Fizika -1 Mexanika

Ümumdünya cazibə qanunu

Nyuton belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, təbiətdə olan bütün cisimlər bir – birini qarşılıqlı olaraq cəzb edirlər. Bu cəzb olunmanın tabe olduğu qanun birinci dəfə olaraq Nyuton tərəfindən 1667-ci ildə kəşf edilmişdir.

Bu qanuna əsasən, ölçüləri onlar arasındakı məsafəyə nəzərən çox kiçik olan istənilən iki cismin arasındakı qarşılı cazibə qüvvəsi o cisimlərin kütlələri hasili ilə düz, aralarındakı məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasibdir:

_{F  } m₁  m_2
r 2
(3.2)

^{Burada, F-cazibə qüvvəsi, r – cisimlər arasındakı məsafə, m}1 ^{və m}2 ^{cisimlərin kütlələri} (cazibə və ya gravitasiya kütlələri), γ – cazibə sabitidir.
Cisimləri maddi nöqtə kimi qəbul etmək mümkün olmadıqda, onların hər birini maddi nöqtə kimi qəbul etmək mümkün olan ∆m elementar kütlələrə ayıraraq, (3.2) düsturuna əsasən belə elementar kütlələr arasındakı cazibə qüvvəsini təyin edirlər.

_{F  } m_i m_j
(3.3)

r
^ij 2
ij
Onda, bu iki cisim arasındakı yekun cazibə qüvvəsi




N₁ N ₂ N₁
F  F 
_^N2 _ m_i m_j
(3.4)

^ij _r 2

olar.
i1
j1
^{i1 j1} ij

Yer səthində olan hər bir m kütləli cisim yer tərəfindən, onun mərkəzinə doğru yönəlmiş və

F   ^mM
_R2
(3.5)

bərabər qüvvə təsiri altında cəzb olunur. Burada M–yerin kütləsi, R-cisimdən yerin mərkəzinə qədər olan məsafədir (bu məsafə yer səthi yaxınlığında təqribi olaraq yerin radiusuna bərabərdir, ^{yəni RR}y^).
İstənilən mühitdə müşahidə olunan və cazibə sahəsinin (qravitasiya sahəsinin) hesabına yaranan, bütün maddi cisimlərin qarşılıqlı cəzb olunmasına qravitasiya cəzbolunması deyilir. Bu sahə başqa fiziki sahələrlə və maddələrlə yanaşı materiyanın formalarından biridir.
İlk dəfə cazibə sabitini təcrübədə burulma tərəzisi vasitəsilə təyin edən Kevendiş olmuşdur. Hər birinin kütləsi təqribən 730 q olan iki qurğuşun kürə metal çubuğun uclarına bərkidilmiş və çubuq ortasından elastik sapla (kvars sap) asılmışdır (şəkil 3.1). Bu sistem kütlələri M=158 kq olan, simmetrik qoyulmuş başqa kütlələrin yaxınlığında yerləşdirilmişdir. Xüsusi qurğu vasitəsilə böyük kürələr kiçik kürələrə yaxınlaşdırılır. Cazibə qüvvəsi nəticəsində elastik sap burulur. Sapın burulma bucağını və elastikliyini bilərək, böyük və kiçik kürələr

arasındakı cazibə qüvvəsi tapılır.
γ hesablanır:
- i bilərək, M, m və r məlumlarına əsasən (3.2) düsturundan

  6,67
10
_11 N  m²


kq²

Deməli, hər birinin kütləsi 1 kq, mərkəzləri arasındakı mə-safə 1 m olan iki kürə bir-birini 6,67 10^11 Nqüvvə ilə cəzb edir.

Ümumdünya cazibə qanunundakı kütlə cazibə və ya qravitasiya