1 vaqif aslan
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
8 - İndi gedin, yatın. Artıq hamı ayaq üstə idi. Hacı Lətif kişi Güllü xanıma mənal-mənalı baxıb: - Uşaqları yerbəyer elə! – dedi və həyətə çıxdı. ************** ****** 1918 III Miladi tarixlə 1918-ci ilin mart ayının sonları idi... Bakıdan pis-pis xəbərlər gəlirdi. Digər yerli sahibkarlar kimi Nuxalı sahibkarlar da, həyəcan və səksəkə içərisində yaşayırdılar. 2 noyabr 1917-ci ildən Fəhlə-kəndli və əsgər deputatları Soveti adı ilə ortaya atılan bolşevik Bakı Sovetinin hansı məzhəbə qulluq etməsi nəinki mülk və kapital sahiblərinə, hətta fəhlələrin və kəndlilərin, əsgərlərin özlərinə belə o qədər də aydın deyildi. Hələ ki, kəndliyə çatan bir şey olmasa da, fəhləyə xeyli güzəştlər edilmişdi. Bu da rus və erməni fəhlələrin çoxluğuna görə olmuşdu. İş saatı bəzi yerlərdə səkkiz saata endirilmiş, söz və mətbuat azadlığına qol qoyulmuşdu. Çar hökumətinin 1840-cı il 10 aprel tarixli islahatına əsasən 1841-ci il yanvarın 1-dən adı dəyişdirilib Kaspi vilayətinin tərkibində Nuxa qəzası kimi sənədləşdirilən Şəki artıq yetmiş yeddi il idi ki, rəsmi sənədlərdə Nuxa adı ilə təmsil olunurdu. Kökü bu torpaqda olanlar isə bir qayda olaraq ona həm Nuxa, həm də Şəki deyir, Nuxa deyəndə Şəki, Şəki deyəndə Nuxa başa düşürdülər. Əlbəttə ki, gəlmələr bunu eyni bir şəhərin bir-birinə bitişik iki məhəhəlləsinin adı kimi başa düşməkdə çətinlik çəıkirdilər. Axı, bu – tarix idi. Şəhər gah bu, gah da o məhəllənin adı ilə təmsil olunurdu. Ruslar Azərbaycanı işğal edəndən sonra inzibati-ərazi bölgüsündə komendant, quberniya kimi idarə etmə dəyişiklikləri ilə bərabər yer-yurd və şəhər adlarında da yeniliklər etməklə xalqı çaşdırıb özlərinə yaxınlaşdırmaq istəmişdilər. 1804-cü ildən Gəncənin adını dəyişdirib Yelizavetpol qoysmuşdular. Camaat isə ona Gəncə deməkdə davam edirdi. Baməzə adamlar da Yelizavetpol əvəzinə Yelizavetbol deyirdilər. Bir sözlə, Yelizavetlər bolluğunda hökumətin kağızında yazılanlar camaatın ağzında lətifəyə çevrilirdi. 1817-ci ildən almanların Qafqazda məskunlaşmasına əlahəzrət imperator I Aleksandrın razılıq verməsi 22 avqust 1819-cu ildə Azərbaycanda ilk alman koloniyası Helenendorfun əsasının (indiki Göygöl rayonu. Müəllif qeydi) qoyulması ilə nəticələnmişdi. 1827-ci ildə tarixi Qarabulaq kəndinin (indiki Füzuli rayonu. Müəllif qeydi.), 1867-ci ildə isə bütövlükdə Cəbrayıl qəzasının I Rus-İran müharibəsinin iştirakçısı polkovnik Pavel Mixayloviç Karyaginin (1752—1807) şərəfinə Garyagin qəzası adlandırılması, Şamaxı qəzasının Nağaraxana kəndi və İsmayıllı kəndi ərazilərinə, o cümlədən Biləsuvara, Gədəbəyə rusların və diğər etniklərin köçürülməsi, nəticədə Azərbaycanda Novosaratovka, İvanovka, Slavyanka adlı yerlərin çoxalmasına səbəb olmuşdu. Əlbəttə ki, bu da Azərbaycan tarıxi üçün yeni bir şey deyildi. Abşerondakı Ramana, Ağdaşdakı Ərəblər, Ərəb Bəsrə, Ərəb ocağı və sair kəndlər belə kənardan gələn etniklər hesabına yaranmamışdımı? Təkcə Azərbaycanda deyil, tarixlər boyunca 9 dünyanın hər yerində belə olmuşdu və indi də belə olmaqda davam edirdi. Çaylar göllərə və dənizlərə, dənizlər okeanlara qarışıb axdığı kimi xalqlar da hansısa bir zaman kəsimində bir-biri ilə qarşılaşır, çarpazlaşır və axına qoşulub axırlar. ... Miladi tarixlə 1918-ci ilin mart ayının sonları idi... Bakıdan, Qubadan, Şamaxıdan, Göyçaydan, Yelizavetpoldan və başqa yerlərdən gələn tükürpədici xəbərlər Nuxanı da silkələyirdi. Haçansa Suriyadan, Livandan və Fələstindən qaçıb Türkiyəyə və İrana sığınan ermənilərin “yersiz gəldi, yerli, qaç” siyasəti yeridən Rusiyanın təkidi ilə Azərbaycanda məskunlaşdırılması yerlilərin başına bəla olmuşdu. Rus bolşevikləri, erməni daşnakları və gürcü menşevikləri hər yerdə at oynadırdılar. Azərbaycanın yerli xalqı azər-türklər olduğundan və ermənilər yer üzərindəki bütün türkləri özlərinə düşmən hesab etdiklərindən kimə rast gəlsələr, belə bir sual verirdilər: “Hayes, türkes?” Son günlərin xəbərlərinə görə, “türkes” deyənləri də, deyə bilməyib susanları da qətl edirdilər. Əli yalın müsəlman-türk isə ot kimi biçilir, ağac kimi qırılır, odun kimi doğranırdı. Nuxada da adamlar narahat idilər. Ağ camaat da, qara camaat da erməni amansızlığından ehtiyatlanmağa başlamışdı. Axı, ortada bizim bilmədiyimiz işlər vardı. Xoy hakimi, adına Cəfərqulu xan Dünbüli deyilən bir naxələf rus çarına şəxsi müracəti əsasında 10 dekabr 1806-cı ildə öz kəndliləri ilə birlikdə rus təbəəliyini qəbul etmişdi. Çünki onun kəndliləri arasında Yaxın Şərqdən qaçıb gələn çoxsaylı erməni ailələri vardı. Bundan çox-çox qabaqca ermənilərin Şimali Azərbaycana köçürülməsində təşkilatçılıq və canıyananlıq göstərən Cəfərqulu xan Dünbüli erməni havadarlarının hesabına çarın fərmanı ilə Şəkiyə xan təyin edildi və general-leytenant rütbəsinə layiq görüldü. Şəkinin xan nəslindən gələn Səlim xan isə didərgin salındı. Şəki camaatı bundan sonra, bir qayda olaraq, Cəfərqulu xanın xan nəcabətinə şübhə ilə yanaşdı. Vaxtı ilə Şah I Təhmasibə qoşulub Şəkiyə hücum çəkən Levonda “Ləvənd” deyən Şəkililər yaramaz saydıqları hər bir kişini və qadını “ləvənd” adlandırdılar. Cəfərqulu xan Dünbülinin üzünü görən Şəkililər isə həm “Cəfərqulu”, həm də “xan” sözlərindən yan keçərək “Dünbüli” sözünü “dübül” və ya “dünbül” şəklində işlətməyə başladılar. “Ləvənd” sözü nəticə etibarilə “əxlaqsız” anlamına gəldiyi kimi, “dübül” və ya “dünbül” sözü də “quyruğu kəsik” anlamına gəldi. Şəkililər Cəfərqulu xan Dünbülini “quyruğu rus çarı tərəfindən kəsilmiş köpək” yerinə qoydular. O təkcə Şəkililəri deyil, onu rus tabeçiliyindən çıxmağa çağıran dağlı tayfaları da it kimi tuturdu. Cəfərqulu xan Dünbülinin Şəkiyə özü ilə gətirdiyi 1000 ailədən 556-sı erməni ailəsi idi. Onlardan 53- ü Ağpilləkənkənddə, 134-ü Göybulaqda, 100-ü Dünbülünün şərəfinə adlandırılan Cəfərabadda, 156-sı Daşbulaqda, 31-Aydınbulaqda, 12-si Xanabadda, 40-ı Qayabaşında, irsi olaraq Cəfərqulu xan Dünbülilərə xidmətkar olan erməni ailələri isə şəhərin mərkəzində yerləşdirilmişdi. Yerli əhali oranı “Ermənikənd” adlandırırdı. Çox təəssüflər olsun ki, Saka yurduna da “dübüllərin” və “dünbüllərin” əli ilə erməni toxumu səpilmişdi. Elə buna görə də Saka yurdunun saxalı kişilərindən ehtiyat edən Xoylular 22 avqust 1814-cü ildə qızdırma xəstəliyindən vəfat edən Cəfərqulu xanın da, 24 iyul 1819-cu ildə anasının qızlıq familiyası ilə Madatov kimi tanınan 1817- ci ildə Əlahəzrət İmperatorun fərmanı ilə Zaqafqaziyada üç müsəlman xanlığının – Qarabağ, Şəki və Şirvan xanlığının hakimi və hərbi dairə rəisi təyin edilən erməni general-mayor və ya general-leytenant Valeriyan Qriqoryeviç və ya da Madatyan Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|