[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
302
Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti quru lduqdan sonra burada hakimiyyətini möhkə mləndirməyə xüsusi fikir verird i. Höku mətin 1918 il 23 iyun tarixli qərarı ilə əhali arasında yayılan xəstəliy in xarakterinin dəqiq müəyyənləşdirilməsi və bununla əlaqədar digər məsələlə rin həlli üçün qəzaya tibb işçilə ri göndərilmişdi. Ermən i təcavüzünün art ması nə zərə alınaraq, 1919 il 13 yanvar tarixli qərarla qəza Şuşa, Cəbrayıl və Zəngəzur qəzaları ilə birgə müvəqqəti general- qubernatorluqda birləşdirilmişdi. Azə rbaycan Xalq Cümhuriyyəti Höku mətin in ciddi səyləri nəticəsində qəzanı erməni işğalından qorumaq mü mkün oldu. Cü mhuriyyətin süqutundan sonra Qarabağda, o cümlədən Cavanşir qəzasında sovetləşməyə qarşı üsyanlar baş verdi. Bu üsyanlar 11 -ci Qırmızı ordu tərəfindən a mansızlıq la yatırıldı, sovetləşmə həyata keçirildi. Respublikan ın rayonlaşdırılması ilə əlaqədar Cavanşir qəzası 1929 ildə ləğv edildi.
Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998; Paşayev A., Açılmamış səhifələrin izi ilə, B., 2001; Vəlixanlı N.,31 mart - azərbaycanlıların soyqırımı günüdür, "İpək yolu" jurnalı, 1998, №2; Azerbaycan belgelerinde ermeni sorunu (1918-1920), Ankara, 2001. CAVĠD, Hüseyn Cavid (Hüseyn Abdulla oğlu Rasizadə; 24.10.1882, Naxçıvan - 5.12.1941, Rusiya, İrkutsk vilayəti) - şair, d ra maturq (ba x Hüseyn Cavid). CEYMS REY (?-? )- A me rika Birləş miş Ştatla rı (A BŞ) ordusunun polkovniki. Antanta dövlətlərin in Ermənistana ali ko missar təyin etdiyi Ame rika polkovniki V.Has kelin müavin i o lmuşdur. 1919 ilin oktyabrında Haske l Parisə çağırıldıqda, onu əvəz edən Ceyms Rey Naxçıvanda və Şərur-Də rələyə zdə neytral zona məsələsini mü za kirə et mə k üçün Bakıya gələrə k, Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Höku mət i ilə danışıqlar aparmış, o ktyabrın 24-də V.Haskelin Na xç ıvanda neytral zona yaratmaq barədə bəyanatını Müsəlman Milli Şurası qarşısında elan et mişdir. Bəyanata əsasən, Şərur və Na xçıvanda Amerika qubernatorluğu yaradılması, polkovnik Ed mund Dellin in qubernator təyin edilməsi haqqında iki bənddən ibarət sərəncam imzala mış, lakin Milli Şuran ın və Na xç ıvan əhalisinin təkidilə qərarını dəyişdirərə k, polkovnik De llin in Naxçıvanda general-qubernator deyil, Amerika ali ko missarının nümayəndəsi kimi qalmasına razılıq vermişdir. Cey ms Rey Naxçıvana səfərində neytral zona üçün nəzərdə tutulan bu ərazin i Azərbaycandan ayırmağın mümkün olmadığını anlamışdır. 1919 il noyabrın 23-də A zərbaycanla Ermənistan arasında bağlanmış sazişi ABŞ tərə findən tə minatçı kimi Cey ms Rey də imzalamışdır. Sazişin 3-cü bəndinə görə, tərəflər hər hansı bir məsələni dinc yo lla həll edə bilmədikdə neytral şəxslərdən ibarət münsiflə r məh kə məsinin qərarını özləri üçün məcburi hesab etməli idilər. Sa zişdə belə neytral şəxsin Cey ms olduğu göstərilird i. Cey ms Rey, hə mçin in Harbord missiyasının Azərbaycan üzrə müvə kkili olmuşdur. Pa ris sülh konfransındakı Azərbaycan nümayəndələri Ceyms Reylə görüşüb, ona lazımi materia llar təqdim et mişdilər.
Həsənov C, Azərbaycan beynəlxalq münasib ətlər sistemində (1918-1920-ci illər), B., 1993.
1915 ildə inqilab ı hərəkata qoşulmuşdur. 1918 ildə "Hümmət"in üzvü olmuş, Ba la xan ı təşkilatın ın katib i seçilmişdir. Bakı, Gəncə, Şa mxo r (Şə mkir), Tovuz və Qa za xda inqilab i iş aparmışdır. Azə rbaycan Ko mmunis t (bolşeviklər) Part iyası (AK(b)P) 1-c i qura ltayının (1920, fevral) nü mayəndəsi olmuşdur. 11-c i Qırmızı o rdunu qarşılamaq üçün bolşeviklər tərəfindən Dərbəndə göndərilmiş, 1920 ilin aprelində müdaxiləçilərlə birlikdə "III internasional" zirehli qatarında Ba kıya gəlmiş, bolşevik müda xiləç ilərinə qarşı Gəncə üsyanının (1920) yatırılmasında fəa l iştirak et mişdir. Cəbiyev AK(b)P daxilindəki ixt ila fla rda Nəriman Nə rimanova qarşı duran qrupun ü zvü id i. 1922-23 illə rdə Moskvada "Qızıl Şərq" jurnalının, 1923-27, 1929-30 illərdə " Ko mmunist" qəzetinin redaktoru olmuşdur. 1927-29 illərdə AK(b)P MK-nın şöbə müdiri işləmiş, 1930 ildən SSRİ ko lxo z mərkəzinin sədr müavin i, SSRİ Xalq Yey inti Sənayesi Ko missarlığ ı siyasi idarəsinin rəis müavin i o lmuşdur. Ko mmun ist İnternasionalının 5-c i konqresinin, part iyanın 16-cı qurultayın ın nü mayəndəsi seçilmişdi. Repressiyaya məru z qalmışdır.
Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5-6, B., 2000-2001; Hüseynov A.Ə., Həbib Cəbiyev, B., 1975 .
inzibati ə ra zi vahidi. 1873 il qanununa əsasən təşkil ed ilmişdi. Mərkəzi eyni adlı yaşayış məntəqəsi id i. 19 əsrin əvvəllərində Rusiyanın Azərbaycana qarşı işğalçılıq müharibəsində vuruşmuş rus zabitlərindən P.M.Karyaginin (1761-1807) ad ı ilə Karyagin qəzası (1905) adlandırılmışdı. Qəza idarə sistemi mövcud idi. Qafqa z təqvimin in (1917) mə lu matına görə, əra zisi 3276,31 k v. verst (1 verst=1,0668 k m), əhalisi isə 89584 nəfə r idi. Qə za əha lisin in 44493 nəfə ri (49,66%) kişi, 45091 nəfə ri (50,33%) qadın idi. Əhali, əsasən, əkinçilik, bağçılıq, ipəkçilik və maldarlıqla məşğul olurdu. Qəzada çar idarəçilik rejiminə və sosial ədalətsizliyə qarşı kəndli ç ıxışla rı baş vermişdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulduqdan az sonra, Hökumətin 1918 il 30 iyul tarixli qərarı ilə qə zanın əvvəlki adı bərpa edilmişdi. 1919 il 13 yanvar tarixli qərar əsasında Cavanşir, Şuşa və Zəngəzur qəzala rı ilə birlikdə müvəqqəti general-qubernatorluqda birləşdirilmişdi. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mətin in və yerli idarə orqanlarının tədbirlərinə baxmayaraq, erməni-daşnak silahlı dəstələri qəzanın yerli türk- müsəlman əhalisinə qarşı soyqırımları törətməyə can atırdılar.
Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|