Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
böhranım ortalığa çıxarmaqla xarici bazarlardan asılılığı
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
böhranım ortalığa çıxarmaqla xarici bazarlardan asılılığı maksimum səviyyəyə qaldırmışdır: İkincisi, məcmu tələbatın ödənilməsində xarici mənbələrin xuSirsT^ çəkisinin artması adekvat surətdə xarici valyutaya olan tələbi yüksəldirdi ki, bu da yenicə dövriyyəyə buraxılmış milli valyutanın kəskin devalvasiyasına gətirib çıxarmış, ölkə iqtisadiyyatı valyuta məzənnəsindən maksimal asılılığa düşmüşdür. Nəticə e’tiban ile isə, satış qiymətlərinin aramsız yüksəlişi, hiperinflyasiya həm iqtisadi, həm de sosial problemləri daha da kəskinləşdirmişdir. Bu aspektdə çoxlu sayda amillərin həm bütövlükdə, həm də ayrıca götürülmüş şəkildə təfsir gücündən saysız misallar göstərmək olar. Lakin, təkcə bu iki amil ölkə rəhbərliyinin qəbul etdiyi qərarın yeganə düzgün qərar olduğunu makroprosesin sonrakı gedişində açıq-aydın şəkildə sübuta yetirdi. Beləliklə, 1994-cü ilin ikinci yarısından c’tibaren Azərbaycanın yürütdüyü valyuta siyasətinin əsas səciyyəvi cəhətləri aşağıdakılardan ibarət olmuşdur (şok. 3.I.). Valyuta siyasəti Tədbir Məqsəd Milli valyutanın məzənnəsinin sabitləşdirilməsi İnflyasiya ve devalvasiyamn qarşısımn alınması Milli valyuta bazarının inkişafının tə’mini Valyuta emeliyyatlarımn əhatə dairəsinin genişlənməsi Manatın tam dönəri iliyinə keçidin tə’mini Adekvat situasiyanın formalaşdırılması Qızıl-valyuta ehtiyyatlarının səmərəli idarə edilməsi Gəlirinik və likvidliyin tə’mini Şdk. 3.1. 1994-cü ildən başlayaraq Azerbaycanın valyuta siyasətinin xarakteri və məzmunu. 115 Elə həmin ildən başlayaraq Bakı Banklararası Valyuta Birjasının fəaliyyətə başlaması ilə bazarın infrastruktunınun təşəkkülü start götürdü və eyni zamanda, müvəqqəti tədbirlər kimi tətbiq edilən ixracatçıların valyuta hasilatının bir hissəsinin məcburi satışının təşkili ölkənin valyuta bazarının canlanmasına təkan verdi. Digər tərəfdən 21 oktyabr 1994-cü il tarixli «Valyuta tənzimlənməsi haqqında» Qanunun qəbul edilməsi valyuta rejiminin liberallaşdıniması üçün əlverişli hüquqi baza formalaşdırdı. Məhz bu tədbirlərin dönmədən həyata keçirilməsi nəticəsində «qara» bazarın əsarətindən qurtulmaqla yanaşı, manatın məzənnə sabitliyinə nail olundu. 1998- ci ildən e’tibarən çoxseqmentli valyuta bazarının fonnalaşması prosesi demək olar ki, başa çatmışdır. Valyuta əməliyyatlarının tənzimlənməsi istiqamətində həyata keçirilən sistemli islahatlar nəticəsində milli valyuta bazarının dövriyyəsi durmadan artmaqda davam etmişdir. Belə ki, əgər 1994- cü ildə valyuta bazarının tutumu cəmi 13,1 mln. ABŞ dolları dəyərində qiymətləndirilirdisə, bu rəqəm 1996-cı ildə 611,4 mln. dol., 1998-ci ildə isə 1 mlrd, dollara bərabər olmuşdur. 1999- cu ildə isə valyuta bazarının tutumu 1998-ci ilə nisbətən 37,3% artaraq 1594,8 mln. ABŞ dolları təşkil etmişdir. Milli valyuta bazarının inkişafı və manatın məzənnə siyasətinin dövrün reallıqlarına uyğun həyata keçirilməsi nəinki xarici ticarət əlaqələrində, eləcə də bütövlükdə makroiqtisadi sabitliyin qərarlaşması, inflyasiyanın qarşısının alınması və xarici investisiya axınlarının güclənməsində mühüm rol oynamışdır. 1995- ci ildən başlayaraq sosial-iqtisadi böhranın kəskinləşməsində əsas təkanverici amillərdən biri olan məzənnə siyasətində stabilliyə nail olunmuşdur. 1996-1998-ci illər ərzində hətta milli valyutanın revalvasiyasına rəvac verilməsi idxalat qiymətlərinin sabitləşməsinə gətirib çıxarmaqla kütləvi yoxsullaşmanın qarşısının alınması və ümumiyyətlə, bu prosesin maksimum ləngidilməsi yönümündə II6 müsbət effekt əldə etməyə imkan vermişdir. Bununla da, iqtisadiyyatın artan sür’ətlə «dollarlaşmasına» əngəl yaradılmış, ölkənin «nəfəs dənnəsinə» imkan verilmişdir. 1998-ci ildən başlayan ümumigtisadi dirçəliş milli valyutanın məzənnə siyasətində də (dünya iqtisadiyyatına səmərəli qovuşma istiqamətində) müəyyən məqsəd genişliyinin zəruriliyini ortalığa çıxarılmış, eləcə də 1997- 1998-ci illər ərzində Cənub-Şərqi Asiya ölkələri və Rusiyada baş verən maliyyə böhranından qorunmağın vacibliyini nəzərə almaq məcburiyyətliyini qabartmışdır. Lakin, həmin dövrün empirik təhlili göstərir ki, sözügedən proseslərin mənfi tə’sirindən tam şəkildə qorunmaq mümkün olmamışdır. Belə ki, 1997-ci illə müqayisədə 1998-ci ildə aparıcı ixracat sahələrinin valyuta hasilatı 45,1%, valyuta təklifi 49,5% azalmış, tələb isə 0,3% artmışdır. Rus rublunun kəskin devalvasiyası möhtəkir əməliyyatlarının intensivliyini artırmış, milli valyuta bazarında bizim «perspektiv ehtimallar» adlandırdığımız sindromu ortalığa çıxarmışdır. Sırf psixoloji mahiyyət daşıyan «ehtimallar» bir tərəfdən konyunktur dəyişmələri doğurmaqla valyuta bazarının normal fəaliyyətini əngəlləyirsə, digər tərəfdən bütövlükdə ümu- miqtisadi aktivliyi azaltmaqla zərərin «multiplikatorunu» isə salır. Bu hal əslində keçid iqtisadiyyatı şəraitində tsiklik olaraq təkrarlanan və mahiyyətcə «təbii» xarakter daşıyan bir prosesdir. Atıq iqtisadiyyat tipinin getdikcə daha möhkəm əsaslarla formalaşması prosesinə paralel olaraq məzənnə siyasətinin «yumşaq» tənzimlənməsi mühümlüyü də məhz elə yuxarıda göstərdiyimiz «kompleksdən» doğur. Eyni zamanda, ədalət naminə qeyd edilməlidir ki, sözügedən dövrdə baş vermiş iki mənfi amilin (Rusiya böhranı və neftin satış qiymətlərinin aşağı düşməsi) tə’sirinə daha çox dözümlülük də elə Azərbaycanda (MDB ölkələri ilə müqayisədə) müşahidə edilmişdir. Sistemli islahatların həyata keçirilm^- niəticəsihdə konversiya əməliyyatları tam liberallaşdırılmış, milli valyuta bazarıkxk çoxseqmentliliyi qərarlaşmış, operatorlann bazarın istənilən seqmentində iştirakı sərbəstləşdirilmişdir. 117 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|