bir yaralının Temirxan ġura və Mahaçqala xəstəxanalarında qalmaması üçün lazımi əmrləri vermiĢdim. Bunlar üçün xüsusi bir qatar hazırlatmıĢdım. Buna baxmayaraq mənə elə gəlirdi ki, kimsə qalıb. Buna görə də son dərəcə mütəəssir idim" 47 .
qüvvələri komandanı General Tomson ilə görüĢmüĢdü. General Tomson "Türkiyənin imzaladığı saziĢdən kənara çıxılmayacağını və eləcə də ġimali Qafqaz hökumətini tanımayacaqlarını, Dağıstandakı Osmanlı əsgər və zabitlərinin də bölgəni boĢaltmasının tələb olunduğunu" söyləmiĢdi. Bakıdan Dərbəndə gedən Yusif Ġzzət paĢa, əvvəlcə ġimali Qafqaz (Dağıstan) Respublikasının əmrində qalacaq zabit və əsgər heyətinin bölgəni boĢaltmaq üçün Temirxan ġurada dərhal toplanmasını istədi. Ġstər Bakı, istərsə də Dağıstanda olan hərbi birliklərin çəkilməsi haqqında verilən əmrlər bir-birini təkzib edirdi, ortada bir anlaĢılmazlıq yaranmıĢdı. Dağıstanda yaralı türk əsgərlərindən qalan olub-olmadığı, silah, sursat və mühümmat qalıb-qalmadığı dəqiq məlum deyildi. Bu çəkilmə nizami bir Ģəkildə deyil, sanki düĢmən qabağından qaçırmıĢ kimi çox sürətli və təlaĢ içində gerçəkləĢirdi 48 .
əsgər heyətini gözləyirdi. 15-ci piyada diviziyası komandanı Süleyman Ġzzət bəy qəhrəman Mehmetçiyin Dərbənddən çıxmağını belə təsvir edir: 344
"Hərəkətdən əvvəl musiqiçilərimiz vida havaları çalırdı. Dərbəndin isti qanlı insanları heyətimizlə qucaqlaĢaraq, dostcasına vidalaĢırdılar. Qatar yerindən tərpənəndə stansiyadakı camaat ağlayaraq, dəsmal yelləyərək bizi yola salırdılar. Stansiyadan çıxanda hamımızda bir hüzn var idi. Təxminən bir ay əvvəl Dərbəndə hücum edərkən düĢmənin zirehli qatarından açılan ani atəĢ nəticəsində burada 56- cı alayın 1-ci batalyonundan 25 nəfər Ģəhid vermiĢdik. Ertəsi gün mühasirə ilə ġimali Qafqazın qapısı olan bu türk qəsəbəsini ələ keçirmiĢdik və cümə namazını qədim məsciddə xalq ilə birlikdə qılmıĢdıq. ġimali Qafqaz Respublikasının istiqlalını, düĢmənin güclü hücumunu geri oturdarkən, burada elan etmiĢdik. Bunları düĢünərək mütəəssir və pəriĢan bir halda Xaçmaza daxil olduq. Burada camaatla birlikdə bizi qarĢılayan azərbaycanlılardan bir minbaĢı, ağlayaraq bunları söylədi: "Sizlər buralara qədər gəldiniz. Bizə yardım edərək bizi Dövlət sahibi etdiniz. Ġndi bizləri qoyub gedirsiniz. Ancaq kimlərin ümidinə qoyub gedirsiniz?" Ona münasib sözlərlə təsəlli verdim" 49 . 15-ci piyada diviziyası komandanı və qərargahını aparan qatar, 29 noyabr 1918-ci ildə Biləcəri stansiyasına çatdı. Qəhrəmancasına döyüĢdüyü və heyətindən bir çoxunu Ģəhid verdiyi ərazilərdən, yüksəkliklər və dərələr arasından keçərək, həzin duyğular içində Gəncəyə getdi 50 . Gəncə Bələdiyyə sədri Həsən bəy, komandanlar Gəncədəykən Nuru paĢa, Mürsəl paĢa və Süleyman Ġzzət bəy ilə Ģəhər rəhbərlərinin də iĢtirak etdiyi bir vida yeməyi vermiĢdi. Yemək zamanı duyğu yüklü söhbətlər edildi. Nuru paĢa qoltuq ağacı ilə yeriyən Süleyman Ġzzət bəyi təqdim edərkən, Bakının qurtuluĢu üçün böyük fədakarlıqla döyüĢən 38 və 56- cı alayların tabe olduğu 15-ci piyada diviziyasının komandiri olduğunu və daha sonra da Dağıstan və Mahaçqalanı fəth etdiyini bildirdi. Süleyman Ġzzət bəy də öz qısa nitqində bunları söylədi: "Yollarda gələrkən heç bir Ģəhid məzarı görmədim. Bu Ģəhidlərimizi toplayın və münasib bir yerdə dəfn edin. Bu Ģəhidlər içində, heç olmazsa zabitlərimizin adlarını və Ģəkillərini hərbi hissələrdən istəyin. Məmləkətinizin istiqlalı uğrunda bu qəhrəman silah yoldaĢlarımızı gələcək tarixinizə yazın. Bunu, xüsusilə, Bələdiyyə sədrindən rica edirəm, dedim. Möhtərəm sədr bunun mütləq ediləcəyini vəd etdi". 51
15-ci piyada diviziyası komandanı Süleyman Ġzzət bəy Dərbənddən çıxdıqları 26 noyabr 1918-ci il tarixindən etibarən qarĢılaĢdıqları çətinlikləri belə qeyd edir: 1.
Ələt-Nəvai stansiyaları arasında lokomotivi vaqona birləĢdirən qarmaq birdən qırıldı. Qatar üç kilometrə qədər geri getdi. Çığıra-bağıra əsgərlərlə tormozları basdıq və qəzaya uğramaqdan qurtardıq. Qatarda bələdçi və gardfren yox idi. Yalnız bir rus maĢinisti ilə bir körükçü vardı. MaĢinist 4 gündən bəri yuxusuz olduğunu və qızdırması olduğunu söylədi. Ona döĢəkağı, paltar, çay və
Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|