Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
sosial-siyasi nəticə çıxarılmasına lüzum yoxdur. Digər tərəfdən
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
sosial-siyasi nəticə çıxarılmasına lüzum yoxdur. Digər tərəfdən, sahibkar və muzdlu işçinin mənafeləri ziddiyyətli vahidlik formasında mövcuddur. Başqa sözlə, bu mənafelər nə qədər bir-birindən fərqlənirlərsə, bir o qədər də üst-üstə düşürlər. Formal məntiq çərçivəsindən çıxış etsək, qeyd etməliyik ki, əks halda biznesin təşkili ümumiyyətlə, qeyri-mümkün olardı. 2) Mənafelərin yalnız obyektiv mahiyyətini qəbul edən iqtisadçı və sosioloqlar mülkiyyətin forma müxtəlifliyi əsasında onun əlahiddələşdirilməsinə cəhd göstərir və dövlət- özəl sektor komponentlərini antaqonist xarakterli münasibətlərin və maraqların daşıyıcıları kimi hallandırırlar, Fikrimizcə, mənafelərin subyektlərini mülkiyyət mənsubiyyətinə görə qarşı-qarşıya qoymaq həm nəzəri-metodoloji, həm də praktiki baxımdan yanlışdır. Belə ki, əvvəl a, mülkiyyət mənsubiyyətindən asılı olmayaraq real bazar şəraitində fəaliyyət göstərən iqtisadi strukturların məqsəd və vəzifələrində ümumi cəhətlər, uyğunluq daha çoxdur. Bütün iqtisadi vahidlər fəaliyyət müstəqilliyi və zəruri inkişaf tempinə malik olmaq istəyində eyni cəbhədən çıxış edirlər; İkincisi, əksər hallarda həm dövlətin, həm də özəl sektorun struktur bölmələri əlverişli sosial-iqtisadi siyasətin həyata keçirilməsində hökumətə birlikdə təsir göstərirlər. Əlbəttə, ümummilli mənafenin öncüllüyünü əsas götiüən dövlət hər iki tərəfin inkişaf sürətləri arasında konkret zaman kəsiyində müəyyən nisbətlərin (birincilərin üstünlüyü baxımından) bərqərar olmasına təsir göstərə bilər. Lakin, bu hal heç də.mülkiyyət foiTnalarına görə mənafelərin differensasiyasına əsas vermir; 3) Keçid dövrünün spesifik çətinlikləri və onların yaratdığı sosial-iqtisadi situasiyaların səthi anlamına əsaslanan müəlliflər mənafelərin funksional-sahəvi müstəvi üzərində fərqləndirilməsi tələbi ilə çıxış edir və ticarət, maliyyə, xidmət və s. sferalarla müqayisədə istehsala üstünlük verilməsini və uyğun strukturlann mənafe təminatının ön plana çəkilməsini zəmri sayırlar. Şübhəsiz, məhz müasir dövrün xarakteri baxımından yanaşıldıqda bu bölgü daha real 64 görünür. Əlbəttə, maddi nemətlər istehsalının cəmiyyətin həyatında oynadığı mühüm rol inkar edilə bilməz. Lakin, bazar iqtisadiyyatı çərçivəsində iqtisadi fəaliyyətin istehsaldan yox, tədavüldən başladığını və bütövlükdə, milli mənafenin tədavül—>istehsal->tədavül (həm daxili, həm də xarici kəsimdə) triadası üzrə münasibətlər kompleksinin təşkili səviyyəsindən asılılığını qəbul ediriksə, onda mənafelərin funksional-sahəvi bölgüsünü absolyuta yüksəltməyə lüzum qalmır. Beləliklə, milli mənafenin subyekt tərkibini yuxarıda göstərilənlər əsasında təsnifləşdirmək mümkünsüzdür. §3. ÜMUMMİLLİ MƏNAFELƏRİN TƏMİNATINDA ^ SUBYEKT SEÇİMİ PROBLEMİ Ümumdövlət səviyyəsində milli mənafelərin subyektləri kimi əksər hallarda dövlət və millət götürülür. Eyni zamanda, bir çox tədqiqatçılar vətəndaş cəmiyyətinə daha böyük əhəmiyyət verirlər. Subyektlərin~göstərflən səpgidə bölgüsü əsasən onunla əlaqədardır ki, ölkənin ümümmilli mənafeyi bir qayda olaraq xarici amillərin təsiri ılə^səcı^ələnir. Buna görə də, dövlət həmin münasibətlərin (daxili mənafe' tarazlığı da nəzərə alınmaqla) birbaşa daşıyıcısı kimi çıxış edir. Bu fikri millət haqqında da deməlc mümkündür. Lakin millətin mənafe daşıyıcısı kimi rolu dövləfə“V^'"vərəndaş cəmiyyətinə nisbətdə cl^a geniş. dahk.əhatəli-JvaZdahi'mücərrəddir. N.Berdyayevin sözləri ilə desək: «...Millət anlayışına təkcə bəşər aləmi deyil, eləcə də məbəd, saray və imarətlərin tikildiyi daşlar, qəbir daşları, köhnə əlyazmalar və kitabələr daxildir. Millətin iradəsini anlamaq üçün həmin daşları eşitmək, saralmış səhifələri oxumaq lazımdır»'*“. Əksər inkişaf etmiş ölkələrdə «millilik» «millət» terminləri ilə «dövlət» termini eyni mahiyyətli anlayışlar kimi qəbul edilir. Yəni «milli-dövlət mənafeyi» və «ümummilli mənafe» arasında məzmunca heç bir fərq qoyulmur. 40 H.BepAfles - 65 Fikrimizcə, nəinki tarixi-xronoloji baxımdan yanaşdıqda, hətta müasir dövrün reallıqlarından çıxış etməklə, həmin anlayışın mahiyyət eyniliyini qəbul etmək düzgün olmazdı. Dövlət mənafeyi ilaonüli mənafe, eləcə də korporativ mənafelər (vətəndaş cəmiyyəti yə onun stmkto bölmələrinin mənafeyi) heç də həmişə üst-üstə düşmür. Məsələn, F.Qrif özünün «Etnik qrupların konqresə təsiri» məqaləsində yazır ki, «...Əslində gözə görünməyən bu qruplar (lobbi təşkilatları - kursiv Ə.B.) bütün Amerika üçün mühüm qərarları formalaşdırır, bəzən isə onların dəyişməsinə təsir göstərirlər»"'. Beləliklə, bir sıra iqtisadçıların"^ «millə^tfdövlət+vətəndaş cəlmyyəfnTBı® etmək real inkişaf prosesinə bəsitləşdirilmiş riyazi məntiq prizmasından baxmaq demək olardı. Belə tərzdə fikirlərin meydana çıxmasında bayaq qeyd etdiyimiz'mexanizmlə bahəm: a)Millət anlayışının mahiyyətinə primitiv yanaşma; b)Vətəndaş cəmiyyəti ilə demokratik cəmiyyəti eyniləşdirmə; v)Neoklassik paradiqmanm-^tatik. tarazlığın-əsiri olma və s. amillər həlledici rol oynarhışlar. Yəni, bu gün kiməsə sübut etməyə ehtiyac varmı ki, sırf milli özünəməxsusluqla bağlı olan cəhətlərin mövcudluğuna baxmayaraq, onun konkret subyekti yoxdur? Və, hər şeydən əvvəl ona görə ki, millət bütövlükdə mənafelərin mövcudluğunu ehtiva edir və onun daşıyıcısı kimi yalnız mücərrəd anlamda çıxış edə bilər. Əlbəttə, belə bir fikirlə tam razıyıq ki, ümummilli mənafenin təminatı kontekstində dövlət ümumiliyi, vətəndaş cəmiyyəti isə xüsusiliyi (eqoizmi, ayrı-ayrı sosial qrup və fərdlərin mənafelərini) əks etdirir. Bu, həqiqətən də belədir. Amma, kim, harda və nə vaxt sübut edib ki, dövlətin əks etdirdiyi «ümumilik» ümummillilik deməkdir? İctimai praktika artıq çoxdan qərarlaşdınb ki, milli—»ictimai yanaşmalar arasında bərabərlik işarəsi qoymaq ən azı zaman ■*' F.Grif-«Knight-Ridder Newspapers» qəzeti 17.VIII, I995-ci il. Э.Поздняков-Нация, государство, национальные интересы, Россия.//Вопросы экономики. №2. 1994 г. стр. 67. 66 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|