99
Sarı kişmişi
0
1
2
1-2
0
1
0
0-1
Sarı şəfeyi
0
1
1
0-1
0
1
1
0-1
Sahibi
1
0
2
1-2
1
1
0
0-1
Talibi
1
0
1
0-1
1
2
1
1-2
Hənəqırna
2
2
3
2-3
3
2
3
2-3
Gülabı
2
2
3
2-3
2
3
2
2-3
Əsgəri
3
4
4
3-4
3
3
4
3-4
Ekoloji şəraitdən asılı olaraq üzüm tənəkləri 2004-cü ildə daha çox, 2009-cu ildə isə nisbətən
daha az bu xəstəliklərə yoluxmuşlar.
Sortlardan Ağ kələnpurda mildiuya yoluxma müşahidə olunmamışdır. Oidiuma isə 2004-cü
ildə 1 bal həddində yoluxma müşahidə edilmişdir. Süfrə sortlarından Ağ xəlili, Qara xəlili, Qara
kürdəşi, Bəndi, Qırmızı hüseyni, Misqalı və Talıbi sortlarında ən az yoluxma, 0-1 bal qeydə
alınmışdır. Daha intensiv yoluxma ən çox Əsgəri sortunda 3-4 bal olmuşdur. Hətta 2007-ci il
epifitotiya ilində yarpaqlarda yoluxma 5 bal həddinə yüksəlmişdir. Sarı şireyi, Rizağa sortlarında da
3-4 bal yoluxma qeydə alınmışdır.
Mildiuya dözümlülük sortlar üzrə oidiuma yoluxmadan daha çox olmuşdur. Ancaq onu da
qeyd etmək lazımdır ki, sortların bu xəstəliklərə yoluxmalarında müsbət korelyasiya müşahidə
olunur. Ümumiyyətlə, sortlar üzrə oidiuma yoluxma mildiuya nisbətən aşağı olmuşdur. Bəndi, Ağ
kələnpur, Qırmızı hüseyni, Qəhvəyi kişmişi sortlarında oidiuma yoluxma cüzi olmuşdur. Epifitotiya
illərində bəzən bu sortlarda 1 bal həddində yoluxma qeydə alınmışdır. Ən çox oidiuma yoluxma isə
Əsgəri, Keçiəmcəyi sortlarında (3-4 bal) baş vermişdir.
Ərazidə daha çox becərilən üzüm sortlarının salxımlarında mildiu və oidium xəstəliklərə
yoluxmaların nəticələri isə cədvəl 4.26-da verilmişdir.
Üzüm salxımlarının təbii fonda mildiu xəstəliyinə qarşı fitopatoloji qiymətləndirilməsi
aşağıdakı qaydada yerinə yetirilmişdir (Cədvəl 2).
0 bal - salxımlarda zədələnmə müşahidə olunmur;
1 bal - salxımlarda tək-tək meyvələrin zədələnməsi müşahidə olunur;
2 bal - salxımlarda meyvələrin zədələnməsi 1%-dən 10%-ə qədər;
3 bal - salxımlarda meyvələrin zədələnməsi 10%-dən 30%-ə qədər;
4 bal - salxımlarda meyvələrin zədələnməsi 30%-dən 50%-ə qədər;
5 bal - salxımlarda meyvələrin zədələnməsi 50%-dən yüksək.
Üzüm salxımlarının təbii fonda oidium xəstəliyi ilə siyarətlənməsi:
0 bal - salxımlarda zədələnmə müşahidə olunmur;
Cədvəl 2
Üzüm sortlarının salxımlarında mildiu və oidium
xəstəliklərinə yoluxmaların qiymətləndirilməsi (5 ballıq şkala üzrə)
Сортлар
Mildiu, bal
Oidium, bal
İllər üzrə
2006
2008
2010
орта 2006 2008 2012 орта
Arazvari
1
1
2
1-2
0
0
1
0-1
Ağ kişmişi
1
0
1
0-1
0
0
1
0-1
Ağ aldərə
1
2
2
1-2
1
0
1
0-1
Ağ kələnpur
0
0
0
0
0
0
0
0
Ağ kürdəşi
1
0
1
0-1
1
0
0
0-1
Ağ xəlili
1
1
0
0-1
1
0
0
0-1
Bəndi
1
1
0
0-1
0
0
0
0
Bənəniyar
1
1
2
1-2
2
1
1
1-2
Qara kişmişi
1
1
2
1-2
1
0
1
0-1
Qara aldərə
2
2
3
2-3
2
1
1
1-2
Qırmızı inəkəmcəyi
1
1
2
1-2
1
2
2
1-2
100
Qara kürdəşi
1
0
0
0-1
0
1
0
0-1
Qara sərmə
3
2
2
1-2
1
2
2
1-2
Qara xəlili
1
1
0
0-1
1
1
0
0-1
Qara şəfeyi
1
0
1
0-1
0
0
1
0-1
Qara hənəqırna
2
1
3
2-3
1
2
2
1-2
Qırmızı kişmişi
0
1
1
0-1
0
0
1
0-1
Qırmızı tayfı
1
2
2
1-2
2
1
1
1-2
Qırmızı şəfeyi
1
1
2
1-2
0
1
0
0-1
Qırmızı hüseyni
0
0
1
0-1
0
0
0
0
Qırmızı hənəqırna
2
2
1
1-2
2
2
3
2-3
Qəhvəyi kişmişi
1
0
0
0-1
0
0
0
0
*İnəkəmcəyi
2
3
2
2-3
3
2
3
2-3
Yumrugilə sarı kişmişi
1
2
2
1-2
0
1
0
0-1
Keçiəmcəyi
2
2
3
2-3
3
3
4
3-4
Kəhrəba
2
2
1
1-2
2
2
3
2-3
Misqalı
1
0
0
0-1
0
0
1
0-1
Muxtarı
2
2
2
2-3
2
1
1
1-2
Mələyi
1
2
2
1-2
0
1
1
0-1
Mərməri
2
1
1
1-2
0
0
1
0-1
Naxçıvan qırmızı şanısı
2
1
1
1-2
1
1
2
1-2
Naxçıvan ağ tayfısı
2
2
2
2-3
1
2
1
1-2
Naxçıvan qara şanısı
2
2
1
1-2
1
0
1
0-1
Naxçıvan qızıl üzümü
1
1
2
1-2
1
1
0
0-1
Naxçıvan hüseynisi
1
1
2
1-2
1
0
1
0-1
Sarı aldərə
0
1
1
0-1
1
0
0
0-1
Sarı kişmişi
0
1
1
0-1
0
1
0
0-1
Sarı şəfeyi
0
1
2
0-1
0
1
1
0-1
Sahibi
1
0
2
1-2
1
1
0
0-1
Talibi
1
2
1
0-1
1
2
1
1-2
Hənəqırna
3
2
3
2-3
3
2
3
2-3
Gülabı
1
2
1
1-2
2
3
2
2-3
Əsgəri
3
3
4
3-4
3
3
4
3-4
1 bal- salxımlarda çox zəif zədələnmə baş verir, yəni zədələnmə 1%-dən 5%-ə qədər;
2 bal - salxımlar zəif zədələnir, yəni zədələnmə 5%-dən 10%-ə qədər;
3 bal- salxımlar orta dərəcədə zədələnir, yəni zədələnmə 10%-dən 25%-ə qədər;
4 bal - salxımlar güclü şəkildə, yəni zədələnmə 25%-dən 50%-ə qədər;
5 bal - salxımlar çox güclü şəkildə, zədələnmə 50%-dən 100%-ə qədə.
Tədqiqat dövrü muxtar respublika üzüm genofondunda 92 aborigen üzüm sortlarının yarpaq-
larında (Şəkil 1) və salxımlarında mildiu və oidium xəstəliklərə dözümlülüyü müəyyənləşdiril-
mişdir. Göbələk xəstəliklərinə ən dözümlü Ağ kələnpur sortu olmuşdur. Bu sortun salxımlarında
demək olar ki, bu xəstəliyə yoluxma baş verməmişdir. Ən çox yoluxma isə Əsgəri (3-4 bal), Rizağa
(3-4 bal), Hənəqırna (2-3 bal) və digər sortlarında qeydə alınmışdır. Göründüyü kimi tədqiqat
illərində sortlar üzrə orta göstərici salxımlarda mildiuya yoluxma 2 bal həddini keçməmişdir.
Oidiuma isə ən az Ağ kələnpur, Qara kürdəşi, Bəndi, Qəhvəyi kişmişi, Naxçıvan qırmızı şanısı, Sarı
aldərə, Sarı Şəfeyi və Naxçıvan Qızıl üzümü sortlarında yoluxma baş vermişdir. Daha çox yoluxma
isə Əsgəri, Keçiəmcəyi, İnəkəmcəyi, Hənəqırna, Bənəniyar, Ağ xəlili sortlarında olmuşdur.
Dostları ilə paylaş: |