Erich fromm psikanaliz ve

(narcissism)  durumudur.  «Eğer  bir  şey  söylemek  gere­
kirse  ona  zihnin  son  derece  normal  bir  durumudur  di­
yebiliriz...»  Chao-Chou’nun  (Joshu) 
(2i)  dediği  gibi 
«Zen  sizin  her  günkü  düşüncelerinizdir.  İşin  aslı  ka­
pının  menteşesinin  ne  tür  takıldığmdadır.  Kapı  içeriye 
de  açılabilir  dışarıya  da  (25)».  Satori’yi  yaşantıya  dö­
nüştüren  kimse  üzerinde  satori'nin  değişik  bir  etkisi 
oluyor.  «Zihin  bütün  bilip  yaşamış  olduklarımızdan  da­
ha  doyurucu,  insanın  içini  iç  barışla  dolduran,  daha 
çok  sevinç  ve  kıvanç  veren  bir  uyum  içinde  çalışmaya 
başlıyor.  Hayatın  rengi,  ezgisi  değişiyor.  Zen’e  erişmiş 
kimse  kendini  yenilenmiş  buluyor.  Bahar  çiçekleri  daha 
canlı,  daha  renkli,  dağdan  akıp  gelen  derenin  suyu  da 
daha  saydam  daha  serin  görünüyor  (Z6)».
Hiç  kuşkusuz  Dr.  Suzuki’nin  yukarda  açıkladığı  bi­
çimiyle  satori'yi  esenliğin  tam  olarak  gerçekleştirilmesi 
olarak  tanımlayabiliriz.  Eğer  aydınlanmayı  ruhbilimin 
deyimleriyle  anlatmaya  çalışırsak;  bir  kimsenin  içinde­
ki  ve  dışındaki  gerçekle  tam  bir  uyum,  tam  bir  ayar 
içinde  olması  ve  bu  durumun  da  tam  olarak  ayırdmda 
olması,  tam  olarak  kavraması  demek  olduğunu  söyleye­
biliriz.  Bu  durumun  ayırdmda  olma  dediğimiz  zaman 
amacımız  zihniyle,  beyniyle  ya  da  gövdesinin  herhangi 
bir  yanıyla  değil  varlığının  her  yanıyla,  bütün  insan 
olarak  bu  durumun  ayırdmda  olmaktır.  Karşısında  du­
ran  bir  nesnenin  düşünerek  kavranışı  gibi  değil  de, 
tıpkı  bir  çiçeğin,  bir  köpeğin,  bir  insanın,  onun,  kendi­
sinin,  tüm  gerçeğin  ayırdmda  olunduğu  gibi  ayırdmda
(24)  Çinli  Zen  ustası  Chao-Chou’nun  (778-897)  adının  Japonca 
söyleniş  biçimi  Joshu’dur  (çevirenin  notu).
(25)  D.  T.  Suzuki  Introduction  to  Zen  Buddhism  (Londra,  Rider, 
1947)  S.  97.
(26)  Aynı  yapıt  S.  97-98.
72

---

olmaktır.  Uyanan  kimse  dünyaya  karşı  açık  ve  duygu­
lu  olur.  Çünkü  artık  dünyaya  sanki  sahip  olunacak  bir 
şeymiş  gibi  sarılıp  kendine  saklamaktan  vazgeçmiştir, 
böylece  de  kendini  boş  ve  alıcı  bir  duruma  getirmiştir. 
Aydınlanma  demek  «insanın  bütünlüğüyle  gerçeğe 
uyanması»  demektir.
Aydınlanmanın  insanın,  gerçekte  horul  horul  uyur­
ken  uyanmış  olduğunu  sandığı  bir  trans  ya  da  bir  çö­
zülme,  ayrışma  durumu  olmadığını  iyice  anlamamız 
çok  önemlidir.  Kuşkusuz  Batılı  ruhbilimciler  satori’nin 
öznel  bir  iç  durum  olduğuna,  kendi  kendine  telkin  yo­
luyla  varılan  bir  trans  durumu  olduğuna inanmak  eğili­
mindedirler.  Zen’e o kadar ilgi duymuş olan Dr. Jung bile 
aynı  yanlışa  düşmekten  kendini  kurtaramamıştır.  Jung 
şöyle  diyor  :  «İnsanın  hayal  gücü  de  ruhsal  bir  olgudur, 
bunun  için  de  aydınlanma  olayı  ister  gerçek  olsun,  ister 
düşsel  olsun  macîdesellikten  yoksundur.  Satori’ye  eriş­
tiğini  sanan  kimse  aydınlanmış  da  olsa  aydınlandığı  sa­
vunusunda da  olsa,  her iki  durumda  da  aydınlandığı ka­
nısındadır.  Hatta  yalan  söylemiş  de  olsa  yalan  da  bir 
manevî  olgudur  (27)».  Elbette  bu  düşünceler  biraz  da 
Jung’un  dinsel  yaşantının  gerçekliği  konusundaki  göre- 
ci  (relativistic)  tutumuna  bağlanabilir.  Ben  Jung’dan 
ayrılıyorum,  bana  göre yalan  hiç  bir zaman manevî  olgu 
olamaz.  Ne  de  başka  bir  olgu  olabilir.  Yalan  olsa  olsa 
yalandır.  Jung’un  yukardaki  düşüncelerinin  değerinin 
tartışılmasını  bir  yana  bırakarak  Jung’un  tutumunun 
Zen Budistler tarafından paylaşamadığını söyleyebilirim. 
Bunun  tersine,  onlara  göre  gerçek  konusunda  doğru  ve 
yeni  bir  bakış  açısı  getiren  hakiki  satori’yle,  isteri  ya 
da  çıldırı  türünden  yalancı  bir  yaşantı  arasında  bir
(27)  Suzüki’ye  önsöz,  Introduction  to  Zen  Buddhism,  S.  15.

---

ayırım  yapmak  lâzımdır.  Zen  öğrencisi  satorVye  erişti­
ğini  sandığı  zaman  Zen  ustası  yaşantısının  satori  olma­
dığını  ona  iyice  anlatmak  durumundadır.  Zen  ustası­
nın  başlıca  görevlerinden  biri  öğrenciyi  gerçek  ve  düş­
sel  aydınlanma  durumlarına  karşı  uyarmaktır.
Gerçeği  olduğu  gibi  görebilmeyi  sağlayabilecek  tam 
aydınlanmayı  gene  ruhbilimin  deyimleriyle  anlatmaya 
çalışırsak,  her  şeyin  en  uygun,  en  verimli  bir  ayar 
içinde  olması  durumu  diye  tanımlayabiliriz.  Bunun  için 
de  insan  dünyayla  bir  şeyler  kazanmak,  yararlanmak, 
biriktirmek  için  bir  pazarlamacı  gözüyle  değil,  yaratıcı 
olarak,  (Spinoza’mn  anladığı  anlamda)  yapıcı  olarak 
bir  bağlantı  kurmalıdır.  Tam,  en  uygun,  en  verimli  bir 
ayar  içinde  olma  durumunda,  ben’i  ben  olmayandan 
ayıran  perde  aradan  kalkmıştır.  Şu  nesne  artık  bir  nes­
ne  değildir;  benim  karşımda  olan  bir  şey  değildir.  Be­
nimle  birlikte  olan  bir  şeydir.  Artık  gördüğüm  gül,  dü­
şüncemin  konusu  olan  ve  onu  gül  kategorisine  koyarak 
«şu  gördüğüm  şey  bir  güldür»,  diyeceğim  biçimde  değil 
de  «bir  gül  bir  güldür  bir  güldür  (28)»,  diyebileceğim 
şekilde  var.  Böyle  en  uygun,  en  verimli  bir  ayar  içinde 
olma  durumu  bir  yandan  da  en  yüksek  düzeyde  yansız, 
nesnel  bir  bakış  açısı  da  getiriyor.  Karşımdaki  nesneyi 
tutkularımın  ya  da  korkularımın  etkisiyle  gerçek  gö­
rüntüsü  bozulmuş,  çarpıtılmış  olarak  görmüyorum.  O 
şeyi  ya  da  o  kimseyi  olmasını  ya  da  olmamasını  istedi­
ğim  biçimiyle  değil,  gerçekte  nasılsa  öyle  görüyorum. 
Bu  tür  algılamada  ilintisiz  çarpıtma  (parataxic  distor­
tion)  yok.  Tam  olarak  yaşamın  içinde  olmak,  öznellikle 
nesnellik  arasında  bir  sentez  var.  O  nesneyi  her  ne  ise,
(28) 
«A  rose  is  a  rose  is  a  rose»  (bir  gül  bir  güldür  bir  güldür) 
Amerikalı  yazar  Gertrud  Stein’in  (1874-1946)  ünlü  bir  dizesidir  (çe­
virenin  notu).
74

---