359
Mövzu 14. Ə
mlakın qiymə
tlə
ndirilmə
sində
risk amili
PLAN:
14.1. Risk anlayış
ı, onun mahiyyə
ti və
növlə
ri
14.2.
Riskdə
n azad gə
lirlə
rin müə
yyə
nləş
dirilmə
si
14.3. nvestisiya risklə
ri
14.1. Risk anlayışı, onun mahiyyəti və növləri
qtisadi nəzəriyyədə riskə verilən təriflərdən bəziləri arzuolunmaz hadisənin
baş vermə ehtimalı, gozlənilməz hadisənin səbəb olduğu zərərin həcmi, “işlərin
yolunda getməmə” ehtimalı, əlverişsiz nəticənin təsirlərinin məcmusu kimi ifadə
olunur.
Gündəlik həyatda istifadə edilən və cəmiyyətin bütün üzvləri tərəfindən
daim nəzərə alınan “risk” anlayışı insanların həyatda üzləşdiyi qeyri-
müəyyənliyin nəticəsində yaranır. “Risk” anlayışının izahı üçün müxətlif izalı
lüğətlərə nəzər saldıqda həm məişətdə, həm də sahibkarlıqda istifadə olunan
bu anlayışın müxtəlif dünya dillərində oxşar səslənməklə bərabər, eyni
məzmunu ifadə edildiyinin şahidi oluruq.Belə ki :
-
Hərfi olaraq “risk” sözü yunan sözü olan “ridikson”, “ridsa” sözündən
törə
miş
dir və
dilimizə
tə
rcümə
də
“diklik”, “qaya” mə
nasını verir;
-
Azərbaycan dilinin izahlı lüğətində “risk” – “təhlükə imkanı”, “ola
bilə
cə
k tə
hlükə
”, “qorxulu iş
” sözlə
rinin sinonimi kimi verilmiş
və
“yaxş
ı nə
ticə
lə
nə
cyi ümidi ilə
hə
rə
kə
t etmə
, iş
görmə
, cə
sarə
t etmə
”
sözlə
ri ilə
izah edilmiş
dir;
-
ngilis dilinin izahlı lüğətində isə “risk”- “təhlükə yarada biləcək
və
ziyyə
t”, “gözlə
nilmə
z xoş
olmayan hadisə
nin baş
vermə
si ehtimalı”
kimi verilmiş
dir;
360
-
Ojeqovanın redaktəsi ilə rus dilinin izahlı lüğətində “risk” – “təhlükə
mümükünlyü” və
ya “xoş
nə
ticə
ə
ldə
etmə
k ümidi ilə
uğ
ursuzluğ
a atılan
addım” kimi göstə
rilmiş
dir.
Mə
lumdur ki, biznes alə
mində
müvə
ffə
qiyyə
t tə
sə
rrüfat və
sahibkarlıq
fə
aliyyə
tinin seçilmiş
strategiyasının düzgünlüyündə
n və
ə
saslılığ
ından
asılıdır. Bu zaman böhranlı və
ziyyə
tlə
rin yaranması ehtimalı nə
zə
rə
alınmalıdır. Kommersiya banklarının sahibkarlıq fə
aliyyə
tini risksiz tə
sə
vvür
etmə
k mümkün deyil. Ümumiyyə
tlə
risksiz sahibkarlıq fə
aliyyə
ti yaxud
risksiz biznes mövcud deyildir. Riskin artması mahiyyə
tcə
tə
sə
rrüfat
müstə
qilliyinin ə
ks tə
rə
fi yaxud ona görə
özünə
mə
xsus ödə
niş
idir.
Riskin ş
irkə
tlə
r, banklar, müəə
sisə
lə
r üçün gözlə
nilmə
yə
n tə
hlükə
lə
rin
olmaması bir qayda olaraq, iqtisadi inkiş
afın dinamikliyini və
sə
mə
rə
liliyini
aş
ağ
ı salır. Bu baxımdan maliyyə
, istehsal-tə
sə
rrüfat, xidmə
t, innovasiya,
idarə
etmə
və
digə
r fə
aliyyə
t növlə
rinin reallaş
dırlımasında böyük itkilə
rin
yaranması imkanları baxımından iqtisadi risklə
rin kə
miyyə
t və
keyfiyyə
t
qiymə
tlə
ndirilmə
si, hə
mçinin aqrar sə
naye sistemində
kreditləş
mə
üzrə
risklə
rin idarə
olunması problemi olduqca aktualdır.
“Risk” hə
m mürə
kkə
b, hə
m də
bir-birinə
zidd proseslə
rdə
n ibarə
t
hadisə
olduğ
undan, qanunvericilikdə
kifayə
t qə
də
r ə
ks olunmamış
dır və
tə
crübə
də
ə
ksə
r sahibkarlar tə
rə
fində
n lazımı sə
viyyə
də
nə
zə
rə
alınmır.
“Risk” anlayış
ının şə
rhində
və
elementlə
rinin göstə
rilmə
sində
müxtə
lif
ziddiyə
tli və
qarış
ıq fikirlə
r mövcuddur.
“Risk” anlayış
ının iqtisadi tə
hlili haqqında mə
lumata XX ə
srin
ə
vvəllərində Amerika Birləşmiş Ştatlarının (ABŞ) tədqiqatçıları tərəfindən
yazılmış
ə
də
biyyatlarda rast gə
lmə
k mümkündür. lk də
fə
olaraq ABŞ
tə
dqiqatçısı Frenk Nayt tə
rə
fində
n elmi ə
də
biyyata gə
tirilmiş
və
onun “Risk,
qeyri-müə
yyə
nlik və
gə
lirlə
r” tə
dqiqat ə
sə
rində
(1921) risk iqtisadi kateqoriya
olaraq şə
rh edilmiş
dir[92].