ölkələrə heç bir aidiyyəti yoxdur. Ona görə ki, sözügedən
ölkələrdə sistemsizlik böhranı mövcuddur, iqtisadiyyatın sahə və
sferaları arasında inteqrativ bağlılıq ifrat aşağı səviyyədədir..
Digər tərəfdən, risk—^diversifıkasiya qarşılaşdırması heç bir
halda ümumiləşdirici mahiyyət daşıya bilməz. Bu baxımdan
tətbiq edilən konkret modelin spesifikası əlahiddə əhəmiyyət
daşımaqla hər bir konkret halda konkret fəaliyyət özəlliyini
doğurur. Eyni zamanda, söhbət açdığımız paradoksun
mahiyyətində belə bir qeyri-müəyyənlik dayanır ki, gələcək
ticarət əməliyyatında istifadə edilməmiş uduş olacaqmı? Yə’ni,
qeyri-müəyyənliyin
təbiətinə
söykənməklə
çoxlu
sayda
ziddiyyətlərin mövcudluğunu iddia etmək mümkündür. Real
iqtisadi fəaliyylət baxımından isə bunun heç bir elmi yaxud
praktiki əhəmiyyəti olmayacaqdır. Bütün bunlarla yanaşı,
qloballaşma prosesinin spontan genişlənməsi fonunda ayrıca
götürülmüş bir ölkənin-bizim misalımızda Azərbaycan
Respublikasının dayanıqlı iqtisadi inkişafı ilə xarici inves-
tisiyalann cəlb edilməsi arasında qarşılıqlı əlaqələrin birmənalı
olaraq nəzəri qiymətləndirilməsi o qədər də sadə görünmür.
Şək. 3.5. Qloballaşma prosesinin spontan genişlənməsinin
blok-sxemi.
133
Bəri başdan qeyd etməyi zəruri sayırıq ki, problemin
araşdınlması prosesi iki istiqamətli münasibətlər sisteminə (qlobal
və MDB-nin timsalında regional) əsaslanmaqla həyata
keçiriləcəkdir.
§ 5. XARİCİ İNVESTİSİYALAR VƏ MİLLİ QTİSADİYYA T
/t
V — ^^Beləliklə, Azərbaycan Respublikası 1994-cü ildən,
^ «Əsrin ”Tconträktı» imzalandığı 'dövrdən başlayaraq xarici
investisiyaların cəlb edilməsi sferasında regional (MDB) rəqabət
mübarizəsinin tam hüquqlu subyektinə çevrilmişdir. Həmin dövr
ərzində (1194-2000) ölkə iqtisadiyyatına 7,1 mlrd. ABŞ dolları
həcmində xarici investisiya qoyulmuşdur ki, bunun da 5,9 mlrd.
ABŞ dolları xarici birbaşa investisiyaların payına düşür.
Cədvəldə hesablanmış məlumatlardan göründüyü kimi, ölkə
iqtisadiyyatına məcmu investisiya qoyuluşlarının ümumhəcmində
xarici investisiyalann xüsusi çəkisi araşdırılan dövr ərzində
64-76% arasında dəyişmişdir. 1995-ci illə müqayisədə qeyd
etdiyimiz göstərici 4,7% aşağı düşsə də, ÜDM-da xarici
investisiyaların analoji göstəricisi 2,1% artaraq 2000-ci ildə 17,6%
təşkil etmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, bütövlükdə məcmu
investisiyaların ÜDM-da xüsusi çəkisi böyük olaraq qalmaqdadır
(2000-ci ildə 27,4%). 1998-ci ildə bu göstərici rekord səviyyədə
olmuşdur: 43,5%. Müqayisə üçün deyək ki, analoji göstərici
inkişaf etmiş ölkələrdə 16- 19% arasında dəyişir. Bəzi
tədqiqatçılar^^ belə vəziyyəti inkişaf xüsusiyyətlərində görürlər.
Yazırlar ki, «...İndustrial ölkələrdə (Postindustrial ölkələrlə
müqayisədə-kursiv Ə.B.) bu baxımdan balanslaşmış vəziyyət
mövcuddur. ...Məcmu investisiyalar ÜDM-un 28-42%-ni yığım isə
milli gəlirin 20- 47%-ni təşkil edir».
İnvestisiya prosesinə söykənməklə real sektorun inkişaf
problemlərinə fərqli baxışlar müasir dövrdə baş verən
dəyişikliklərin
spesifik
xüsusiyyətlərinə
istinadən
formalaşmaqdadır. Qeyd edilən aspektdə istinad etdiyimiz
müəllifin
B.Иноземцев. Парадоксы постиндустриальной экономики//МЭ и
МО, №3; 2000, стр.Ю.
134
yanaşma tərzi daha qabarıq şəkildə ifadə olunmuşdur. O, həmin
məntiqlə yazır ki, əvvəlcə xidmət sferasının, sonralar isə
informasiya və elmi biliklərin ön plana çıxması təsərrüfat
prosesinin mahiyyətində güclü keyfiyyət dəyişikliyinə səbəb
olmuşdur.
Cədvəl 3.5.
Azərbaycan Respublikasının ÜDM-u və xarici investisiya
qoyuluşlarının dinamikası (mln. ABŞ dolları ilə)
Göstəricilər
1995
1998
2000
2000-ci il
1995-
C
İ
ilə
nisbətən
(%)
1998-
C
İ
ilə
nisbətən
(%)
l.UDM
24152
4446,6
5267,1
+2,2 dəfə
+ 18,4%
2.investisiyalar cəmi...
544
1932,2
1441,4
+2,6 dəfə
-25,1%
o cümlədən:
Xarici investisiyalar
375,1
1472
927
+2,5 dəfə
-37,1%
3.Xİ-ın məcmu investisiya
qoyuluşunda xüsusi ço kisi
69,0%
76.2%
64,3%
-4,7%
-11,9%
4.Məcmu investisiyaların
ÜDM-da xüsusi çəkisi
22,5
43,5
27,4
+4,9%
-16,1%
5.XI-ın UDM-da xüsusi
çəkisi
15,5
33,1
17,6
+2,1%
-15,5%
6. Məcmu investisiya- lann
əvvəlki ilə nisbətən
dəyişməsi (%)
+3,6
dəfə
+ 14,0%
-8.8%
X
X
7.Xİ-ın əvvəlki ilə nisbətən
dəyişməsi
(%)
+2.5
dəfə
+ 12,6%
-15,1%
X
X
S.UDM-un əvvəlki ilə
nisbətən dəyişməsi
+9,2%
+ 12,3%
+ 14,9%
X
X
Belə ki, maddi istehsaldan fərqli olaraq, sözügedən
sferalarda hər bir istehlak aktı həmin istehsalın genişləndirilməsi
üçün təbii əsas yaradır. Bu halda aynca götürülmüş fərd yeni
təsərrüfat modelinin subyekti kimi «təkrar istehsal» olunur.
Maraqlı cəhət burasındadır ki, qeyd edilən situasiyada sürətli
iqtisadi inkişaf maddi istehsalın nisbi aşağı artım tempində də
tamamilə reallaşa bilir. Və, bütün bunlardan belə bir nəticəyə
gəlinir ki, yeni texnologiyalan yaradanlar, müvafiq olaraq daha
böyük məsrəflərə məruz qalırlar və əmək haqqının artım tempini
zəruri səviyyədə saxlaya bilmirlər.
135
Dostları ilə paylaş: |