I llıam Ə liyev
muşdur. Stepan Şamuyanın sonradan yazılı sə-
nədlərə verdiyi açıqlamalarında və etiraflarında
qeyd edir ki, dinc azərbaycanlıların qətlə yeriril-
məsində Bakı Sovetinə 6 min silahlı əsgər və
eyni zamanda, “Daşnaksütyun” partiyasının 5
min nəfərdən ibarət silahlı dəstəsi iştirak et-
mişdir. 3 gün davam edən qırğın zamanı erməni
silahlıları bolşaveklərin köməyi ilə Azərbaycan
rnəhəllələrinə girərək uşaqdan-qocaya qədər
hər bir insanı qətlə yerirmişdilər. Həmin dəhşətli
günlərin şahidi olmuş Pumnir familiyanı bir al-
man jurnalisti 1925-ci ildə qələmə aldığı məqa-
ləsində Bakıda törədilən insaın qətliamı ilə bağlı
bunları qeyd etmişdir: “Ermənilər müsəlman
rnəhəllərinə girərək, hər kəsi öldürür, qılıncla
parçalayırdılar. Bu qırğından bir neçə gün sonra
bir çuxurdan yalnız 87 azərbaycanlının cəsədi
çıxarılmışdır. Onların qulaqları, burunları kəsil-
miş, qarınları yırtılmış və cinsiyyət orqanları doğ-
ranmışdır. Ermənilər uşaqlara acımadıqları kimi
yaşlılara da rəhm etməmişdilər”. Ümumiyyətlə,
20-ci əsrin 1-ci yarsında Zaqafqaziyada baş
vermiş 1905-1907 və 1918-1920 il qətliamları
zamanı, ümümilikdə, 2 milyondan yuxarı azər-
baycanlı qətlə yetirilmiş və öz ev-eşiklərindən
didərgin salınmışdır. 31 mart qırğınları zamanı
Bakı şəhərinin təkcə indiki qalaqapısı ərazisində
qulaqları, burunları kəsilmiş və qarınları yırtılmış
------------------------------------------------------------
1 9 2
------------------------------------------------ --- -----------
Q a fq a z d a im p e riy a la r
ıv>
crm .m il,’rin
I z s r h a v c t ı ı ı
,ıraziforina kiiçiirülm nsi
100-ə yaxın azərbaycanlı qadının meyiti tapıl-
mışdır. Gənc qadmların diri-diri divara mıxlan-
ması erməni vandalizminin ən vəhşi nümunəsi
sayıla bilər. Qaçıb canını qurtarmağa çalışan
əhalini gülləbaran etmək üçün isə ermənilər şə-
hərin müvafiq yerlərində əvvəfcədən plemyotlar
yerləşdirmişdilər. Burada canlarını qurtarmağa
çalışan dinc sakinlərə və vətəndaşlara, bir söz-
lə, azərbaycanlılara aman verilmədən gülləba-
ran edirdilər. İrəvan quberniyası, Şərur, Dərələ-
yəz, Qars və digər ərazilirdə azərbaycanlılara
qarşı qırğıniarın törədilməsində fəal iştirakçılar-
dan biri olmuş Ovanes Oqanesiyanın etirafları
əsasında amerkalı jurnalist və yazıçı Ramistin
Hartvil “İnsanlar belə imişlər” adlı kitab yazmış-
dır. Ovanes Oqanesiyan kitabın müəllifi ilə söh-
bəti zamanı ermənilərin Rusiyanın yardımı ilə öz
məqsədlərinə çatdıqlarını qeyd edərək təkcə
Bakıda mart qırğınları zamanı 30 mindən çox
azərbaycanlını qətlə yetirdiklərini bildirib. 1918-
1920 illər soyqırımı zamanı daşnakların azər-
baycanlılara qarşı soyqırımı yalnız Bakı şəhəri
ilə kifayətləndirilməmişdir. Onlar sonrakı mərhə-
lələrdə Şamaxı, Quba, Naxçıvan, İrəvan, Zən-
gəzur, Qarabağ və digər yaşayış yerlərində
azərbaycanlılara qarşı kütləvi qırğınlar törətmiş-
dilər. 1918-ci ilin mart-aprel aylarında Şamaxıda
İllıa m Əliyev
təkcə 10 minə qədər dinc sakin qətlə yetirilmiş-
dir.
1918-ci ildə Şamaxıda ermənilərin törətdiyi soyqırım
zamam yanğından sonra tapılmış salamat qalan Quran
səhifələri.
Hazırda Azərbaycanın dini mərkəzi hesab
olunan Şamaxı Cümə məscidinə insanlanları
kütiəvi şəkildə dolduraraq dir-diri yandırmışdı-
lar. Tarixi faktlara və sənədlərə istinadən o fikri
də qeyd etmək olar ki, Cavanşir qəzasında 28
kəndi, Cəbrayıl qəzasında 17 kəndi tamamilə
yandırılmış və minlərlə insan öldürülmüşdür.
1918-ci ilin aprel ayının 29-da Gümürü yaxın-
lığında əsasən qadınlardan, uşaqlardan və yaş-
lılardan ibarət 3 min nəfərlik azərbaycanlı köçü
erməni pusqusuna düşərək, son nəfərədək
öldürülmüşdür. Erməni silahli dəstələri Naxçı-
van qəzasında 45, Zəngəzur qəzasında 115
Azərbaycan kəndi yandırılmış, 3257 kişi, 2276
qadın və 2196 uşaq öldürülmüşdür, 50 min
azərbaycanlı qaçqın düşmüşdür. İrəvan quber-
194
Qafqazda imperiyalar və ermənilərin Azərbaycan ərazihrina köçiiriilməsi
niyasının 199 kəndində yaşayan 135 min azər-
baycanlı soyqırıma məruz qalmışdır, kəndlər isə
ye rlə yeksan olunmuşdur. Erməni silahlı dəs-
təiəri daha sonra Azərbaycanın dilbər güşəsi
olan Dağlıq Qarabağa silahlı hücum etmiş,
ümumilikdə, 34 min azərbaycanlı qətlə yetiril-
m iş, 27 min insan isə şikəst edilmişdir. 1920-ci
illn may ayında ermənilər Rusiyanın 9-cu Qızıl
O rdunun iştirakı ilə Gəncədə 12 mindən çox
azərbaycanlını qətlə yetirilmişlər. Sonrakı mər-
hələlərdə də, yəni Sovetlər İtifaqının yaradılma-
sından sonrada ermənilər Azərbaycana qarşı öz
düşm ənçilik və qətliam siyasətlərindən əl çək-
məmiş “böyük Ermənistan” yaradılması iddia-
larını gerçəkləşdirmək üçün hər cür iyrənc və
yaramaz vasitələrdən istifadə etməyə çalışmış-
lar.Tarixin sonrakı dövrlərində də ermənilər
azərbaycanlılara qarşı soyqırımı siyasətini da»
vam etdirmişlər. Hətta onlar az sayda olan qüv-
vələrini xarici ölkələrdə yaşayan erməniləri
Azərbaycan ərazilərinə yerləşdirməsinə nail ol-
maqla möhkəmləndirməyə çalışmışlar. Xüsusilə
də İrandan, Suriyadan, Fransadan Dağlıq Qara-
bağa yerləşdirilən ermənilər sonradan azər-
baycanlılara qarşı çevrilən yarımvəhşi qüvvələr
olmuşlar. 1943-cü ildə Tehranda keçirilən kon-
frans zamanı Sovet-İran münasibətləri müzakirə
edilərkən, ermənilər o zaman SSRİ xarici işlər
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
195
________________________________________________________________
Dostları ilə paylaş: |