|
Eurasian journal of mathematical theory and computer sciencesEURASIAN JOURNAL OF MATHEMATICALEJMTCS0307EURASIAN JOURNAL OF MATHEMATICAL
THEORY AND COMPUTER SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
UIF =
8.3
|
SJIF =
5.916
www.in-academy.uz
Volume 3 Issue 3, March 2023 ISSN 2181-2861
Page 44
XX asrning oxiriga kelib, bu g’oyalarning to’g’ri ekanligini hayot tasdiqlamoqda.
Haqiqatdan ham fanlar o’rtasida chegara yo’q, ular bir-biriga bog’liqdir. Fizikaning keyingi
yillarda rivojlanishi tufayli uning qo’llanilishining kengayishi, ya‘ni tadqiqot uslublari va
apparatlarning qo’llanilishi fizikaning ko’p bo’limlari boshqa fanlarga qo’shilib ketdi. Ular
astrofizika, agrofizika, biofizika, geofizika, fizik kimyo, ekologik fizika, tibbiy fizika va
boshqalar. Shuningdek, fizika qonunlari, uslublari gumanitar fanlar sohasiga ham kirib keldi
va kelmoqda. Fizika tadqiqot uslublari tarixiy yodgorliklarni, arxitektura, san‘at va
kriminalistikada ham keng qo’llanilmoqda. Hammaga ma‘lumki, Samarqandning yoshi 2750
yil ekanligi radioaktiv izotoplar orqali aniqlandi. Neytronlar orqali tarixiy shaxslarning o’lish
sababi aniqlandi. Masalan, Isaak Nyuton simob bilan zaharlanib o’lgan ekan. Nyuton umrining
oxirlarida kimyo bilan shug’ullangan tajriba o’tkazishda simob bilan ishlagan ekan.
1956 yilda ingliz fizigi Styurt aholining joylashishidagi qonuniyatlar ham fizik
qonuniyatlarga bo’ysunishini ko’rsatib bergan edi: ―jamiyatning o’lchami fizik
o’lchamlikka o’xshash bo’lib, unga odamlar soni, masofa va vaqt kiradi. Shunday qilib, sotsial
fizika fani vujudga keldi. Amerikalik olim Martin quyidagicha yozadi: ―Agar biz fizika
qonunlaridagi qat‘iylik va shartlarni bilmas ekanmiz, sotsial geografiya ham, sotsial fan
bo’lishi mumkin emas, uning o’rniga tushuntirib bo’lmaydigan faktlarga ega bo’lamiz. Bu
qonunlar fizika qonunlaridan farq qilmasligi kerak, faqat murakkabroq bo’ladi.
1967 yilda mashhur fransuz iqtisodchisi, Nobel mukofoti laureati Moris Alle o’zining
Jenevadagi Xalqaro tadqiqotlar institutida o’qigan ma‘ruzasida quyidagi gaplarni aytadi:
―Iqtisodiy ilmiy tahlil usuli ko’rsatdiki, iqtisodiyotda uchraydigan qonuniyatlar va jarayonlar
fizika qonunlari singari ro’y berar ekan. Shu vaqtgacha iqtisodiyotda matematika keng
qo’llanilib kelinar edi, lekin iqtisodiyot ham dinamik jarayon ekanligi aniqlangandan keyin,
fizik qonunlarni qo’llash iqtisodiy masalalarni yechishga, ularning kelajagini aytib berishga
imkon berdi. Shunday qilib, iqtisodiyot fizikasi paydo bo’ldi. Mamlakatimiz fiziklari akademik
P.Q.Habibullayev va A. Boydadayevlar ―Iqtisodiy fizika nomli risolani ham chop etdi. Bu jahon
adabiyotida yagona risoladir. Keyingi vaqtda fizikaning din bilan integratsiyasi haqida ko’p
risolalar chop etilmoqda. Fizika qonunlari bilan diniy urf- odatlarni tushuntirish mumkin
ekan. Turk olimi X. Nurboqiy –“ Qur‘onning ilmiy mo’jizalari” nomli kitobida Qur‘ondagi
aytilgan Olam haqidagi tassavurlar, fizikaning keyingi kashfiyotlari orqali
tasdiqlanayotganligini ko’rsatib beradi.
Bu misollar yana bir marta tasdiqlaydiki, jamiyatni tabiatdan ajratib qarash mutlaqo
noto’g’riligi hisoblanadi. Aslida tabiat – jonsiz, jonli va tafakkurdan tashkil topgan butunlikdir.
Jamiyat – tabiat evolyutsiyasining mahsulidir. Shuning uchun jamiyatda ro’y beradigan
jarayonlar asosida ham eng umumiy, fundamental qonunlar yotadi. Bu qonunlar tabiatning
qanday formada (jonsiz, jonli, ong-tafakur) bo’lishiga bog’liq emas, ularga bog’liq bo’lmagan
holda mavjud, faqat uning ko’rinishi har xil bo’ladi. Fikrimiz dalili sifatida yana shuni aytib
o’tmoqchimizki, keyingi vaqtda sotsiologiya, fizika va matematikaning integratsiyasi tufayli
yangi yo’nalish– sofizmatika paydo bo’ldi. Bu yo’nalish o’z ichiga quyidagi 2 ta aksiomani
oladi: Jamiyatda ham tabiatda hukm suradigan fundamental qonunlar–termodinamik va
sinergetik qonunlari yotadi.
1.
Tabiat va jamiyat umumiy boshqaruv qonunlariga bo’ysinadi yoki uni N. Verner
kibernetika ham deb ataydi.
|
|
|