Əliçilik və

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

88

sonrakı il həman işi kufəlilərin başına gətirdilər. Və h 317 də 

məkkə`də hacılara hücum edib çoxlarını qətlə yetirdilər və zəmzəm 

quyusunu ölülərlə doldurdular, həcəruləsvəd daşını söküb apardılar, 

bu daş sonralar məkkə yə qaytarıldı.

 

 

3-1-6-ismailiyə  vəya batnilər

 : bu qrup fars şiəliyinin səmbolu 

olaraq həsən səbbah tərəfindən düzəldi onlar səlcuqlu dövlətini 

hədəf almışdılar. Bu qrup həşaşiyə, nəzariyə, məlahidə,  əbahiyə, 

təlimiyə, mohəmmirə firqələrinin birliyindən ortaya çıxmışdır, 

həsən səbbah «sərgüzəşt e seyyidina» kitabında özünü bir yəmənli 

ərəb qəbiləsinə bağlayır vəli tarixi sənədlər nişan verir o yalandan 

özünü  ərəb qəbilələrinə bağlamaq istiyərək özünə  məşruiyət 

qazanmağı amaclayırdı, halbuki xorasan tus bölgəsindənidi. 

Ismailiyə firqəsi imam musa kazimin imamlığın rəd edərək imam 

cəəfərsadiqin o biri oğlu ismayılın imamlığına inanırdılar, həsən 

səbbah miladi 1079 da qahirəyə gedərək fatimilərin yanında eyitim 

gördü, orada fatimilərin ordubaşısı bədrulcəmali iylə ixtilaf taparaq 

oradan isfahana qaçır(1081), sonrada məlikşahın vəziri 

nəzamulmülk`ün qəzəbindən qaçaraq qəzvin cəvarında  ələmut 

qalasını ələ geçirir bu qala 860 larda təbəristan ələviləri həsən zeyd 

tərəfindən düzəlmişdi və sonralar səlcuqluların  əlinə geçmişdi. 

Həsən səbbah tərəfdarlarını başına yığaraq uzun müddət teror və 

totəə  işləriylə  səlcuqlu dövləti  əleyhinə savaşdı. Zaman zaman 

xorasan və isfahanda üsyan yaradırdılar.

 

Hicri 484-489 illərində, həsən səbbah qrupuna bağlı olan batnı 

şiələri isfahan ətrafında  şuriş edirlər, bu dönəm xaçlılar fürsətdən 

yararlanaraq hücuma geçirlər və məscid ul əqsa`nı alırlar. 501 yənci 

ildə ismailiyə firqəsindən rizvan adında biri səlcuqlu qılıc ərsəlana 

xaçlılarla savaşa gedərkən hücum etdi və sonrada buna əktifa 

etməyərək xaçlılara qatıldı və müsəlmanların əleyhinə savaşa girdi 

(ibn kəsir,  əlbədaye və  əlnəhaye 12/166-167). Hulakuxan (13üncü 

yüzil) ələmut qalasını quşadaraq onların işlərinə son verdi.  

---

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

89

 

3-1-7-fars şiəliyinin sünnü müsəlmanlar əleyhinə təşəbbüsları

 

bir sıra müvərrixlər ibn əsir və ibn kəsir, kitablarında muğul hücumu 

zamanında  şiələrlə onların iş birliklərindən yazırlar ibn kəsir 

muğulların bəğdad hücumunun əsli nədənini, şiələr və özəlliklə xacə 

nəsir tusi olaraq göstərir, xacə  nəsir, muğulları  bəğdada hücum 

etməyə təşviq etdi, onlara qılavuzluq etdi, və nəhayətən bəni əbbasi 

xəlifəsini onun yol yöntəmləriylə öldürdülər. Bu hücumda Bəzi 

deyişlərə görə  səkkiz yüzmin dən bir milyon səkəkkizyüzminə 

qədər insan öldürüldü.

 

-Xacə  nəsırəddin tusi bir fars şiəsi olaraq ilkcə  ələmut qalasında 

ismailiyə firqəsiylə  əməkdaşlıq edirdi, ələmut qalası  həsən səbbah 

tərəfindən teror mərkəzinə çevrilərək uzun dönəm səlcuqluların 

əleyhinə totəələr düzənləyirdilər, o sonralar hulaku`nun vəziri oldu 

və h 656ıncı ildə  bəni  əbbasi hökümətinin yıxılmasında muğullara 

müşavirlik elədi. Farsçı din adamları xacə nəsirəddin tusi dən böyük 

həkim və alim kimi yad edərlər. Və cənab xomeyni də ondan çoxlu 

təərif və təmcid edibdi.

 

 

3-2-islam dininin türklər arasına gəlməsi və yayılması

 

bu mövzu iki yöndən olaraq dəyərlənməlidir:

 

birinci yön Azərbaycan fəthi : hicri 22inci ildə, islam ordusu 

Azərbaycanı  fətəh etdi, islam ordusu, Azərbaycan və  qəfqazda, 

rahatlıqla türklərlə anlaşdı  və  hətta onlar üçün müsəlman olmaq 

şərtini belə ortaya qoymayaraq və onlardan islam qanunu gərəyincə 

cəziyə`də istəmədilər, yalnız bir şey üstə anlaşdılar, Azərbaycanlılar 

islam hakimiyəti çatısı altına girdilər və  tək görəvləri xəzər 

impratorluğunun qarşısında durmaq ıydı, Azərbaycanlılar və 

qafqazlılar tədricən könüllü olaraq islam dininə girdilər.

 

Ərəblər Azərbaycana girərkən türklərdən danışırlar, o zamanın 

sənədləri ən aydın bəlgələr olaraq Azərbaycanlıların türk olduğunu 

göstərir.

 

---

Azərbaycan şiəliyi (əliçilik)  

 

 

 

 

 

 

 

 

fars şiəliyi (məcusi şiəliyi)  

90

Təbəri`nin yazdığına görə hicri 104üvcü ildə, ərəblərdən «cərah ibn 

əbdullah həkəmi»  ərməniyə  və türk toprağı Azərbaycanın  əmiri 

olaraq, bələncər  şəhrini aldı  və türkləri yendi, bu mətləbin  ərəbcə 

əsli yazısı beylədi

1

:

 

ama bu kitabı farscaya tərcümə edən «əbulqasim payəndə» onu 

təhrif edərək «ərz uttürk» ibarətini həzf edibdi, gərçəkdən fars 

şiəsinə uyan bütün farsçılar və  pəhləvi eyitimli uzmanlar hamısı 

təhrif işini dinlərinin əsli olaraq onu savab bilirlər. Aşağıda farscaya 

tərcümə olmuş «tarix təbəri» kitabından paraqrafın kupısı 

verilibədi

2

. Bu məsələyə ibn kəsir əlbədayə və əlnəhayə kitabındada 

işarə edibdi.

 

İkincisi yön orta asya olmuşdur: talas olayı və onun açıqlaması

 

miladi 751 də çinlilərlə  ərəblərin savaşlarında hələ müsəlman 

olmamış türklər səf dəyişdirərək ərəblərə kömək edirlər, və bölgəni 

çinlilərin  əlindən qurtarırlar. Bu dönəmdən sonra türklər könüllü 

olaraq islami qəbul etdilər.

 

Türklər,  ərəb islam ordularında könüllü olaraq əsgərlik yapırdılar, 

türklər orduda və sarayda hızla yüksələrək ordubaşılığına və 

xəlifənin danışmanlıq məqamına çatdılar, və sonralarda böyük bölgə 

və ölkələrin hakimliyinə geçirdilər.

 

 

3-3-avropada millətləşəmə, məzhəblərin gəlişməsi və 

Azərbaycanda yansımaları 

 

miladi 16ıncı yüzil özilə dünya düzənini dəyişdirəcək dərin 

dəyişikliklər gətirdi. Orta çağlar bitmiş, avropalıların modern 

(çağdaş) dövr adlandırdıqları yeni dönəm başlanmışdı. Dünya 

tarixinin çox önəmli hadisələrindən biri millət-dövlət yaranması 

                                                 

1

 

-

»

ﮎﺮﺘﻟا مﺰه و مﺮﺠﻨﻠﺑ ﻪﯾﺪﯾ ﯽﻠﻋ ﺢﺘﻓ ﮎﺮﺘﻟا ضرا نﺎﺠﺑرذﺁ و ﻪﯿﻨﯿﻣرا ﯽﻠﻋ ﺮﯿﻣا ﻮه و ﯽﻤﮑﺤﻟا ﷲاﺪﺒﻋ ﻦﺑ حاﺮﺠﻟا اﺰﻏ ﻪﻨﺴﻟا ﻩﺬه ﯽﻓو

 «

)

 ﺦﯾرﺎﺗ

ﻮﻠﻤﻟا و ﻢﻣﻻا ﺦﯾرﺎﺗ ،ﯼﺮﺒﻃ

 ﻦﯾﺪﯿﻟ ،ﻞﯾﺮﺑ ﻪﻌﺒﻄﻣ ،ﮎ

١٨٧٩

(

 

2

 

-

 

 

---