Ənvər Çingizoğlu ŞUŞA ŞƏHƏRİ
Yüklə 24 Kb. Pdf görüntüsü
|
həmməsləkləri ilə birlikdə Güney Azərbaycanının Tehranın iqtisadi-siyasi və mədəni asılılığından qurtarması yönündə fəaliyyət göstərən “Azərbaycan cəmiyyəti”nin təşkilində və “Azərbaycan” adlı milli ruhlu qəzetin nəşrində fəal iştirak edir. İsmayıl Şəms sonralar bu barədə öz xatirələrində yazırdı: “ Sovet qoşunları Təbrizi aldıqdan 13 gün sonra fürsətdən istifadə edərək bir neçə həmfikir yoldaşlarında “Azərbaycan cəmiyyəti”ni təşkil edərək məşrutə zamanı atamın dostu olmuş Əliqulu Səfərin nəşr etdiyi “Azərbaycan” qəzetini həmin forma və quruluşda-atamm vəsiyyətinə əməl edərək cəmiyyətin orqanı kimi nəşr etməyə başladım”. Qeyd edək ki, “Azərbaycan cəmiyyəti” qısa müddətdə (cəmi 6 ay) fəaliyyət göstərsə də, milli oyanışda, xalqın istək və arzulanna uyğun siyasi, iqtisadi, mədəni tələblər irəli sürməkdə, ən başlıcası, xalqı milli mücadiləyə səfərbər etməkdə önəmli rol oynadı. “Azərbaycan cəmiyyəti”nin fəalliyətini özü üçün ciddi təhlükə sayan Tehran hökuməti bütün təxribat vasitələrindən istifadə edib cəmiyyətin və onun orqanı olan “Azərbaycan” qəzetinin qapadılmasına nail oldu. Bundan sonra cəmiyyətin yaradıcılarının təqibi başlandı. Seyid Ziyanın başçılıq etdiyi icma tərəfindən terror olunmaq təhlükəsi qarşısında qalan İsmayıl Şəms gizli fəaliyyətə keçməyə, hətta bir müddət Təbrizi tərk etməyə məcbur olur. O, 1940-cı illərin əvvəllərində Tehranda “Ajir” qəzetini nəşr edən böyük öndər Seyid Cəfər Pişəvəri və onunla həmfikir olan azərbaycançı insanlarla tanış olur. İstedadlı jurnalist olan İsmayıl Şəms “Ajir” qəzetinin çapında Kərim Kəşavərz, Firudin İbrahimi ilə birlikdə Pişəvərinin yaxın köməkçilərindən olur. İsmayıl Şəmsin təşkilatçılıq bacarığı və siyasi jurnalistikadakı istedadı “21 Azər” inqilabı və Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə özünü daha qabarıq şəkildə göstərdi. O, Azərbaycan Milli Hökumətini qorumaq üçün əldə silah fədailər sırasında olmuş və bir müddət Azərbaycan Demokratik Firqəsinin orqanı olan “Azərbaycan”, sonra isə Azərbaycan Milli Məclisinin orqanı olan “Azad millət” qəzetlərinin redaktoru olmuşdur. Bununla yanaşı. 264 İsmayıl Şəms ali təhsilli hüquqşünas kimi Azərbaycan Ali Məhkəməsinin və “Müsadirə Komissiyası”-nm üzvü kimi fəaliyyət göstərmişdir. Konstitusiya Komissiyasında o, Firudun İbrahimi ilə bərabər komissiya sədri Pişəvərinin müavinlərindən biri olmuşdur. İsmayıl Şəms Azərbaycan Milli Konqresinin və Azərbaycan Milli Məclisinin iştirakçısı olmaqdan əlavə, Azərbaycan Demokratik Firqəsi Mərkəzi Komitəsinin, Təftiş Komissiyasının üzvü kimi fəxri vəzifələrdə çalışmış, Təbriz partiya təşkilatlarından birinin sədri olmuşdur. İsmayıl Şəms 1945-46-cı illərdə “Azərbaycan”, “Azad Millət” qəzetlərində çap etdirdiyi məqalələri ilə oxucuların dərin rəğbətini qazanmışdı. Bütün bunlarla yanaşı, İsmayıl Şəms ədəbi yaradıcılıq və tərcümə ilə də məşğul olub. Bir sözlə, İsmayıl Şəmsin 1941-1946-cı illərdə Güney Azərbaycanmdakı çoxşaxəli siyasi, elmi və bədii fəaliyyəti onun həyat salnaməsinin dəyərli səhifələrini təşkil edir. Azərbaycan Milli Hökumətinin süqutundan sonra bir müddət Təbrizdə, sonra isə Tehranda gizli yaşamağa məcbur olan İsmayıl Şəms 1948-ci ildə vətəni həmişəlik tərk edib, Sovet İttifaqına pənah gətirir və siyasi xadim kimi sovet qanunları əsasında siyasi sığınacaq istəyir. Lakin ona siyasi sığınacaq əvəzinə əvvəl Türkmənistanda, sonra isə Tacikistanda “şübhəli şəxs” kimi zindan sığınacağı verilir. İsmayıl Şəms 85 illik yubileyi münasibəti ilə verdiyi müsahibədə bu barədə deyirdi: “Bizi sərhədçilərin post zindanına apardılar. Bir gecə qaldıqdan sonra başqa posta və daha sonra Aşqabada aparıb təhlükəsizlik idarəsinin zindanına saldılar. Müstəntiq bir nəfər türkmən idi. O mənə dedi ki, biz sənin haqqında İrandan, Moskvadan və Bakıdan arayış almışıq, tezliklə azad olacaqsan. Lakin iki aydan sonra həmin müstəntiqi Mirzoyan adlı bir erməni əvəz etdi. O, məni casusluqda suçladı... Mən ona “sən özün casussan” dedikdə o mənim üzümü, gözümü al qana qərq etdirdi və kameraya göndərdi. İki il orda saxlanıldım... O məni hər gün saat 9-da yanma çağırır, saat 12-də kameraya göndərirdi. Axşamlar yenə də saat 12-də çağırtdırır, saat 3-dək 265 sorğu-suala tuturdu. Erməni müstəntiq dəfələrlə məni karserə göndərdi... Karser bir nəfərlik, yeri beton, su buraxılmış otaq idi. Oturmaq və yatmaq üçün heç bir şey yox idi. Fəqərə sümüyümdə ağrılar başlandı, “spandulos” xəstəliyinə tutuldum... Həm in müstəntiq bir gün mənə dedi: “Mən Şuşadakı erməni-müsəlman davasından qaçmış ermənilərdənəm. Sənin atan-baban Şuşadan olduğuna görə səndən intiqam alıram”. İsmayıl Şəms öz xatirələrində məşəqqətli, əzab-əziyyətli zindan günlərini təsvir etdikdən sonra yazır: ”Bir gün məni düşərgənin rəisi, polkovnik yanına apartdırdı. O mənə dedi: - Moskvadan göstəriş almışıq ki, səndən üzr istəyib, Tacikistana göndərək. Məni hamama göndərib, paltar verdilər. Sabahı gün bir zabitin müşayiəti ilə Tacikistana yola salındım... Toxuculuq fabrikinin yataqxanasında yaşäyış yeri verdilər. Vətəndən uzaqda - Tacikistanda beş il yaşayıb, orda redaktor, tərcüməçi, müəllim işlədim. Yalnız beş ildən sonra-1954-cü ildə Moskvanın “mərhəməti ilə” sürgündən azad olunub, Bakıya öz məslək dostlarımın yanma gələ bildim”. O, Bakıya gəldikdən sonra, ilk növbədə, köhnə stajla doğma fırqənin mühacirət dövrü həyatında fəal iştirak edir. İsmayıl Şəms uzun müddət nəşriyyat işində çalışır, 1960-cı ildən yatağa düşənədək isə Bakı Dövlət Universitetində ərəb dilini tədris edir və ərəb dili üzrə kadr hazırlanması sahəsində yorulmadan çalışır. İsmayıl Şəms respublikamızda ərəb və fars dilində olan bir sıra ədəbi abidələrin mahir tərcüməçisi kimi tanınır. O, Bakıda yaşadığı dövrdə elmi-pedaqoji fəaliyyətlə yanaşı, “Özbək ədəbiyyatı antologiyası”m, macar yazıçısı Moir Yokainin “Sarı gül” romanını, M. Qorkinin əsərlərinin II cildini, Sədi Şirazinin “Gülüstan”ını, Hüseyn Cavidin əsərlərinin dördüncü cildində “Fars məktubları”nı, Məhəmmədəli Tərbiyətin “Daneşməndan-e Azərbaycan” təzkirəsini, Zərdüştün “Avesta”sının birinci cildi olan “Qatlar kitabı”nı dilimizdə çap etdirmişdir. Bundan əlavə, İsmayıl 266 Şəms “Ərəb dili və qrammatikası” kimi qiymətli bir dərs vəsaitinin müəllifidir. Güneydəki milli demokratik hərakatın fəal iştirakçısı və rəhbərlərindən biri olan, elmimizə və təhsilimizə layiqli töhfələr vermiş İsmayıl Şəms 2008-ci il yanvarın 19-da Bakıda “Albalılıq” adlanan yerdə kasıb, yarıqaranlıq, rütubətli, heç bir kommunal xidməti olmayan bir komada kimsəsiz bir şəraitdə dünyasını dəyişdi. İsmayılın Almaz adlı qızı vardı. Ağababa uşağı Bu soyun ulu babası Ağababadır. Ağababa Təbrizi i məhəlləsində yaşamışdı. Ticarətlə məşğul olmuşdu. Ağababanın Bağır adlı oğlu vardı. Bağır 1766-cı ildə Şuşa şəhərində anadan olmuşdu. Mədrəsə təhsili almışdı. Ticarətlə məşğul idi. Bağır Ballı ilə ailə qurmuşdu. Mirzə, Məmməd, Səfər adlı oğlanları vardı. Mirzə 1812-ci ildə Şuşa şəhərində doğulmuşdu. Molla yanında oxumuşdu. Şəhər bazarında keşikçi işləmişdi. Mirzə 1850-ci ildə vəfat edib. Mirzənin Abbas adlı oğlu vardı. Abbas 1836-cı ildə Şuşa şəhərində dünyaya gəlmişdi. Mədrəsə təhsili almışdı. Ticarətlə məşğul olmuşdu. Bağırın ikinci oğlu Məmməd 1823-cü ildə Şuşa şəhərində anadan olmuşdu. Mədrəsə təhsili almışdı. Ticarətlə məşğul olmuşdu. Məmmədin Ağababa, Əsəd, Kərim, Rəhim adlı oğlanları vardı. II Ağababa 1845-ci ildə Şuşa şəhərində doğulmuşdu. Molla yanında oxumuşdu. Ticarətlə məşğul olmuşdu. 267 Yüklə 24 Kb. Dostları ilə paylaş:
|