Educational Research in Universal Sciences issn: 181-3515 volume

Educational Research in Universal Sciences
ISSN: 2181-3515 VOLUME 1 | ISSUE 4 | 2022
 
 
https://t.me/Erus_uz Multidisciplinary Scientific Journal September, 
2022 
102
 
Shuningdek, amirlikning hukmron qatlamlari hayoti, Buxoro davlat amaldorlarining 
iyerarxik mansab pog‘onasidan ko‘tarilishining turli yo‘llari va usullarini qo‘llaganligi 
tasvirini ko‘ramiz. Bu esa Buxoro amirligida sodir bo‘lgan voqealarni aniq taqdim 
etish va baholash imkonini beradi. Asar buyurtma asosida, biron bir amirni maqtash 
maqsadida yozilmagani uchun Salimbekning xotiralarida tarixiy voqealarni ataylab 
soxtalashtirish alomatlari sezilmaydi. Salimbekning xotiralari Buxoro amirligining 
XIX asr oxiri XX asr boshlari tarixiga oid toʻliq boʻlmagan maʼlumotlarni asosan faktik 
materiallar bilan toʻldirishi bilan qimmatlidir. Bu manba O‘zbekiston Fanlar 
akademiyasi qo‘lyozma fondida paydo bo‘lgach, olimlarning e’tiborini tortdi. Uning 
birinchi ilmiy tavsifini Mirzo Salimbekning tarjimai holi va ijodiy merosiga 
bagʻishlangan maqola yozgan A. A. Semenov qilgan. Hozirda ushbu nashr etilmagan 
maqola A. A. Semenovning Dushanbe shahridagi shaxsiy arxivida “So‘nggi buxorolik 
tarixchi (Mirza Salimbek)” nomi ostida saqlanmoqda. A.A.Semenov “Tarixi Salimiy” 
va muallifning shaxsiy xotiralari asosida o‘z maqolasida uzoq yo‘lni bosib o‘tgan 
tarixchi olimning hayoti va faoliyatini tasvirlaydi.
Bu maqola, bizningcha, dastlabki loyiha bo‘lgani bois, unda bir qancha 
kamchiliklar mavjud va Salimbek faoliyatiga biryoqlama baho beriladi. O‘tgan asr 60-
yillarda biz o'rganayotgan manbaning mazmuniga u yoki bu darajada tegishli eslatma 
va maqolalar chop etildi. L. M. Epifanova undan “Oʻrta Osiyoning Rossiyaga 
qoʻshilishi” asarida manba sifatida foydalangan. A. B. Vildanova o‘z maqolasida
“Tarixi Salimiy”ning Buxoro amirligining iqtisodiy va ijtimoiy hayotini o‘rganishdagi 
ahamiyatini alohida ta’kidlagan[Епифанова A. M. Рукописные источники по 
истории Средней Азии периода присоединения ее к России (Бухара). Ташкент, 
1965.].
Salimbekning xotiralarida Buxoro amirligining maʼmuriy tuzilishi haqida aniqroq 
tasavvur beriladi; qator mansab va martabalarning vazifa va vazifalari aniqlangan: 
qoʻshbegi, amlokdara, zakotchi, mirshab va boshqalar. Maʼlumki, amirlikda ijro 
etuvchi hokimiyat oliy qoʻshbegi (“qoʻshbegii bolo”) va quyi qushbegiga tegishli edi. 
Birinchisi Arkda - amirning qarorgohida yashagan, shuning uchun uni yuqori deb 
atashgan. Markaziy moliyaviy qismga quyi qo‘shbegilar rahbarlik qilgan va barcha 
viloyat zakotchilari unga bo'ysungan. U va uning idorasi Ark etagida joylashgan 
hovlida joylashgan edi. Shuning uchun uni quyi qo‘shbegi deb atashgan. Fevral 
inqilobidan so‘ng darhol Buxoroda vujudga kelgan vaziyatni aniq ko‘rsatish uchun 
Salimbek hikoyasiga shu mavzudagi mavjud adabiyotlar va arxiv hujjatlari asosida bir 
qancha qo‘shimcha ma’lumotlarni kiritishni lozim deb bilamiz. Amirlikda ijtimoiy 

---