Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
Şək. 3,3. Keçid iqtisadiyyatı şəraitində xarici ticarət uduşunun
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
Şək. 3,3. Keçid iqtisadiyyatı şəraitində xarici ticarət uduşunun maksimumlaşdırdmasınm ümumiləşdirilmiş blok-sxemi Bütün bunlarla yanaşı, belə bir həqiqəti də unutmaq olmaz ki, sırf nəzəri ümumiləşdirməyə söykənməklə gəlinən nəticələri və inkişaf etmiş valyuta bazannm fəaliyyət mexanizminə xas olan funksional-əməli xarakter daşıyan prinsip və qaydaları olduğu kimi keçid iqtisadiyyatı şəraitinə köçürmək qeyri-mümkündür. Bu mə’nada ki, Azərbaycanda, eləcə də əksər MDB ölkələrində yuxarıda təsvir etdiyimiz aspekt çoxlu sayda məhdudiyyətlər çərçivəsinə düşür. Əvvəla, əksər MDB ölkələrində valyuta bazarı da daxil olmaqla, bütün mal və xidmətlər bazarıamında informasiyanın asimmetrikliyi mövcuddur. Elə buna görə də, valyuta məzənnəsi siyasətində baş verən dəyişikliklərş xarici ticarətin cavab reaksiyası həmişə ləngiyir; 127 ikincisi, valy\ıta məzənnəsi ilə ölkədaxili istehsal xərcləri arasında son dərəcə sıx qarşılıqlı bağlılıq vardır. Yə’ni, məzənnə siyasəti istehsal xərclərini yüksəltməklə kapitalın xarici bazarlara axınını gücləndirə bilər ki, bu da onsuz da «ucuz bazar->baha istehsal» dilemması ilə qarşılaşan keçid iqtisadiyyatlı ölkələr, o cümlədən Azərbaycan üçün tamamilə real məzmun kəsb edir. Sübut etməyə ehtiyac yoxdur ki, sözügedən ölkələrdə istehsalın, eləcə də bütövlükdə geniş təkrar istehsal prosesinin xarici ölkələrin (bazar iqtisadiyyatlı) uzun onilliklər boyu qərarlaşmış şəraitinə adaptasiyası üçün müəyyən vaxt tələb olunur. Üçüncüsü, MDB ölkələrinin bazar subyektləri kontragent dəyişikliyini sür’ətlə həyata keçirmək imkanında deyildirlər. Belə ki, milli valyutanın məzənnəsində baş verən dəyişiklik həm idxal, həm də ixrac sferasında (xarici ticarət şəraitinin pisləşməsinin qarşısını almaq məqsədi ilə) adekvat uyğunlaşma tələb edir. Məsələn, daha ucuz idxalata (istehsal tə’yinatlı) nail olmaq zəruriliyi bu qəbildən olan problemlər sırasında öncül yerlərdən birini tutur. Dördüncüsü, işçi qüvvəsinin minimal yaşayış səviyyəsinin tə’minatı sferasında müəyyən problemlərin mövcudluğu valyuta məzənnəsi siyasətinin həm formalaşdırılması, həm də tətbiqi baxımmdan bir sıra spesifik cəhətlərin nəzərə alınmasını labüdləşdirir. Belə ki, real bazarın formalaşmaqda olduğu bir məkanda valyutanın devalvasiyası idxalat qiymətlərini yüksəltməklə mövcud sosial problemləri daha da dərinləşdirə bilər. Digər tərəfdən, bu hal məcmu tələbin (alıcı tələbinin) zsinşijujkş (dəyercə) nşbşb gıyaqıa raikrosəviyyədə ən azı əmək haqqının yüksəldilməsi zəruriliyini ortalığa çıxarmaqla istehsal xərclərinin artımına və nəticə e’tibarı ilə ixrac qiymətlərinin yüksəlməsinə səbəb olacaqdır. Deməli, devalvasiyadan əldə edilməsi gözlənilən (ixracın artımı-qiymətlərin aşağı düşməsi hesabına) effekt əks istiqamətə yönələcəkdir. Eyni zamanda, göstərmək lazımdır ki, dünya iqtisadiyyatında gedən müasir qloballaşma prosesi valyuta məzənnəsi və onun doğurduğu riskin mahiyyət və məzmununda güclü keyfiyyət dəyişikliyi meydana çıxarmışdır. Belə ki, maliyyə sferası demək olar ki, özü üçün işləyən 128 sahəyə çevrilməkdədir. Hal-hazırda gündəlik valyuta əməliyyatlarının yalnız 10%-i xarici ticarətlə bağlıdır. Ümumiyyətlə, qloballaşma prosesinin anatomiyasını tam şəkildə açmadan da, təkcə bu faktın mövcudluğu açıq-aydın şəkildə göstərir ki, ölkənin maliyyə bazarının (o cümlədən, bütövlükdə MDB çərçivəsində) tam liberallaşdıniması, başqa sözlə, maliyyə sferasının qloballaşması prosesinə qoşulma araşdırdığımız problemə keyfiyyətcə yeni çalarlar gətirəcək və ona yanaşmada ən’ənəvi baxışları bütövlükdə aradan qaldıracaqdır. Düzdür, qeyd edilən aspekt daha çox kapitalın beynəlxalq miqrasiyası ilə bağlıdır. Bununla belə, iqtisadi prosesin dəyişənlər çoxluğu, o cümlədən valyuta məzənnəsi və onun tə’sir dairəsi maliyyə qloballaşmasından kənarda deyildir. Buna görə də, həmin dəyişikliyin tə’sir imkanlarını inkar etmək məqsədəuyğun olmazdı. §4. BİRGƏ SAHİBKARLIĞIN İNKİŞAFI ZƏRURİLİYİ: PROBLEMİN QOYULUŞU Mə’lumdur ki, müasir qloballaşma prosesi, ələlxüsus keçid iqtisadiyyatlı ölkələr üçün mövcudluq və inkişafın xarici şəraitini kəskin şəkildə mürəkkəbləşdirir. Bununla əlaqədar olaraq M.Kastells yazır ki, «...Cəmiyyətin ayrı-ayn elementlərinin qlobal şəbəkəyə inteqrasiya olunması nöqteyi- nəzərindən güclü ekzogen əlaqələr və asılılıq meydana çıxır... Mərkəzə qaçma meylləri güclənir ki, bu da ən’ənəvi endogen əlaqələri zəiflədir və deformasiyaya uğradır. Nəticədə cəmiyyətin dağılması təhlükəsi meydana çıxır»‘^^ Göründüyü kimi, qlobal şəbəkə tipli metasistemin mövcudluğundan bəhs edən müəllif ən aktual problemləri belə istehsal amilləri üzrə məsrəflərə ürcah edir. Əslində, qeyd edilən konseptual baxış əhəmiyyətli dərəcədə reallıqdan uzaqdır. Belə ki, əvvəla qlobal şəbəkə tipli metasistem mövcud deyil. İkincisi, istehsal amilləri üzrə məsrəflərin səviyyəsi problemi sosial məsələlərlə birbaşa bağlılıqdadır və onlara ayn-ayrılıqda yanaşmaq metodoloji baxımdan düzgün olmazdı. Üçüncüsü, qlobal şəbəkə öz-özlüyündə sözügedən məsrəflərin azaldılması M.Castells. The Rise of Network Sosiety Malden. 1996. p.l4. 129 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|