1-mavzu: Kirish. Adabiyot(bolalar adabiyoti) fanining maqsad va vazifalari Reja: O`zbek bolalar adabiyoti istilohi va uning paydo bo`lishi

Lev Nikolayevich Tolstoy tomonidan yaratilagan “Yangi alifbo” asari haqida.

Mazkur „Alifbe” haqidagi orzularim ro’yobga chiqqanidan, uni rus bolalarining ikki avlodi o’qib, dastlabki poetik zavqini shu kitobdan olishiaridan faxrianaman. Bu kitobga ko’p mehnat va muhabbatimni jo qildim, u hayotimning muhim sahifasi bo’lishiga aminman,“ — deb yozgan edi.
Bu darslik qayta-qayta bosildi. Hatto 1921- yilda ham uning so’ngi nashri chop etildi.
Tolstoyning har bir asari turmushning, bolalar hayotining bir tomonini ochib berishga qaratilishi bilan muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki hayotni, bolalami qattiq sevgan va unga mehr-muhabbati juda katta bo’lgan adib kichkintoylarga qarata yozilgan har bir katta-kichik asar hayotiy bo’lishini istaydi va o’zining bu qaroriga butun ijodi davomida sodiq qoladi.
Lev Nikolayevich Tolstoyning “M o‘ysafid olma ekdi” hikoyasida ilgari surilgan
g‘oyalar haqida. Tolstoyning bolalarga bag’ishlab yozgan barcha katta-kichik asarlarida oddiy inson obrazi ko’zga yaqqol tashlanib turadi. Buning isboti tariqasida adibning bir qator asarlariga nazar tashlab o’tishga to’g’ri keladi. Bir bog’bon bolalari ishyoqmas, yalqov bo’lib o’sayotganliklaridan qattiq iztirob chekadi. U o’limi oldidan o’g’illarimni bir aldasam, zora ishlab, o’zlarida mehnat ko’nikmasi hosil bo’lsa, degan o’y, xayol bilan: „Bolalar, men tok tagiga oltin ko’mib qo’ydim, uni mendan keyin qazib olinglar”, degan g’oyani „Bog’bon va bolalar“ hikoyasida juda qoyil qilib yozadi.
Ko’chat ekish, bog’ qilish juda og’ir va mashaqqatli ish. Bu bog’bondan og’ir mehnat, sabr-toqat talab qiladi. Bog’bon o’zi uchun, kelajak avlod uchun ko’chat ekadi. Shu nuqtayi nazardan adibning „Mo’ysafid olma ekdi” hikoyasi diqqatga loyiqdir.
„Keksa berilib ko’chat o’tqazar edi. Odamlar uning keksaligidan va qilayotgan ishidan kulib:
— Sizga olma ekish nega kerak bo’lib qoldi? Bu daraxt o’sib voyaga yetguncha bu dunyoda yashaysizmi yoki yo’qmi? — deyishdi.
— Men olmasini yemasam o’zgalar yeyishadi va menga rahmat deyishadi. Nima bo’lganda ham olmani ekkanim foyda, — debdi“.
Tolstoy ochko’z, faqat o’z manfaatlarini o’ylaydigan ba’zi odamlarni ko’pgina asarlarida tanqid qiladi, ularning ustidan ochiqdan ochiq kuladi. „Odamga qancha yer kerak?” degan hikoyaning sarlavhasini o’qigan odam hayron bo’lib qoladi. Rostdan, odamga qancha yer kerak? Fomaga mulkdor yer beradi. „Bugun qancha o’lchasang, hammasi seniki,“ — deydi. Foma yugurib-yelib, odimlab, kun bo’yi yer o’lchaydi. Oxiri ochlik va
charchaganidan yiqiladi-yu, o’sha joyning o’zida jon beradi. Adib Foma cho’zilib yotgan yerni ko’rsatib, odamga ikki metr yer kerak bo’ladi, xolos, deydi.
Tolstoy asarlari orasida hayvonlar, jonivorlar, parrandalar haqida yozilganlari ham ko’p. Do’stlik, birodarlik, do’stga sado-qat, mehr-oqibat faqat odamlar o’rtasida emas, balki hayvonlar o’rtasida ham mavjud ekanligini biz adibning „Arslon bilan it” hikoyasi misolida bilib olamiz.
Tolstoyning „Bolalik“, „Kavkaz asiri” kabi povestlari ham bolalar sevib o’qiydigan asarlar sirasiga kiradi.
L. N. Tolstoyning ibratli hikoya, ertak va masallari hali ham o’zining badiiy hamda tarbiyaviy kuchini yo’qotgan emas. Uning bu mavzudagi asarlari qator darslik va majmualarga kirgan, alohida kitob holida ham chop etilgan.

7.