Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
tələrin həm tapılması, həm də blok ümumiliyi nöqteyi- nəzərindən
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
tələrin həm tapılması, həm də blok ümumiliyi nöqteyi- nəzərindən həyata keçirilməsi qabarıq şəkildə ifadə olunan spesifik cəhətləri ilə fərqlənir. Problemin mahiyyətində dayanan əsas mərkəzi məsələlərdən biri xarici ticarətin liberallaşdırılması və stabilləşdirilməsi (yaxud dayanıqlı inkişafı) proseslərinin zaman e’tiban ilə üst-üstə düşməsidir. Yə’ni, qarşılıqlı əngəl törədənlərin vahid müstəvidə həyata keçirilməsi, sözün müstəqim mə’nasında gözlənilən effektin tam həcmdə əldə edilməsinə imkan verə bilməz. Belə ki, xarici ticarətin liberallaşdırılması valyuta məzənnəsinin aşağı salınmasını tələb edir ki, bu da devalvasiyanın verə biləcəyi mənfi çalarlarla bahəm infliyasiya zəncirini də hərəkətə gətirəcəkdir. Qeyd edilən aspektdə Azərbaycanın təcrübəsi problemin nəzəri baxımdan həll mümkünsüzlüyünü şübhə altına alır. Son 5 ilin empirik araşdırmal an göstərir ki, əslində yuxanda təsvir etdiyimiz problem sırf praktiki anlamda həll edilə biləndir. Hətta, bunun üçün milli valyutanın real məzənnəsinin aşağı salınmasına o qədər də ehtiyac duyulmur. Məzənnə sabitliyini, tənzimlənən cüz’i dəyişmələri də ehtiva etməklə, qoruyub saxlamaq kifayətdir. Maraqlı cəhət burasındadır ki, əks- təqdirdə ixracatın artımı yaxud dayanıqlı inkişafı (keçid iqtisadiyyatı şəraitində) sadəcə olaraq qeyri-mümkündür. Eyni zamanda, əvvəldə qeyd etdiyimiz məsələyə bir də qayıdaraq göstərmək istərdik ki, keçid problemləri ilə üz-üzə dayanmış bir ölkədə yaxud regional qruplaşmada valyuta məzənnəsinin aşağı salınması (məqsədli devalvasiya) bir qayda olaraq idxalatdan qorunmaya deyil, tədiyyə balansının operativ tənzimlənməsinə yönəldilir. Həm də, mütləq nəzərə alınmalıdır ki, devalvasiya bütövlükdə qeyri-tarif üsullarla qorunmanın əhəmiyyətini heçə endirə bilər. Ümumiyyətlə, müasir iqtisadi fikirdə xarici ticarətdən əldə edilən uduşun maksimumlaşdırıİması nöqteyi-nəzərindən devalvasiya siyasətinə böyük önəm verilir. Maraqlı cəhət bundadır ki, qeyd edilən yanaşma bütünlüklə beynəlxalq 121 ticarətin neoklassik nəzəriyyəsinə əsaslanır. Yə’ni, bir sıra digər məsələlərə yanaşmada olduğu kimi, devalvasiyanın val 5 mta bazarına tə’siri imkanlan da bəsitləşdirilmiş model çərçivəsində nəzərdən keçirilir. Nəzərdə tutulur ki, valyutaya olan tələb və təklif istisna qaydada mal və xidmətlər üzrə balansın vəziyyətindən asılı olaraq müəyyənləşir. Başqa sözlə, kapitalın beynəlxalq miqrasiyası, ölkənin pul-kredit siyasəti və s. və i.a. qətiyyən nəzərə alınmır. Belə bir ehtimala söykənilir ki, ölkənin tədiyyə balansının vəziyyəti yalnız və yalnız xalis ixracın həcmindən asılıdır. Digər tərəfdən, gəlirlərin səviyyəsinin dəyişməsi nəticəsində tələbdə baş verən dəyişikliklər təhlil prosesindən sərf-nəzər edilir və s. Əlbəttə, devalvasiya siyasətinə neoklassik görmə bucağından baxış heç şübhəsiz, reallıqla bir araya sığmır. Nəzəri təhlil materiallan açıq-aydın şəkildə göstərir ki, ölkənin xarici ticarət şəraitinin yaxşılaşdırılmasına nail olmaq istəyi baxımından devalvasiya yalnız aşağıdakı şərtlər ödəndiyi təqdirdə müsbət rol oynaya bilər: 1 .Marşall-Lemer®^ şərti ödəndikdə; Yə’ni, r-frj,„>l Burada, r,,- ixraca olan tələbin elastiklik əmsalı; rj,„- idxala olan tələbin elastiklik əmsalı; vJv4arşall-Lemem şərtinin ödənilməsi aşağıdakılara əməl p-fRldiylY^j^qHirHa ımimlfimHiir“ 1) Kapitalın beynəlxalq miqrasiyası yoxdur; 2) Daxili və xarici tələb yalnız milli valyuta ilə hesablanmış qiymətin səviyyəsindən asılıdır; 3) Xarici valyuta təklifi mütləq mə’nada elastikdir; 4) İlkin ticarət balansı sıfıra bərabərdir. A. Киреев. Международная отношения", 1999 г.; стр.71. экономика. М; "Международные 122 2.Əgər, qarşılıqlı ticarətdə əsas yeri substitut mallar tutarsa; Bu iki şərtdən kənarda devalvasiya ən azı valyuta dempinqi üçün şərait yaratmaqla ölkənin xarici ticarət şəraitini pisləşdirəcəkdir. Eyni zamanda, qeyd edilməsi zəruridir ki, valyuta məzənnəsinin dəyişməsi ilə xarici ticarət dövriyyəsi arasında funksional qarşılıqlı asılılığın təkcə yuxarıda göstərilən şərtlərin mövcudluğundan birmə’nalı mümkünlüyünü də iddia etmək düzgün olmazdı. Empirik tədqiqatlar göstərir ki, bu istiqamətdə ən azı zaman məfhumunu nəzərə almaq zəruridir. Belə ki, qısa zaman intervalında milli valyutanın devalvasiyası yaxud revalvasiyasının baş verməsindən asılı olmayaraq xarici ticarət dövriyyəsinin həm mütləq, həm də nisbi həcminin bu amilə verdiyi reaksiya sıfıra yaxın olacaqdır. Ən yaxşı halda əldə edilən nəticə valyuta bazarının məhz «neoklassik» tarazlıqdan çıxışı ile məhdudlaııacaqdır. Uzun müddətli vaxt intervalında isə milli valyutanın ucuzlaşması başlıca olaraq, möhtəkir əməliyyatlarının intensivliyinin kəskin azalması ucbatından xarici ticarət şəraitinin yaxşılaşdırılmasına müsbət istiqamətli tə’sir gösterə bilər. Sözsüz ki, yuxanda qeyd etdiyimiz hər iki şərt ödəndiyi təqdirdə! Valyuta məzənnəsi siyasəti ilə makroiqtisadi inkişaf arasında dialektik bağlılıq keçid iqtisadiyyatı şəraitində daha qabarıq şəkildə nəzərə çarpır. Sözsi'ız ki, bu hal bir tərəfdən keçid dövrünün «sistemsizlik» kompleksi ilə əlaqədardırsa, diger tərəfdən qarşılıqlı tə’sirin pul-kredit siyasəti İlə sıx əlaqədə, daha doğrusu mehz başlıca olaraq onun vasitəçiliyi əsasında həyata keçməsi baxımından təzadlı sistemlilik formalaşdırır. Mə’lumdur ki, valyuta məzənnəsi siyasətinin liberal və məhdudlaşdırıcı pul-kredit siyasəti ilə üzvi bağlılığı hər cür şübhədən kənardır. Və, o da ıno’lumdur ki, pul-kredit siyasətinin qeyd etdiyimiz hər iki fonnasınin makroiqtisadi göstəricilərə tə’siri müxtəlif rnozmunlu nəticələrlə tamamlanır. Əgər, hipotetik olaraq qəbul etsək ki, sərbəst məzənnə siyasəti liberal pul-kredit siyasətinin, tənzimlənən məzənnə siyasəti isə onun məhdudlaşdırılan formasına 123 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|