|
Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
investorlar
1995-2000-ci
illər ərzində dövlət büdcəsinə
köçürülməklə 154,7 mln.dollar vergi və digər rüsumlar ödəmişlər.
Kontraktlar üzrə fəaliyyətə 2000, subpodrat xidmətlərinə isə 10
min nəfər yerli işçi qüvvəsi cəlb edilmişdir.
Kontraktlar
üzrə
mənfəət
neftinin
dəyərcə
qiymətləndirilməsi
və
Azərbaycana
çatacaq
hissəsinin
hesablanmasında əsasən dövrü mətbuatda dərc edilmiş
məlumatlardan istifadə olunmuşdur (cədvəl 3.11.).
Cədvəl 3.11.
Hipotetik və faktiki ehtiyatlar üzrə mənfəət neftinin
bölüşdürülməsi
Variantlar
l barrel/17 dol.
1 barrel/25
dol.
1 barrel/32 dol.
Cəmi neft ehtiyatları:
I Variant-8 mlrd.ton
a) Mənfəət neftinin do- yərco
həcmi (mlrd.dol.)
470,4
691,7
885,3
b)Ümummənfəətdo
Azərbaycanın payı (mlrd,
dol.)
282,2
415,0
531,1
II Variant-3 mlrd.ton
a) Mənfəət neftinin dəyərcə
həcmi (mlrd.dol.)
175,8
258,5
332,6
b)Ümummənfəətdə
Azərbaycanın payı (mlrd,
dol.)
105,5
155,1
199,5
III Variant-2,290 mlrd.ton
a) Mənfəət neftinin dəyərcə
həcmi (mlrd.dol.)
134,6
198,0
253,3
b)Ümummənfəətdə
Azərbaycanın payı (mlrd,
dol.)
80,7
1 1 8 , 8
1 5 1 , 9
Neft hasilatının xarici partnyorlarla həyata keçirilməsi həm
hasilat sənayesinə, neft-kimya məhsulları, neft maşınqayırması
həm də iqtisadiyyatın digər sferalarına yüksək texnologiya cəlb
etməklə milli iqtisadiyyatda «çoxaldıcı» effekt keyfiyyətində çıxış
etmək iqtidarındadır.
Aj-aşdırmalarırnız göstərir ki, Azərbaycanın
neft
strategiyası geoiqtisadi və geosiyasi anlamlarda yeni «oyun
147
qaydaları»nın formalaşmasına və ölkənin regional səviyyədə güc
mərkəzinə çevrilməsinə güclü təsir göstərə bilər.
Qeyd etmək lazımdır ki, bu proseslərdə digər sferalarda
olduğu kimi, yalnız Rusiya Federasiyası iştirak edir («Lukoyl»
korporasiyası). Ölkəyə xarici investisiya axınında birbaşa
investisiyaların xüsusi çəkisinin yüksəlişi müşahidə edilməkdədir.
Belə ki, əgər məcmu xarici investisiyaların funksional
strukturunda maliyyə kreditlərinin payı 1994-cü ildə 84%, 1995-ci
ildə 59%, 1999-cu ildə 30,8% olmuşdursa, analoji göstərici 2000-ci
ildə 28,3%-ə qədər aşağı düşmüşdür ki, bu da ölkənin milli iqtisadi
təhlükəsizliyinin təminatı (xarici dövlət borcu ilə bağlı)
nöqteyi-nəzərindən müsbət hal kimi dəyərləndirilməlidir.
C Xarici investisiyalann cəjb^,.edilməsi və bunun iri
^özəlləşdirmə pros^i ilə^zamanca üst-üstə düşməsi iqtisadi
təmərküzləşmə imkanlarını ifrat dərəcədə genişləndirməklə
inhisarçı təmayüllərin ortalığa çıxmasını reallaşdıra bilər. Buna
görə də, inhisar yaradan prosesləri dayandınnaq yaxud antiinhisar
nəzarəti altına almaq məqsədilə investisiya müsabiqələrinin
keçirilməsi təqdirəlayiq hal kimi qiymətləndirilməlidir.
Ümumiyyətlə, qeyd etmək lazımdır ki, xarici ölkələrlə
iqtisadi, texnoloji və investisiya əməkdaşlığının inkişafında dövlət
müəssisələrinin özəlləşdirilməsi prosesində əcnəbi sahibkarların
iştirakının təmini müəyyən rol oynamışdır. Belə ki, 2000-ci il
tarixinə aparılmış özəlləşdirmə nəticəsində 306,1 mln. ABŞ dolları
həcmində sənayenin müxtəlif sahələrinə xarici investisiya qoyuluşu
həyata keçirilmişdir. Keçirilən investisiya müsabiqələrində
ABŞ-ın, Böyük Britaniyanın və digər inkişaf etmiş ölkələrin
iqtisadi subyektləri yaxından iştirak etmişlər (cədvəl 3.12.).
Xarici investisiyaların (müasir inkişaf mərhələsində)
mühüm rol oynamaları şübhəsizdir və bu empirik tədqiqatlarla da
sübuta yetirilir. Lakin, bütövlükdə sosial-iqtisadi inkişafın
dayanıqlılığını
təmin
etmək
baxımından
yalnız
xarici
investisiyalara ivStinad edən strateji yanaşma qəbul edilməzdir.
Fik- rimizcə, başda gələn məsələ ölkənin sənaye siyasətinin
148
149
.
p
''>b
Cədvəldən göründüyü kimi, səhmlərin satışının yarıdan
çoxu investisiya müsabiqələri vasitəsilə həyata keçirilmişdir.
Səhmlərin
orta
hesabla
10%-i
qapalı
hərraclarda
özəlləşdirilmişdir.
Həm ayrıca götürülmüş Azərbaycan Respublikası, həm də
bütövlükdə MDB inteqrasiya bloku çərçivəsində birgə
sahibkarlığın başlıca istinad nöqtəsi keyfiyyətində çıxış edən sony/e
siyasətinin formalaşdınlmasının əsasaaıinsipləri.jzənni- miz^
aşağıdakılafÖan'ibafƏt'()Tmandir:
1)
Bazar
iqtisadiyyatının
öz-özünü
tənzimləməsi
«adlamşı»
sırf
praktizm
mövqeyindən
qiymətləndirilməklə dövlət tənziminin əksər funksiyaları özündə
ehtiva edən kompleks xarakteri ön plana çıxarılmalı,
«qəzadan-qəzaya» yanaşmasından birdəfəlik uzaqlaşılmalıdır.
2)
Sənaye siyasəti keçid iqtisadiyyatı şəraitində mümkün
olan effektiv metodlar sisteminə söykənməli, sistemdən kənar
gedişlər istisna olunmalıdır. Məsələn, sərt pul-kredit siyasəti
makroiqtisadi və makromaliyyə sabitliyinin təminatçısı olmaqla
bahəm real sektonın dayanıqlı inkişafına əngəl törətməklə
sistemsizlik keyfiyyətini ortalığa çıxarır. Bu hal da öz-özlüyündə
nəinki geniş təkrar istehsal prosesinin nonnal gedişini pozur və
onun ayrı-ayn fazalarının avtonomlaşmasına gətirib çıxarır,
həmçinin bütövlükdə milli iqtisadiyyatın formalaşması prosesində
ləngidici təsir göstərir. Dünya maliyyə bazarlarının ildırım sürətli
qloballaşması
və
xarici
birbap
investisiyalarla
portfel
investisiyaları arasında prinsipial fərqin faktiki olaraq silindiyi bir
şəraitdə yuxarıda qeyd olunanlar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Dünya ölkələrinin inkişaf tarixi göstərir ki, birgə
sahibkarlığın inkişafında regional səviyyə həmişə prioritet rol
oynayıbdır. İnteqrasiya meylli əlaqələr çərçivəsində isə birgə
sahibkarlığın dinamik inkişafı xüsusi aktuallıq kəsb edir.
Sırf iqtisadi mənada birgə sahibkarlığın MDB-daxili
məkanda səmərəli təşkilinin zəruriliyi müasir dövrün, sosial-
iqtisadi təbiətinin özəl xüsusiyyətləri ilə şərtlənir. Bu xüsusiyyətləri
iki istiqamətdə qruplaşdırmaq mümkündür:
1)
Keçid iqtisadiyyatının yaratdığı «fiziki» məhdudiyyətlər
sisteminin dominant rolu;
2)
Qloballaşma prosesinin təsiri nəticəsində dünya
iqtisadiyyatında getdikcə daha aydın şəkildə müşahidə edilən meyl
və təmayüllərin meydana çıxması.
150
Dostları ilə paylaş: |
|
|