EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

382

Darwinist görüşler Amerika’da olduğu gibi Avrupa’da da pek 

çok taraftar buldu. Birçok kişi, Nazi ideolojisinin oluşmasında 

da bu yaklaşımın payı olduğunu söylemektedir. Hitler ‘Kav-

gam

’ (Mein Kampf) kitabında şöyle demiştir: “Yaşamak iste-

yen savaşmalıdır ve ezeli savaşın hayatın bir kanunu olduğu 

bu dünyada, savaşmayanın var olmaya hakkı yoktur.”

685

Burada vurgulanması gerekli nokta, biyolojideki Evrim 

Teorisi’nin sosyoloji ve ahlak alanında Sosyal Darwinizm’in sa-

vunulmasını gerektirmediğidir. Birçok kişi biyolojideki Evrim 

Teorisi ile Sosyal Darwinizm’i ayırt edemediği için, Darwin’in 

Evrim Teorisi’ni; Nazizm, merhametsizlik, dünya savaşları gibi 

olgulardan sorumlu tutmuşlardır. Oysa Spencer’ın yaklaşımı, 

daha ilk günlerden itibaren Huxley gibi Darwin’in en yakın-

ları ve Evrim Teorisi’nin ortaya konmasında önemli katkıları 

olanlar tarafından eleştirilmiştir. Huxley, Spencer’ın, Stoacılığın 

doğanın takip edilmesine dair nasihatini kötü bir şekilde uy-

guladığını düşünür. ‘Var olma savaşı’nın gerçekten de doğada 

büyük işler başardığını, fakat toplumların başarısının doğayı 

taklit etmekte değil, ona karşı durmakta olduğunu söyler.

686

Huxley’in yaklaşımından da anlaşılacağı gibi, biyolojik Ev-

rim Teorisi, ahlak ve siyaset alanında birbirinden çok farklı 

görüşlerin savunulması için hareket noktası olmuştur. Spen-

cer doğanın tam bir taklidinde erdem görürken, Huxley do-

ğaya karşı durmakta erdem bulmuştur. Karl Marx ve Fried-

rich Engels de Evrim Teorisi’ni desteklemişlerdir ama kendi 

görüşleriyle çok zıt noktada olan Sosyal Darwinizm’e karşı 

çıkmışlardır. Doğal seleksiyon fikrini ortaya ilk koyanlar-

dan biri olan Wallace da devletin müdahalesini yararlı bulan 

685  Adolf Hitler, Mein Kampf, çev: Murphy J. Hurst And Blackett, London, (1939), s. 

242; Aktaran: Michael Ruse, Can A Darwinian Be A Christian, s. 173.

686  Thomas Henry Huxley, Evolution and Ethics, (‘Philosophy of Biology’ içinde ed: 

Michael Ruse) Prentice Hall, New Jersey ,(1989), s. 299-300.

---

Tanrı İnancı, Dinler ve Evrim Teorisi

383

sosyalist bir yaklaşımı benimsediği için;

687

 Spencer’ın, doğal 

seleksiyonu topluma uygulayan Sosyal Darwinist yaklaşımına 

zıt bir konumdaydı. 

Evrim Teorisi’ne inanan düşünürlerin birbirinden çok farklı 

‘doğalcı etik’ yaklaşımları olabilmektedir. Bu arada, Evrim 

Teorisi’ni savunan biyologların ve felsefecilerin önemli bir 

kısmı, bu teorinin ahlak ve sosyoloji ile ilgili kuramlarla ka-

rıştırılmaması gerektiğini söylemektedirler. Bu görüşlerini sa-

vunurken, özellikle David Hume’un ‘olan’ (is) ile ‘olması ge-

reken’ (ought) arasındaki ayrımı iyi yapmamız ve bunların 

birinden diğerine yükselmemiz ile ilgili öğüdüne gönderme 

yapmaktadırlar.

688

 ‘Doğalcı etik’ konusuna eğilen birçok düşü-

nür “Niçin doğal düzen etiğin normlarını karşılamak zorunda? 

Doğanın yaptığının, ahlak açısından iyi ya da kötü olduğuna 

nasıl karar verilebilir” diye sormaktadırlar. Doğalcı bir etiğin 

yapmaya giriştiği gibi ‘olan’dan ‘iyi’ olanın üretilmesini ‘do-

ğalcı yanlış’ (natural fallacy) olarak nitelemekte ve bunun bir 

mantık hatası olduğunu söylemektedirler.

689

 Bu fikri paylaşan 

düşünürler doğada, bilimin keşfetmesi gerekli bir ahlak yasası 

olmadığını ileri sürerler.

690

Görüldüğü gibi biyolojik Evrim Teorisi’ni, belli bir ahlak 

sistemi veya sosyolojik ve politik bir sistem ile bir tutup bi-

rine yöneltilen eleştiri ile diğerini çürütmeye çalışmak veya 

birinin doğrulanmasını, diğerinin de doğruluğunun delili say-

mak hatalıdır. Her şeyden önce biyolojik Evrim Teorisi’ne ina-

nanların da karşı çıkanların da hem ahlaki sistemleri hem de 

687  Michael Ruse, Can a Darwinian Be a Christian, s. 173.

688 David Hume, A Treatise of Human Nature, Oxford University Press, Oxford, 

(1978), s. 87.

689 Marc Kirsc, Etiğin Doğal Temelleri, çev: Nermin Acar, (Giriş yazısı) ed: Jean-

Pierre Changeux, Doruk Yayınları, Ankara, (2002), s. 23.

690  Jerome H. Barkow, Davranış Kuralları ve Evrimin Davranışı, çev: Nermin Acar, 

(ed: Jean Pierre Changeux, ‘Etiğin Doğal Temelleri’ içinde), Doruk Yayınları, 

Ankara, (2002), s. 79-91.

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

384

sosyolojik ve politik yaklaşımları farklıdır. Ayrıca sırf doğa 

araştırmasına dayanan bir çalışmadan, ahlak alanına sıçrama 

yapmak felsefi açıdan yanlıştır. Böyle bir çabanın ‘doğalcı 

yanlış’ın içine düşmesi kaçınılmazdır.

 EVRİM TEORİSİ, DİNLER VE ETİK

Tektanrılı dinlerin en temel özelliği Tanrı merkezli varlık 

anlayışlarıdır (ontolojileridir). Bu dinlerin varlığı değerlendi-

rişi, Tanrı-âlem ilişkisini kurması, kozmolojik kuramı ve etik 

öğretisi hep bu ontoloji ile alakalıdır. Dinlerin etik ile ilgili 

yaklaşımında, bireylerin özgürlüğü hakkında tartışmalar,

691

 iyi-

lik ve kötülüğün yahut güzellik ve çirkinliğin insanların fiil-

lerinin özünde mi yoksa sadece Tanrı’nın emrine bağlı olarak 

mı bulunduğuyla ilgili farklı yaklaşımlar

692

 olmuştur. Tektan-

rılı dinlerin içinde etikle ilgili bazı konularda farklı yaklaşım-

lar bulunmakla beraber, dinin ahlaksal emirlerinin, ontoloji-

nin merkezindeki Tanrı ile ilişkisi hususunda bir ittifak vardır. 

Tüm güç ontolojinin merkezindeki Tanrı’da toplanmıştır. Bu 

gücün başkalarına dağıtılması şirktir ve tektanrılı dinler bunu 

asla kabul etmez. Tüm gücü elinde toplayan Tanrı’nın ahlaki 

buyruğu kadar güçlü bir emir olamaz. Ne ebeveynin ne dev-

letin ne de toplumun emirleri bu kadar güçlüdür; çünkü bir 

buyruğu güçlü yapan o buyruğu verenin gücüdür. Tanrı’nın 

gücü yanında, Tanrı’dan ahlaki buyrukları alan insanın haya-

tını, bedenini kısaca her şeyini Tanrı’ya borçlu olmasının vere-

ceği minnet duygusu, bu buyrukları etkili kılar. Tanrı’nın hem 

dünyada hem de ölümden sonraki yaşamda her türlü mükâfat 

ve cezayı verebilecek olması ve ahlaki buyruklara uymanın 

691 Örnek olarak bakınız: Hüsameddin Erdem, Ahlak Felsefesi, Hü-Er Yayınları, 

Konya (2002).

692  Örnek olarak bakınız: Kasım Turhan, Kelâm ve Felsefe Açısından İnsan Fiilleri, 

Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul (2003).

---