86
XV əsrdə italyan tacir-səyyahları ilə yanaşı buraya rus tacirləri də gəlməyə
başlayır. XV əsrin ikinci yarısında Moskva dövlətinin iqtisadi və siyasi yüksəlişi və
tacir silkin in yeni ma l tədavülü bazarlarına marağı ilə bağlı olaraq, Moskva ilə Şə rq
ölkələri, xüsusilə xam ipək, ipək parça və xalça ilə zəngin o lan Azərbaycan arasında
ticarət əlaqələ ri və dip lo matik əlaqə lər yaradılır.
87
Bu va xt Şirvandan beynəlxa lq
bazarlara, əvvəllərdə o lduğu kimi, xa m ipək, yun və pa mbıq parça lar, neft, du z, zəfəran,
düyü, mis qablar və digər mallar ixrac olunurdu.
1446-c ı ildə Şirvanşah I Xə lilü llah Moskva dövləti ilə Şirvan arasında dostluq və
ticarət münasibətləri yarat maq məqsədilə Həsən bəyin başçılığ ı ilə Moskvaya, III
İvanın yanına qiymətli hədiyyələrlə b irlikdə elçilər göndərmişdi. Buna cavab olaraq
Vasili Papin III İvanın adından qiy mətli hədiyyələrlə Şamaxıya gəlmişdi.
88
Papinin ard ınca 1466-cı ildə Tver taciri Afanasi Nikitin öz tverli tacir yoldaşları
ilə iki gə mi qayıra raq, onlara ma l yükləyib Vo lqa ilə Şa ma xıya yola düşdü.
Həştərxandan Də rbəndə gələrkən onlar yolda dəniz quldurlarının basqınına mə ruz
qalaraq qarət edild ilə r və Dağıstan (qaytaq) hakimi tərəfindən əsir alındıla r.
89
La kin rus
səfiri Papin in xahişi ilə Şirvanşah Fərru x Yəssarın işə qarış ması sayəsində tezliklə a zad
olundular. Əsir ruslar digər Moskva tacirləri ilə birlikdə Dərbənddən Koytula
(şirvanşahın qərargahına - S.A.) gön-dərildilər. Şirvanşah onları iltifatla qəbul etdi,
lakin tacirlərin ço x olmasını bəhanə gətirərək, onla rın evlərinə qayıt mala rına kö mək
göstərmək barədə xahişlərin i rədd etdi. "...Biz isə Koytula, Şirvanşahın yanına getdik
və onun ayağına düşərək Rusiyaya qayıtmağımıza yardım et məsini dilədik. O isə çox
olduğumuzu deyib b izə heç nə vermədi. Biz ağlaya-ağlaya hərəmiz bir tərəfə dağıldıq,
bəzilərimiz Şa ma xıda qald ı, bə zilə rimiz isə Ba kıya işlə məyə getdi. Mən isə Dərbəndə,
oradan da əbədi odlar yanan Bakıya getdim. Ba kıdan is ə dəniz a rxasındakı Çebokara
yollandım".
90
Nikitin və onun yoldaşlarının A zərbaycana gəlməsi təsadüfi deyildi.
Azərbaycanla ticarət ə laqələ ri əvvəlki əsrlə rdə də mövcud olmuşdur.
91
XIII əsrdə və XIV əsrin əvvəllərində Moskva dövlətindən Şirvana qiymət li
sincab, samur, dələ , tülkü xə zləri id xa l o lunurdu.
92
Mənbələrdə 1475-c i ildə III İvanın səfiri Markın Təbrizə, Uzun Həsənin yanına
getdiyi xəbər verilir. Mark burada Venesiya s əfirləri Ba rbara və Kontarini ilə
görüşmüşdür.
93
1494-cü ildə şirvanşah Fərrux Yəssarın nəvəsi Mahmud öz s əfiri
Şahabəddini Böyük Moskva knyazının yanına göndərmişdi.
94
Belə liklə, Moskva
dövlətindən Azərbaycana ticarət məqsədi ilə bir sıra elçi və tacirlərin gəldiyin i görürük.
Bu dövrdə Həştərxan vasitəsilə Şirvan şəhərləri ilə Şərq i Avropa şəhərləri arasında
müntəzəm ticarət əlaqələri yaranır. Kontarinin sözlərinə görə, Şirvandan gətirilən
mallar, başlıca olaraq ipək, Həştərxanda rus tacirləri ilə xəz, qılınc, bal və mu ma
dəyişdirilirdi.
95
Tacirlə r oradan dəniz yolu ilə Dərbəndə, Bakıya, sonra isə karvan yolu
ilə Şa ma xıya və İrana gedirdilə r. Kontarini Xəzə r dənizində üzən tica rət gə milə ri
haqqında mü xtəsər məlu matlar verir.
96
Bakı bu dövrdə ən yaxşı liman şəhəri kimi beynəlxalq tran zit ipək ticarətində
mühü m ro l oynayırdı. Bu dövrdə Bakıda, eləcə də Şirvanın digər şəhərlərində
87
əmtəə-pul münasibətlərinin inkişafını Bakının İçərişəhər hissəsində XV əsrdə və XVI
əsrin əvvəllərində Bakıda və Şamaxıda kəsilmiş iri gü müş sikkə dəfinələrin in tapılması
da təsdiq edir.
97
Şirvanşahlar sarayı ərazisində və qaladan kənarda, onun həndəvərində, eləcə də
Abşeronda (Pirşağa kəndi) XV əsrə aid üz tərəfində "Bakuyə" möhürü həkk olun muş,
Bakıda kəsilmiş mis və bürünc sikkələr də tapılmışdır.
98
Bakıda kəsilmiş mis sikkələrin bəzilərinin üzərində balıq, şir, dəvə, quş və s.
rəsmləri çəkilmişdir. Ba lıq şəkli Şirvanşahlar sarayı ərazisində tapılmış yaşıl şirli
boşqabda, həmçinin, Qobustan qayalarında da vardır. Maraqlıdır ki, balıq təsvirinə
Abşeronda (Maştağa və b. kəndlərdə) indi də evlərin fasadında rast gəlinir. Bunun
səbəbini bilməyən Abşeron camaatı onu qədim ənənələrlə izah edir. Yu xuda balıq
görən abşeronlu onu var-dövlət əlaməti kimi yozur. Ehtimal ki, balıq Abşeronda ta
qədimlərdən totem olmuş və onun təsviri orta əsrlə rdə olduğu kimi, bizim dövrümü zdə
də davam et məkdədir.
Sikkə lərdə ki balıq, heyvan və quş təsvirləri ehtima l ki, onla rın kəsild iyi ili
bildirir, belə ki, monqollar dövründə illə r uzaq keç mişlərdən tote m olan heyvanların
adları ilə ad landırılırdı.
Nəzə rdən keç ird iyimiz dövr feodal ş əhərlərinin tə kcə tica rətin deyil, hə m də
məhsuldar qüvvələrin, xüsusilə neft hasilatı və sənətkarlıq sahəsində inkişafı ilə bağlı
yüksəliş dövrü idi.
3. SOSĠAL MÜNASĠBƏTLƏR VƏ ġƏHƏR QURULUġU
XI ərsdə sənətkarlığ ın, t icarətin və ə mtəə-pul münasibətlərinin inkişafı XII
əsr-XIII əsrin birinci çərəy ində Şirvanın feodal şəhərlərinin çiçəklən məsinə zəmin
yaratdı. Şamaxı, Dərbənd, Bakı, Beyləqan kimi şəhərlər inzibati mərkəzlərə çevrildilər.
Şirvanın paytaxtı Şamaxıda yüz minə yaxın, Beyləqanda qırx min əhali yaşayırdı.
1
XI-XVI əsrlə rdə Bakıda sosial münasibətləri və şəhər quruluşunu öyrənmək
baxımından mənbələrin verdiyi məlu mat dağınıq və cü zid ir.
Ayrı-ayrı şəhər vəzifələrinin və in zibati terminologiyanın öyrənilməsi şəhərlərin
idarəet mə formala rını təsəvvür etməyə imkan verir.
Hə min dövrün mənbələrində Ba kı şəhərində, feodal cə miyyətinin strukturu
haqqında məlu mat yo xdur. Bu boşluğu, əsasən, Bakı və Abşeronda XI-XV əsrlərə aid
çoxlu memarlıq abidələrindəki daş kitabələr və şərəflərinə kəsilmiş şəxslərin titu lları
göstərilən mü xtəlif sikkələrin legendaları doldurur. Bu kitabələrdə adları çəkilən
şəxslərin titulları, rütbələri xatırlanır: şirvanşah, əmir, xaqan, xan, sultan, məlik, vəzir,
hacib, sədr, sipahsalar, şey x, ə xi, rəis və i.a . t itulla rla müşayiət olunan şirvanşah
dururdu.
Niza min in 1184-cü ildə yazd ığı "Leyli və Məcnun" poemasında Şirvanşah I
Dostları ilə paylaş: |