Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
345
yemək verdik. Bir gürcü lokomotivi əlimizə keçdi və onu qoĢaraq yolumuza davam etdik. 2.
Stansiya iĢçiləri müxtəlif bəhanələrlə qatarımızı gecikdirirdilər. Yol vermirdilər. Bəzən stansiyaya da salmırdılar. Tək xətt üzərində arxadan gələcək digər bir qatarla toqquĢma təhlükəsi ilə üz-üzə qoyurdular. Gəncə stansiyasına və digər stansiyalara zorla və oxları əsgərlərimizə açdıraraq girmiĢdik. 3.
qatarların hərəkətinə mane olurdu. 4.
Bəzi stansiyalarda lokomotiv depoya gedərək qatarımızı tərk edir və gardfrenlər qaçırdı. Depodan zorla lokomotiv götürüb və orada əlimizə keçəni gardfren edərək yolumuza davam edə bilirdik. 5.
Bir qatarımız kifayət qədər gardfren olmadığı üçün və yoxuĢu aĢağı enərkən, aramsız fit verməsinə baxmayaraq, girəcəyi stansiya bağlı olduğundan, vaqonlar bir-birinə girdi. Qatar aĢdı. Faciəvi surətdə bir çox Ģəhid və yaralımız oldu. Hər halda, bunların gizli əllər vasitəsilə edilmiĢ olduğu mütləqdir. Lakin biz bunları araĢdıracaq vəziyyətdə deyildik 52 . Azərbaycan torpaqlarında son türk hərbi birliyi olan 15-ci piyada diviziyası komandanı və qərargahı 30 noyabr 1918-ci il tarixində Gəncədən Tiflisə yola düĢdü. Ġstər Gəncədə, istərsə də Azərbaycanın son dayanacağı olan Ağstafa stansiyasında böyük bir izdiham var idi. Ortada heç bir məsul Ģəxs olmadığı üçün, sərhədin digər tərəfindəki gürcülər də türk əsgərinə böyük çətinliklər yaradırdılar. Süleyman Ġzzət bəy bu Ģərtlər altında Tiflisə çatdı. Burada Osmanlı Dövlətinin siyasi və hərbi təmsilçisi olan Əbdülkərim paĢa ilə görüĢdü. PaĢa, Tiflis və Batumdakı vəziyyəti müxtəsər belə söyləmiĢdi: "Yeni Kabinetdən hələ bir xəbər almamıĢam. Nəqliyyat olacaq, mənim xəbərim yoxdur. Nuru paĢa, "mənə yol verməsələr, savaĢaraq keçərəm" deyir. Yaqub ġövqü paĢa "bu kafirlərə de, yol versinlər" deyir. Axalkalaki və Axıskaya göndəririk, meydanda sahibi yox. Ermənistan qatarlarımızı keçirmir. Gürcülər qəsdən problemlər yaradır. Burada, hökumət də daxil olmaqla, hamı türklərin əleyhinədir. Qəzetlər bizləri tənqid etdi və Azərbaycana çox hücum etdi. Gürcüstan hökuməti məni və hərbi təmsilçiliyimi heç tanımır. Yazdıqları Ģeylər daim siyasi təmsilçi adına göndərilir. Yanımda tək bir mühafizə edənim də yoxdur. Böyük çətinliklər içindəyəm" 53 . Həqiqətən də gürcülər türklərə qarĢı böyük tərbiyəsizlik edirdilər. Tiflisdə qadınlar yollarda türk əsgəri görüncə, yumruqlarını bir-birinə vuraraq "Ġngilislər gəlir, ingilislər gəlir" deyə qıĢqırırdılar. Osmanlı Dövləti və türk ordusunun Gürcülərə heç bir pisliyi dəyməmiĢdi. Həqiqətən də Gürcüstanda nəqliyyat böyük çətinliklərlə tapılırdı. Gürcülər, ən böyüyündən ən kiçiyinə qədər türklərə düĢmən kəsilmiĢdilər. 346
Böyük ümidlərlə baĢlayan Turan yolçuluğunda, Osmanlı Dövlətinin ilk olaraq Gürcüstanı nəzarət altına alması lazım idi. Türk ordusu Batuma girdiyi zaman, irəli hərəkət edərək, ətrafdakı Poti limanı ilə dəmiryolu üzərindəki Özerketi, Samzedi, Kutaisi və nəhayət Tiflisin əldə edilməsi üçün zəmin var idi. O dövrdəki Gürcü hökuməti və Osmanlı Dövləti arasında "Azərbaycan və Dağıstanda irəli hərəkat baĢa çatdıqdan sonra geri çəkilmək" qeydi ilə bir müqavilə imzalana bilərdi. Bu müqavilə vaxtında bağlansaydı, ilk növbədə almanların Gürcüstana girməsinin qarĢısı alınardı. Qafqaza ediləcək hərbi yardımlarda müxtəlif problemlər və hərbi birliklərin geri çəkilərkən qarĢılaĢdığı çətinliklər də ortaya çıxmazdı. Türk Qafqaz Ġslam Ordusu və 15-ci piyada diviziyasına mənsub olan son hərbi birliklər Tiflis yaxınlığındakı Mixaylovkadan 3 dekabr 1918-ci il tarixində hərəkət edərək, tam 9 gün davam edən qatar yolçuluğundan sonra, Gürcüstanın son stansiyası Nataliyə çata bildi 54 . Beləliklə, 5-ci Qafqaz piyada diviziyası ilə 15-ci piyada diviziyası hərbi birliklərinin hamısı 1918-ci il dekabr ayının ilk həftəsində Gürcüstanı tərk edərək, Osmanlı Dövlətinin torpaqları olan Batuma çatdılar. Lakin Batum da ingilislərin iĢğalı altındaydı. Hərbi birliklər, Gəncə və Ağstafa stansiyalarında gedəcəkləri istiqamətə görə qruplaĢdırılmıĢdılar. 5-ci Qafqaz piyada diviziyası Sivasda, 15-ci piyada diviziyası isə Samsunda xidmət edəcəkdi 55 . Azərbaycan və Dağıstanı düĢmən iĢğalından qurtaran və məğlub olmayan qəhrəman 5-ci Qafqaz və 15-ci piyada diviziyaları Batumda ingilislərin təzyiqi ilə qarĢılaĢdılar 56 . Çünki Batum, ingilislər tərəfindən iĢğal edilmiĢdi. 17-18 dekabr 1918-ci il tarixində iki Ġngilis döyüĢ gəmisi gəldi. 19 dekabrda Batum limanını nəzarətə götürdülər. 24 dekabrda da Ģəhərə hərbi vali təyin etdilər. Bütün idarə onun nəzarəti altında olmaq Ģərti ilə, müxtəlif millətlərdən ibarət bir heyət təĢkil etdirərək, 27 dekabrda hakimiyyəti ələ aldılar 57
müsadirə edildi, ərzaq, heyvan və digər imkanları müsadirə olundu. Nümunə üçün deyə bilərik ki, Batumda 100 ton buğda, 15-ci piyada diviziyasına məxsus və pulu ödənilərək satın alınmıĢ 44.000 kiloqram Ģəkər, 12 çəllək kürü, 2 çəllək tomat pastası, bir neçə çəllək balıq, gön, dəri, bolluca konserv və taxıl Ġngilislər tərəfindən müsadirə edilmiĢdi. 58
YüzbaĢı Səlahəddin bəy xatirələrində Türkiyəyə köçürülməyə çalıĢılan türk əsgərinin silah və sursatı haqqında bunları qeyd edir: "Hərbi material və cəbbəxananı Azərbaycandan Türkiyəyə göndərməyə çalıĢırdıq. Bunlardan iki qatar dolusu cəbbəxana (sursat) Tiflis stansiyasında dayanmıĢdı. Bunlar Bakıya göndəriləcəkdi. Lakin barıĢıq imzalandığı üçün burada qalmıĢdı. Gürcülər bu sursatı bizdən pulla almaq istədilər. Hər mərmiyə 50 quruĢ təklif etdilər. Mən Batumun vəziyyətini bildiyim üçün bu təkliflə razılaĢdım. Lakin
Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|