Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
41
hərbi dəstələrə rus ordusu tərkibində ciddi bir təlim verilirdi. Ermənilər ideyalarına çatmaq üçün sonrakı illərdə də vəzifələrini icra edə bilmək üzrə müstəqil hərbi dəstələrinin təməlini də beləcə atmıĢ olurdu. Rus hərbi qüvvələri yanında əsgəri xidmətə cəlb edilən ermənilərin sayı minlərlə idi. Bunlar arasından əsgərlik sənətinə uyğun olanlar döyüĢçü sinif olaraq yetiĢdirilməyə baĢlamıĢdı. Çarın fərmanı ilə bunlardan 4 erməni alayı təĢkil edildi. Hər alayın tərkibi də 985 nəfərdən ibarət idi. Ermənilər bununla da kifayətlənmədilər. Rus hərbi qüvvələrinə bağlı olaraq təĢkil edilən alaylarla bərabər, müstəqil bir ordu qurmağı da qərarlaĢdırdılar. Dünyanın dörd bir yanında yaĢayan ermənilər arasında bir yardım kampaniyası baĢlatdılar. Türkiyə, Rusiya, Ġran və Avropada yaĢayan ermənilər bu kampaniyaya qatıldılar. Rusiyada Rostov, Yekaterinburq, Romanov, Odessa, Don, Bakı, Tiflis və bir çox bölgələrdə yerli komitələr quraraq pul, əĢya və ərzaq topladılar. Bu komitələr qurulacaq ordunun Osmanlı dövlətinə qarĢı vuruĢacaq erməni könüllü dəstələrindən yaranacağını da bildirirlər. 18
təlimi üçün gizliliyə böyük önəm verilməsi, çalıĢmaların yalnız konsullar və hərbi vəzifəlilər tərəfindən aparılması və rusların qəti təlimatı olmadan hərəkətə keçilməməsi gərəkliliyi ilə bağlı əmrlərin əlaqəli Ģəxslərə bildirildiyini qeyd etdi. Voronsov-DaĢkovun Rusiya xarici iĢlər naziri Sazonova göndərdiyi 20/7/ sentyabr 1914/760 tarix və saylı məktubundan da aydın olur ki, ermənilərin Osmanlı dövlətinə qarĢı ġərqi Anadoluda üsyan etmək üçün hazır olduqları görünür. DaĢkov bu raportda Oltu, SarıqamıĢ, Kağızman və Ġqdır ilə ətrafdakı qəsəbə və kəndlərdə olan rus hərbi dəstələrinin ermənilərə yardım etməsinin gərək olduğunu bildirdi. Cənubi Azərbaycan bölgəsində isə general Voropanovun, xüsusilə Xoyda yerləĢən Rusiya konsulluğu ətrafındakı Xoy və Dilman bölgələrində kiçik qruplar hazırlamağa baĢladıqlarını yazdı. Buna görə erməni silahlı qruplarının qurulması və təlim-tərbiyəsi Urmiyədə konsul Vedenski ilə polkovnik Andrievskiyə tapĢırıldı. Kürd qrupların silahlandırılması üçün də Maku və ətrafında konsul Olferov vasitəsilə Əbdülrəzzaq adında biri çalıĢmalara baĢladı. 19
Türklərə qarĢı vuruĢacaq erməni könüllü dəstələrinə qatılanların sayı gözləniləndən çox olmuĢdu. Voronsov-DaĢkov Rusiya Xarici ĠĢlər Nazirliyinə 20/7/fevral 1915/1185 tarix və saylı bir məktub ilə müraciət edərək 15 mindən çox erməninin türklərlə vuruĢmaq üçün Qafqaza gəldiyini, Rusiya tərəfindən təmin edilən silahların bunların hamısına çatmadığını bildirdi. DaĢkov erməni liderlərə Ġngiltərə və Fransadan silah təmin edilməsini tövsiyə etdiyini də qeyd etdi. Vorosov-DaĢkovun bu təklifi Rusiya Xarici ĠĢlər Nazirliyi tərəfindən 22/9/fevral 1915/708 tarix və sayı ilə London və Parisə göndərildi. 20
42
Erməni quruluĢlarının Qafqazda təĢkil edilməyə çalıĢılan ordunun silah, sursat və təchizat ehtiyacını qarĢılaya bilmək üçün baĢlatdığı yardım kampaniyası müvəffəqiyyətlə davam edirdi. Bu məqsədlə 1915-ci ildə toplanan pulun 1.450.000 rubl olduğu məlumdur. Toplanan bu, pul ilə 5 yeni erməni alayı quruldu. Beləliklə, Qafqazdakı erməni hərbi dəstələrinin sayını 9 alaya çatdırdılar. Rus ordusundan müstəqil olaraq təĢkil edilən bu, 5 erməni alayı 1915-ci ilin aprel ayında Ġrəvanda bir rəsmi keçid mərasimi (hərbi parad) təĢkil etmiĢdi. Rusiya Azərbaycanda bir yandan Osmanlı dövlətinə qarĢı üsyan etmək və terror əməliyyatlarında iĢtirak etmək üçün erməni və kürdlərdən ibarət ayrı-ayrı hərbi dəstələr qurur, digər yandan da bölgədəki ermənilər vasitəsilə özləri üçün çox əhəmiyyətli bilgilər toplayırdı. Bu agentlər vasitəsilə türklərin öndə gedənlərini və türkçüləri təqib edir və onlara qarĢı təzyiq göstərirdilər. Toplanan bu bilgilərdə Astara camaatının rus və ingilislərə nifrət etdiyi və Osmanlı dövlətinin müharibədən qalib çıxa bilməsi üçün dua etdikləri də yazılırdı. Ənzəlidə isə xalqın və tacirlərin rus savaĢ gəmilərinin Ģəhərə gəlməsini istəmədikləri və türk ordusunu dörd gözlə gözlədikləri bildirilirdi. Gilan və RəĢt camaatının isə "kafirlərlə mücadilə etmək" üçün yardım kampaniyaları təĢkil etdikləri və hər gün toplanan pulları Osmanlı dövlətinin bölgədəki konsuluna çatdırdığı qeyd edilirdi. Bölgədə yaĢayan türklərdən indiyə qədər 3 min adamın Osmanlı dövləti vətəndaĢlığına keçərək pasport aldıqlarını, bundan baĢqa, düĢüncə, duyğu və hisslərini türk konsulluğunda açılan dəftərə yazdıqları bildirilirdi. 21
hesabına çalıĢan erməni agentlərin topladığı bilgilərin öz kadrları tərəfindən də araĢdırılması üçün kəĢfiyyat mərkəzindən Lənkəran bölgəsi səlahiyyətlisinə gizli bir məktub göndərilmiĢdi. Buna verilən oktyabr 1914/900 tarix və saylı cavabda belə deyilirdi: "Türk casusların bölgədəki fəaliyyəti güclüdür. Bəzi türk vətəndaĢları həbs edildi. Türkiyənin Təbrizdəki konsulu saxlanaraq Culfaya göndərildi. Almanların isə bölgədə heç bir ağırlığı yoxdur. Bu çalıĢmalarda Ġran hökumətinin bizə böyük yardımı var. RəĢt Ģəhərində 10-u Osmanlıdan, 10-u da Azərbaycan türklərindən ibarət olan və bir müharibə vəziyyətində istifadə olunmaq üçün ianə toplayan komitə üzvləri həbs edilmiĢdir. Osmanlı dövlətinin RəĢt konsulu yunan əsillidir və həbs olunmalar barəsində heç bir təĢəbbüsdə olmamıĢ və bir açıqlama verməmiĢdir...". 22
müstəqillik istəklərini səsləndirməyə baĢladılar. Qafqazda muxtar bir Ermənistan qurulması üçün hərəkətə keçdilər. Xəstəliyi səbəbindən vəzifəsindən ayrılan Voronsov-DaĢkovun yerinə Qafqaz baĢ valiliyinə təyin olunan Nikolay Nikolayeviç 1915-ci ilin sonuna doğru Eçmiədzin erməni patriarxını Tiflisdəki Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|