[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
181
182
183
184
Be ləliklə, A K(b)P Aprel işğalının (1920) hazırlan ması və həyata keçirilməsində, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyə- tinin devrilməsində və 11 -ci Qırmızı ordunun Azərbaycan xa lqına qarşı heyata keç irdiy i qanlı qırğın larda fəa l rol oynadı. Aprel işğalından (1920) sonra AK(b)P respublikada yeganə hakim partiya o ldu. İşğal olunmuş Şimali Azərbaycan ərazisində real hakimiyyət bu partiyaya məxsus idi. Ko mmunist partiyası diktaturasını təmin edən amillərdən biri də Azərbaycandakı sovet ordusu hiss ələri id i. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin hakimiyyət strukturların ı dağıt maq üçün Azərbaycanın hər yerində inqilab ko mitələ ri yaradıldı. M illi dövlətçilik ənənələrini, milli müstəqillik şüurunu məhv edən ko mmunist diktaturası forma laşdırılırd ı. Yen i hakimiyyətin möhkə mləndirilməsi üçün xa lq arasında böyük nüfuza və hörmətə malik o lan Nəriman Nərimanov formal o laraq Azərbaycan Müvəqqəti İnqilab Ko mitəsinin və Azərbaycan SSR Xalq Ko missarları Sovetinin sədri təyin o lunsa da, Azərbaycanın bütün xarici və daxili siyasətinə rəhbərlik Q.Orconikid zenin əlində cə mlən mişdi. Xalqa d ivan tutulmasında, Azərbaycan torpaqlarının parça lan masında, milli rəhbər kadrla rı arasında nifaq salın masında bolşeviklərin "ən möhkə m təşkilatı" sayılan Bakı Ko mitəsinə rəhbərliy i varisliklə bir- birinə ötürən ermənilə r A.M ikoyan, Sarkis (A.Ter-Danilyan), L.M irzoyan xüsusilə fərqlən irdilə r. Onla rın arxasında duran Stalin, Orconikidze , Kirov, Stasova erməni-daşnak güruhunu fəal müdafiə ed ir, a zə rbaycanlı rəhbər kad rla r arasında ixt ilaf yaradılmasına rəvac verirdilər. Rusiyanın Azərbaycanda yeritdiyi siyasətin əsl mahiyyətini başa düşən və ona kəskin müqavimət göstərən Nəriman Nərimanovu respublikadan uzaqlaşdırmaq üçün əvvəlcə Zaqafqaziya Federasiyasının rəhbərliy inə, sonra isə SSRİ Mərkəzi İcra iyyə Komitəsi sədrlərindən biri və zifəsinə "irəli çə kdilər" (ba x Nəriman
ko mmunist partiyası da xilində "təmizlə mə" keçirilə rkən, əsasən, Nəriman Nərimanovun tərəfdarla rından ibarət o lan 35 min nəfər partiyadan çıxarıldı. Ba kı part iya təşkilatında qeyri-müsəlman ların tam hege monluğunu təmin etmə k üçün Sarkis 500 nəfər "iran lın ı" (yəni, əslən Cənubi Azərbaycandan olan azə rbaycanlı ko mmunistləri) partiya sırala rından xa ric et miş, Mirzoyan isə "iranlı" (Cənubi azə rbaycanlı) fəhlə lərin partiyaya qəbuluna qarşı süni s ədd çəkmişdi. Be lə liklə, Azərbaycanda, əslində, a zərbaycanlıla rı tə msil edən ko mmunist partiyası yox idi, daha doğrusu, AK(b)P azə rbaycanlıla rın mənafey inə xid mət et mirdi. AK(b)P A zərbaycanı milli-mənəvi ba xımdan simasızlaşdırmaq siyasətini həyata keçirmə k üçün daşnak-ko m- munistlərin əlində bir a lət rolunu oynayırdı. Yeridilən siyasətin əsl mah iyyəti partiya sənədlərində də əksini tapmışdı. Daşnak-ko mmun istlər və onların tərəfdarları, AK(b)P 2-ci qurultayında qeyd olunduğu kimi, açıqca deyirdilər: " mü- səlmana etibar et mə k o lma z, o o la bilsin ki, ya xş ı ko mmun istdir, ancaq müs əlmandır, onun qəlbində müsavat ruhu vardır". Siyasi sistemin bütün dairələri ko mmunist partiyasınınn amiranə təzyiq i altında formalaşır və fəaliyyət göstərirdi. Respublikada başqa siyasi partiyalar qadağan edilmişdi. İctimai təşkilatlar bolşeviklərin rəhbərliy i altında və onların d iktəsi ilə fəa liyyət göstərirdilə r. 20-30-cu illərdə A zərbaycanda milli müstə mlə kəçilik siyasəti daha da gücləndirildi. AK(b )P s ənayeləşdirmə və kollekt ivləşdirmə (kolxo zlaşdırma ) siyas əti nəticəsində həm öz a mirliyin in iqtisadi dayağını, qeyriiqtisadi xara kter daşıyan sosialist təsərrüfatçılıq sistemini yaratdı, hə m də mövcud rejimə qarşı mübarizə apara biləcək sinfi və milli qüvvələrə ciddi zərbə endirdi. Ko mmun ist rejimi 30-cu illə rdə Azə rbaycanda dəhşətli repressiyalar həyata keçirdi. Repres siyalara məru z qalanların sayı ailə ü zvləri ilə b irlikdə 200 mindən çox idi. "Qırmızı" terror illərində 29 min azərbaycanlı ziyalı məhv ed ild i, həbs və sürgün olundu. Ermənilər Qə rbi A zərbaycanın aborigen əhalisi olan a zərbaycanlılara qarşı kütləvi təqiblə r həyata keçirirdilər. Bakıda rəhbərliyi ələ keçirmiş erməni-daşnak qrupu Ermənistanın partiya rəhbərliyi ilə əlb ir hərəkət edirdi. Bu dövrdə həyata keçirilən " mədəni inq ilab"ın əsas məqsədi cəmiyyətin mənəvi həyatında kommun ist ideologiyasının inhisarını təmin et mək idi. İkinci dünya müharibəsi (1939-45) dövründə, yaranmış vəziyyətdən istifadə olunaraq, mövcud inzibati-a mirlik üsul-idarəsi daha da sərtləşdirildi. Ölkədə bütün siyasi hakimiyyət İ.Stalin in, milli respublikalarda isə birbaşa onun diktəsi ilə fəaliyyət göstərən respublika partiya mərkə zi ko mitələri b irinci katiblə rin in əlində cəmləşdirilmişdi. Odur ki, Mir Cə fər Bağırov AK(b)P MK- nin birinci katibi olduğu dövrdə də Azərbaycan rəhbərliyində möh kəm mövqe tutmuş Su mbatov-Qriqoryan-Markaryan- Malyan və b.-dan ibarət erməni-daşnak güruhu, əslində, Azərbaycanı azərbaycanlıla rdan "təmizlə mə k" kimi mə krli əməliyyatı davam etdirməkdə idilər. On ların başçılıq etdiyi kütləvi "təmizləmə" əməliyyatının əsas icraçıları da ermənilərin özləri id i. Belə ki, "KQB" və "NKVD"-nin mərkəzdəki və yerlərdəki strukturları da, faktik olaraq, ermənilərin əlində id i. Azərbaycan rayonların ın yarısından ço xunda "NKVD"-nin yerli strukturlarına ermən ilə r başçılıq edirdilər. 1946-53 illərdə Azərbaycan SSR-də qəsdən quraşdırılmış "siyasi ittihamlar" əsasında mindən ço x adam həbsə alınıb sürgün edilmişdi. 1948-53 illə rdə Ermənistan SSR əra zisindəki azə rbaycanlılar öz ata-baba torpaqlarından deportasiya edild ilə r. İ.Stalinin ölümündən sonra Kommun ist Partiyasının dövlət və siyasi təşkilatlar ü zərində amirliy i prinsipinə to xunmadan ictimai təşkilatla rın, " xa lq hakimiyyəti" orqanla rın ın fəaliyyətini canlandırmaq üçün yolla r a xtarılmasına başlandı. Məhz bu dövrdə Azərbaycanda, mə rkə zin bilavasitə kö məyilə, ermən i lobbisinin fəa liyyəti daha da gücləndi. Ermənistan SSR-də qalmış olan azərbaycanlılara qarşı təzy iq tədbirlə ri daha da artırıldı. Dağlıq Qarabağ Mu xtar Vilayətində erməni separatçılığının dərinləşdirilməsinə şərait yaradıldı. 1969 ilin iyulunda Azərbaycan Ko mmunist Part iyası Mərkə zi Ko mitəsinin b irinci kat ibi vəzifəsinə Heydər
Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|