78
katodla anod arasında alışma baş verir, yəni işıqlı rəqəm
görünür. İşıqlanan xəttin qalınlığı təqribən 1‐2 mm təşkil edir.
Göstərilən katodlardan başqa, seqmentli katodlardan da
istifadə edilir (şəkil 3.10, b). Katodlar qoşulduqda rəqəm və
yaxud digər işarələrin təsviri görünür.
Şəkil 3.10. İşarəli səyriyən boşalma indi‐
katorlarının iki (a, b) variantı və qurğu‐
nun qrafiki təsviri (v)
Şəkil 3.11. İşarəli közər‐
mə vakuum indikato‐
runun sxematik təsviri
Hal‐hazırda müxtəlif növ indikatorlar istehsal olunur. Belə
indikatorlardan biri də işarəli közərmə vakuum indikatorla‐
rıdır. İşarəli közərmə vakuum indikatorları rəqəm və ya hərf
şəkilində sintez olunmuş təsvir verir (şəkil 3.11). İçərisində
vakuum yaradılmış silindrin içərisində volfram teldən ibarət
közərmə katodları yerləşdirilir. Lampa qızdığından istiyə
davamlı plata üzərində yerləşdirilir. Silindrin daxilində
yerləşdirilən katodların çıxışlarından biri ümumi saxlanıl‐
maqla digər çıxışlarla həmin çıxışın müxtəlif kombinasiya‐
K
1
K
2
a)
b)
v)
1
2
n
79
larından istifadə edərək lampa daxilində rəqəm və ya hərfin
işıqlanan təsviri yaradılır. Sarı işıqlanma 1200°C işçi tempera‐
turuna uyğun gəlir. Lampanın xidmət müddəti on minlərlə
saat təşkil edir.
Vakuum lüminessent
indikatorları
çoxanodlu
triod lampasıdır. Lampa‐
nın daxilində birbaşa kö‐
zərdilən oksid katod, tor
və seqmentinə lüminofor
maddə çəkilmiş anod yer‐
ləşdirilir. İşarələrin sintez
edilməsi üçün anodlar müxtəlif vəziyyətdə yerləşdirilir
(şəkil 3.12). Anodları müəyyən kombinasiya ilə qoşduqda
müəyyən işarəli yaşıl rəngli işıqlanma görünür.
Elektrolüminessent indikatorları (ELİ) idarəetmə və nə‐
zarət sistemlərində müxtəlif məlumatların təsviri üçün tətbiq
edilir. Bu lampaların işi elektrolüminessensiya hadisəsinə,
yəni elektrik sahəsinin təsiri altında bəzi cisimlərin işıq
şüalandırmasına əsasla‐
nır. ELİ qurğusu müstə‐
vi kondensator forma-
sındadır (şəkil 3.13). 4
metal elektrod üzərinə
tərkibi sulfid və ya sele‐
nid‐sinkdən ibarət olan
lüminofor təbəqəsi çəki‐
lir (3). 2 şəffaf metallik təbəqədir. İndikator 1 şüşə lövhəsinin
köməyi ilə xarici təsirlərdən qorunur. Əgər 4 və 2 elektrod‐
larına dəyişən gərginlik tətbiq etsək, onda elektrik sahəsinin
Şəkil 3.12. Vakuum lüminessent indi‐
katorunun qrafiki və sxematik təsviri
Şəkil 3.13. Elektrolüminessent lam‐
panın prinsipial quruluşu
~
1
2
3
4
80
təsiri altında 3 təbəqəsində işıqlanma yaranır.
2 şəffaf elektrodu qurğuşun‐oksiddən hazırlanır və bütöv
şəkildədir, 4 elektrodu isə hərf, rəqəm, işarələrin və ya hən‐
dəsi fiqurların seqmentlərinin sintezindən ibarət olan formada
olur. Bu növdən olan indikatorlar müxtəlif ölçüdə olub,
qaranlıq fonda işıqlı təsvir və ya işıqlı fonda qaranlıq təsvir
verirlər. Həmçinin təsvirlər birrəngli və ya çoxrəngli də ola
bilər.
Hərf‐rəqəm seqment indikatorları geniş yayılmış indikator‐
lardandır. Onlarda rəqəmin təsviri üçün 7‐9 seqment yerləşir.
19 seqmentli indikatorların köməyi ilə bütün kiril və latın
əlifbasından olan hərflərin təsvirini almaq mümkündür. ELİ‐
lər adətən plastmas gövdə üzərində hazırlanır. İndikatorlar
tezliyi 400‐1200 Hs olan 220V dəyişən sinisoidal gərginliklə
qidalandırılır. İşıqlanan işarələrin xətti ölçüləri 1‐100 mm
tərtibində olur və bu işarələrin ölçülərindən asılı olaraq 0,1‐
100 mA qədər cərəyan şiddəti tələb olunur. Xidmət müddəti
bir‐neçə min saat təşkil edir. İndikatorlar normal iş rejimini
ətraf mühitin ‐40 ÷ 50°C temperaturuna kimi saxlayır. ELİ‐
lərin əsas üstünlükləri – gücə tələbatın az, təsvirin parlaq,
müstəvi formanın, mexaniki möhkəmliliyin və istismar
müddətinin böyük olmasıdır. İndikatorun çatışmazlığı isə
digər indikatorlarda olduğu kimi, tətbiq edildikdə mürəkkəb
idarəetmə sisteminin tələb olunmasıdır.
Mayekristallı indikatorlar. Mayekristallı indikatorlar
(MKİ) maye kristallar əsasında hazırlanır. Məlumdur ki, maye
kristallar nizamlı atom düzülüşünə malik olub, işıq şüaları
üçün şəffafdırlar. Lakin onlara intensivliyi 2‐5 kV/sm olan
elektrik sahəsi tətbiq etdikdə onlarda atomların nizamlı
quruluşları pozulur və maye qeyri‐şəffaf hala keçir.
81
Ən çox yayılan MKİ‐lar qol saatlarında, mikrokalkul‐
yatorlarda və digər qurğularda tətbiq edilir. 3.14‐cü şəkildən
göründüyü kimi iki 1 və 3 şüşə lövhələri 2 polimer qatranın
köməyi ilə bir‐birinə yapışdırılır və onların arasında qalınlığı
10‐20 mkm olan 4 maye kristal təbəqəsi yerləşdirilir. 3 lövhəsi
güzgü səthli keçirici təbəqə (5 elektrod) ilə örtülür. 1 lövhəsi‐
nin daxili səthində şəffaf çıxışlar qoyulur. Çıxışlar (elektrod‐
lar) rəqəm, hərf və ya seqmentlər formasında müxtəlif işarə‐
lərin təsvirini verir. Hər
hansı bir elektroda, müəy‐
yən gərginlik versək, onda
maye kristal həmin elek‐
trodun altında qeyri‐şəffaf
halda olduğuna görə işıq
şüası kristalın həmin hissə‐
sindən keçə bilmədiyi üçün
(şəkil 3.14, 6) işıqlı fonda
qara işarə görünür.
Mayekristallı indikatorlar iqtisadi cəhətdən səmərəlidir,
onlarda cərəyanın qiyməti 1 mkA‐i aşmır və xidmət müddəti
on minlərlə saata çatır. Onların çatışmazlığı – ətalətli olması,
yəni işarənin görünməsi və ya yox olması, müddətinin xeyli
böyük olmasıdır (200 msan).
Displey. Displey – məlumat sisteminin sonuncu qurğusu
olub, insanla maşın arasında əlaqə yaradır və məlumatın təs‐
virini verməyə xidmət edir. Kiçik ölçülü displeylərdən elektron
saatlarında və mikrokalkulyatorlarda geniş istifadə olunur.
Sənayedə istifadə olunan displeylər iki qrupa bölünür: işıq
şüalandıran və işığı modullaşdıran.
İşıq şüalandıran displey parlaq işıqlanma verir. Çünki,
Şəkil 3.14. Maye kristallı indika‐
torun prinsipial qurğusu və iş‐
ləmə mexanizminin təsviri
6
5
~
1
2
3
4