G. M. Tansikbayeva, V. A

Yakunlarni chiqaramiz
O‘zbekiston Respublikasida 
moliya va kr
edit
?
?
O‘zingizni sinang!
1.
 Huquq jamiyatdagi iqtisodiy munosabatlar rivojiga qay tarzda ta’sir o‘tkazadi?
2.
 Davlat moliya va kredit tizimining asosiy manbalarini ayting.
3.
 Davlat moliya va bank tizimini tarkib toptiruvchi muassasalarni sanang.
29-§. KONSTITUTSIYAGA O‘ZGARTIRISHLAR KIRITISH
Mavzu ustida ishlash natijasida:
–  konstitutsiyaga o‘zgartirishlar kiritish shartlari va tartibi haqida ham-
da jahonda ana shu tartibga beriladigan ahamiyati haqida bilib olasiz.
1. Jamiyatga Konstitutsiya nega kerak?
2. Konstitutsiyaga o‘zgartirishlar kiritish shartlari.

---

179
1. KONSTITUTSIYA JAMIYATGA NEGA KERAK?
Turli mamlakatlarning konstitutsiyaviy rivojlanish tarixi ba’zi konsti-
tutsiyalar asrlar davomida o‘zgarmasdan, o‘z amalining muntazamligi bi-
lan ajralib turishidan dalolat beradi. Boshqalari esa, aksincha, tez-tez qayta 
ko‘rib chiqishga, bir-birining o‘rnini egallashga duchor etilgan.
Asosiy qonun har qaysi sivilizatsiyalashgan jamiyat hayotida muhim rol 
o‘ynashini isbotlab o‘tirishga uncha ehtiyoj bo‘lmasa kerak. Konstitutsiyada 
davlat tomonidan kafolatlanadigan eng barqaror, doimiy huquqlar va ijti-
moiy hayot me’yorlari mustahkamlab qo‘yilgan. 
Sizningcha, konstitutsiya o‘z negizida o‘zgarmasdan qolishi yoxud tez-tez 
o‘zgartirishlarga va hatto tubdan qayta ko‘rib chiqishga duchor etilishi kerakmi?  O‘z 
javobingizni dalillashtiring.
Garchi Konstitutsiya hajm jihatdan uncha katta bo‘lmagan hujjat bo‘lsa-
da, u jamiyat hayotining barcha – siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy-axloqiy, 
maishiy, shaxsiy, mehnat qilish va hokazo sohalariga ta’sir ko‘rsatadi.
Shaxs bilan jamiyatning o‘zaro munosabatlarining tartibga solinishi, 
jamiyat tuzilishi va hokimiyatning tashkillashtirilishi bilan bog‘liq bo‘lgan 
masalalar konstitutsiya tomonidan qanchalik uzoqni ko‘zlab hal etilsa, 
mamlakat ijtimoiy hayotining rivojlanishiga uning ta’siri ham shunchalik 
barqaror bo‘ladi. Aynan shuning uchun ham mamlakat konstitutsiyasiga 
tuzatishlar va o‘zgartirishlar kiritib boraverish nihoyatda ko‘ngilsiz bir 
holdir.
Ammo sobitqadamlik va barqarorlik Asosiy qonunga o‘zgartirishlar 
yoki tuzatishlar kiritish imkoniyatini aslo istisno etmaydi, albatta. Chunki 
bunday o‘zgartirishlarga ehtiyojni ham hayotning o‘zi dunyoga keltiradi. 
Hech qaysi qonun o‘zgartirish yoki qo‘shimchalarga ehtiyoj sezmay-
digan bir darajada mukammal bo‘lmaydi. Bu mutlaqo tabiiydir, negaki 
hayot har doim rivojlanib boradi va yangilanadi. Kecha yangi bo‘lgan narsa 
bugunga kelib eskiradi. Shuning uchun ham konstitutsiyaning ayrim qism-
lari davlat va jamiyat organlarining normal faoliyatiga to‘sqinlik qila bosh-
laydi, fuqarolarning huquq va erkinliklarini tahqirlaydi. Bunday hollarda 
1-topshiriq

---

180
konstitutsiyaga o‘zgartirishlar kiritish, basharti, hatto qaror topgan qarashlar 
va e’tiqodlar o‘zgartirilishini talab etgan taqdirda ham, muqarrar tus oladi. 
Hayotning o‘zi amaldagi qonunlarga muayyan tuzatishlar va qo‘shim-
chalar kiritilishini talab qiladi.
Jahon amaliyotida konstitutsiyaga o‘zgartirishlar kiritishdan keng foy-
dalaniladi. Ma’lumki, hatto qabul qilinganiga ikki yuz yildan oshib ketgan 
AQSH Konstitutsiyasi singari barqaror amal qiluvchi konstitutsiyaga ham 
27 ta tuzatish kiritilgan edi.
Jahonda qabul qilingan paytidan buyon biron-bir o‘zgartirishga uch-
ramagan konstitutsiyalar ham mavjud. Ular jumlasiga, masalan, Yaponiyaning 
1947-yilgi Konstitutsiyasi va Daniyaning 1953-yilgi Konstitutsiyasi kiradi. 
Hozirda faqat bir necha davlatlargina (Buyuk Britaniya, Isroil, Saudiya 
Arabistoni, Butan va Ummon) qonunlarning konstitutsiyaviy majmuasiga 
ega emas.
O‘zingizni Asosiy qonunni o‘zgartirish bo‘yicha konstitutsiyaviy komissiya a’zosi 
sifatida his qiling. 
Konstitutsiyaga bir qancha o‘zgartirishlar kiritish to‘g‘risidagi taklifni ko‘rib 
chiqishingiz kerak:
– bir qator jamoat tashkilotlarining komissiyaga murojaatlarida o‘zla-
riga qonunchilik tashabbusini biriktirib qo‘yish to‘g‘risidagi masalani 
qo‘yishmoqda;
– saylovchilar guruhi nopok ishlar bilan shug‘ullangan deputatni chaqirib 
olishmoqchi; 
– bir guruh huquqshunos olimlar va tergovchilar jinoyat sodir etgan-
likda gumon qilinayotgan shaxslarning telefon orqali so‘zlashuvlarini eshi-
tishga ruxsat etilishi to‘g‘risidagi taklifni kiritishmoqchi.
Aytib o‘tilgan taklifl arni ko‘rib chiqishni qabul qilasizmi? O‘z javobingizni asos-
lab bering.