Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| XVI.
XX əsrdə Şərqdə fəlsəfi və sosial-siyasi fikir 1. Şərq xalqlarının sosial-fəlsəfi irsi və müasirlik İndiki dövrdə Qərb tədqiqatçılan bir qayda olaraq «Şərq fikir tərzi»nin fəlsəfi təfəkkürə biganəliyi haqqında olan avropasen- trist görüşləri qəti şəkildə inkar edirlər. Lakin bununla yanaşı onların bir çoxu hələ də fəlsəfəni sırf «Qərb fikir tərzi» hesab edən təsəvvürlərdən azad olmamışlar. Şərq alimlərinin əksəriyyəti isə keçmişin milli sistemlərini Qərb fəlsəfəsinə münasibət baxımından izah edirlər. Məsələn, «ənənəçiləD> milli mədəniyyətdə fəlsəfənin olmasını təsdiq edərək, onu ümumiyyətlə dünyagörüşünün yeganə həqiqi forması mövqeyinə qaldınr və bu zəmində də Qərb fikrinin hər cür dəyərini inkar edir, üstəlik onda müasir mənəvi böhranın, sosial ziddiyyətlərin qaynağını görürlər. «Qərbçilər» isə, əksinə, Avropa mədəniyyətinin klassik nümunələri qarşısında baş əyir, öz fəlsəfi irslərindəki zəngin ənənələrə etinasızlıq göstərirlər. Nəhayət, mötədil islahatçılar Şərq və Qərb mədəniyyətlərinin sintezi. Şərq və Qərb fikrinin inteqrasiyasını zəruri sayırlar. Beləliklə, indiki dövrdə Şərq ölkələrinin əksəriyyətində siyasi həyatın demokratikləşdirilməsi problemləri daha çox iki bir-birinə zidd olan başlanğıcların mübarizəsi və yaxud sintezi baxımından şərh edilir; ənənəvi (tradision) və müasir yanaşma. Asiya və Afrikanın müxtəlif ölkələrində xalqçılığa əsaslanan siyasi nəzəriyyələr əsasən bir-birinə oxşayır. Bu ölkələrdə sosial-siyasi demokratiya ideallanm nəinki ideologiya və siyasi nəzəriyyənin, hətta kütləvi şüurun tərkib hissəsinə çevirmək cəhdləri çox qüvvətlidir. Bu ölkələrdə siyasi qüvvələr kütlələrin ənənəvi şüuruna müraciət edərək bu ideallann birbaşa siyasi mübarizəyə daxil edilməsinə kömək etmişlər. İnkişafın «üçüncü yol» konsepsiyası belə yaranmışdı. Bir çox müsəlman ölkələrində «islam sosializmi» konsepsiyasının tərəfdarlarına indi də rast gəlmək olar. Bu konsepsiya XX əsrin 60-70-ci illərində daha çox yayılmışdı. Hətta 30-cu 223 |