Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| K.MapKC H OHMUCUHH . T.3. C .25. 254 tinliyi ondadır ki, necə, hansı şəkildə materiya (insan beyni) şüuru istehsal edir. Bu proses hədsiz dərəcədə mürəkkəbdir. Bütün materiyanın əksetdirmə xassəsi var, bu onun ümumi xassəsidir. Bəs əksetdirmə nə deməkdir? Əksetdirmə - hər bir maddi əşyanın və canlı orqanizmin onlarla qarşılıqlı təsirdə olan başqa əşyaların (obyektlərin) və hadisələrin təsirinə müəyyən şəkildə cavab verməkdir. Əksolunmanm aşağıdakı formalan var: bütün maddi obyektlərə xas olan ən sadə əksolunma; canlı sistemlərdə xarici təsirə qarşı qıcıqlanma xassəsi; sinir sistemi, baş beynin mürəkkəbləşməsi ilə əlaqədə olan psixi əksolunma. Əksolunmanm ali forması insan şüurudur. Əksolunmanm ən sadə forması hərəkətin mexaniki, fiziki, kimyəvi və başqa formalarını əhatə edir və qeyri-üzvi (cansız) aləmdə baş verir. Əksolunmanm subyekti xarici təsirə müəyyən şəkildə tamamilə cavab verir və onda baş verən dəyişiklik əsasən xarici təsirə uyğun gəlir. Əksolunma canlı təbiətdə də baş verir və hərəkətin bioloji formasını əhatə edir. Alimlərin fikrinə görə Yer üzündə həyat təxminən 3 milyard il əvvəl meydana gəlib. Qeyri-üzvi aləmdən, cansız təbiətdən üzvi aləmə, canlı təbiətə keçid dövrünü inkişafın xüsusi mərhələsi və əksolunmanm mürəkkəbləşməsi dövrü kimi xarakterizə etmək olar. Həyat canlı varlığın mövcudluğunun xüsusi formasıdır. Maddələr mübadiləsi, boyatma, qıcıqlanma, çoxalma qabiliyyəti, bərpa olunmağa çalışmaq, ətraf mühitə uyğunlaşmaq canlı orqanizmin fərqləndirici əlamətləridir. Ən sadə canlı orqanizm birhüceyrə- lidir. Təkamül gedişində canlı orqanizmlər mürəkkəbləşib və təkmilləşiblər, onlar xarici təsirə məruz qalmaqla, özləri də xarici mühitə əks təsir göstərirlər. Bu yolla yaşamaq uğrunda mübarizədə orqanizmlərin mürəkkəbləşməsi və təkmilləşməsi baş verir. Əksetmə funksiyasını yerinə yetirmək sahəsində ixtisaslaşan və əsəb hüceyrələri adlanan xüsusi hüceyrə qrupları var. Onlar əsəb impulslarını başqa orqanlara ötürür, əvvəlki 255 təsirlər haqqındakı məlumatlan qoruyur (yadda saxlayır), xarici mühitdən alınan siqnalları yenidən işləyir və dəyişdirir. Ali heyvanlarda əsəb hüceyrələrindən təşkil olunmuş və xarici mühitlə qarşılıqlı münasibət və təsir sahəsindəki bütün fəaliyyəti idarə edən xüsusi orqan - beyin var. Şüur ruhi fəaliyyətin ali formasıdır. Daha dar mənada isə şüur insanın xüsusi orqanı olan baş beynin funksiyasıdır. Beyin əksolunmanı həyata keçirən və daim təkmilləşdirən çox mürəkkəb quruluşa malik bir sistemdir. Beyin, canlı materiyanın ən ali, ən mürəkkəb və ən yaxşı təşkil olunmuş formasıdır. Baş beyində daim qarşılıqlı təsirdə olan təxminən 100 milyard sinir hüceyrələri (neyronlar) var. Lakin sistemin mürəkkəbliyi onu təşkil edən elementlərin sayından çox, bu elementlər arasındakı əlaqələrin sayı ilə müəyyən edilir. İnsan beyninin qüvvəsi müasir paralel kompüter sisteminin qüvvəsindən artıqdır. İnsanın uzunmüddətli yaddaş tutumu potensial olaraq qeyri-məhduddur. Bəziləri deyirlər ki, baş beyindən kənarda şüur mövcud ola bilməz, başqaları isə təsdiq edirlər ki, şüur, ruh müstəqil mövcud ola bilər. Materialistlər göstərirlər ki, düşüncənin kütləsi, enerjisi yoxdur. Lakin bunun əksinə olan fikirlər də mövcuddur. Bir çox alimlər belə hesab edirlər ki, şüur hadisələri (hissi obrazlar, fikirlər, ideyalar) xarici gerçəklik haqqındakı məlumatdan yaranır, başqalan isə deyirlər ki, şüur hadisələri daxili əqli prosesin nəticəsidir. Xarici əşyalan gördükdə, onlar haqqında fikirləşəndə və yaxud bir şeydən estetik zövq aldıqda, biz beyində nə baş verdiyini bilmirik. İnsan elə qurulubdur ki, şüur hadisələrində ona məlumat «təmiz» şəkildə verilir. Məlumatın bu yolla alınmasına və ondan istifadə etmək qabiliyyətinə biz həyatın ideal sahəsi deyirik. Subyektiv obraz yalnız informasiya şəklində mövcud olmur. Deməli, ideal sahə insan fəaliyyətinin mənəvi sferasının qnoseoloji (idrakı) ifadəsidir. Şüurdan kənarda ideal yoxdur. İdeal sahə - şüurun fəlsəfəsi (dünyagörüşü) ifadəsinin xüsusi formasıdır. Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|