А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин

 

310

 

Həmin    məhsulu  o,  istehsalçı    firmadan  distribütor    qiymətinə  

alır.  stehsalçı  firma  distributora  məhsulun   tək  birinə  nə  qədər  qiymət 

qoyulması  haqqında  öz  təkliflərini  edir.  Distribütorun  qiymət  əlavəsi 

satış həcmini azaltmaqdan ötrü həddindən çox da ola bilər. 

 

Distribütorun  biznesini  birlikdə  istifadə  edilən  iki  rəqəm 

göstəricisinin  köməyi  ilə  qiymətləndirmək  olar.  Birinci  göstərici  bonus 

balı kimi adlandırılması qəbul edilməsidir. O, hər bir malik növü üçün 

dəyişilmədan təyin edilir.  kinci göstərici isə satış həcmi (satışın dəyəri) 

adlanır. O, məhsulun qiymətini əks və bu qiymətin dəyişməsi ilə birgə 

dəyişilir.  Bonusun  ballarının  ümumi  sayı  və  vahid  vaxt  müddətində 

(məsələn, bir ayda ) satış həcmi firma- istehsalçı tərəfindən distributorun 

keçmiş vaxt  müddəti ərzində əldə etdiyi nəticəyə görə verilən güzəştin 

həcmini müəyyən edir. 

          Əgər    o,  digər  distribütor  qrupları  təşkil  edə  bilərsə  onda 

distribütorun  əmək  haqqı  artacaqdır  və    onlar  da  özlərinin  şaxələnmiş 

distribütorlar qruplarını təşkil edəcəkdir. 

 

Qiymətin  əmələ  gəlməsinin  qəbul    edilmiş  prinsiplərin 

mahiyyəti  bu  cür  faktorlarla  müəyyənləşir  ki,  bunlara  iqtisadi  böhran, 

inflyasiya  prosesləri,xammalın  qiymətdə  baş  verən  dəyişikliyi  və 

maliyyə  resursları,  rəqabətin  kəskinləşdirilməsi,  əhalinin  alıcılıq 

qabiliyyətinin  dəyişilməsi  və  həmçinin  alıcıların  hüquqları  uğrunda 

hərəkatın genişlənməsi və s. aid etmək lazımdır. 

 

Adətən bazarda verilmiş tip məhsula qoyulan qiymət eyni hədd 

səviyyəsində 

təyin 

olunur. 

Əgər 

müəssisənin 

məhsulları 

differensiyalaşdırılmayıbsa,  bazarda  güclü    rəqabət  mövcuddursa  və 

istehsalçı  real  bazar  qüvvəsinə  malik  deyildirsə  onda  həmin  müəssisə 

bazar tərəfindən  diktə edilən qiymətə görə istiqamətlənməlidir. 

 

 

7.5. STEHSAL SATIŞ FƏALIYYƏTININ MALIYYƏ 

NƏTICƏLƏRININ QIYMƏTLƏNDIRILMƏSI. 

 

Hər bir istehsal satış fəaliyyəti və onun ötən dövrün nəticələrinə 

görə  sənədləşdirilməsindən  belə  nəticə  əldə  etmək  mümkündür  ki, 

təsərrüfat  fəaliyyəti  göstəricilərin  qiymətləndirilməsi  əsasında  qiymət 

siyasətinin  düzgünlüyü  haqqında,  həmçinin  təyin  edilən  qiymətin 

analizi, tətbiq olunan güzəştlər, imtiyazlar və qiymətdə əlavələr üzrə də 

düzgün  rəy  vermək  olar.  Bu  cür  analizi  həyata  keçirmək  üçün  əsas 

---

 

311

sənədlər  müəssisənin  təsərrüfat  fəaliyyəti  haqqında  hesabatı  və  balans 

hesabatıdır. 

Təsərrüfat  fəaliyyəti  haqqında  hesabatda  verilmiş  vaxt 

müddətində  müəssisənin  satış  həcmini,  realizə  olunan  məhsulun  maya 

dəyərini  və  həmin  dövrdə  istifadə  edilən  məsrəflərini  xarakterizə  edən 

faktiki  məlumatlar  mütlıq  göstərilməlidir.  Müəssisənin  istehsal  satış 

fəaliyyətinin  məsrəfləri,  hansı  ki,  onlar  təsərrüfat  fəaliyyəti  haqqında 

hesabata daxil edilir. 7.11 şəkildə göstərilmişdir. 

Mühasibat  hesabatı  balansında  müəssisənin  aktivləri,  onun  pul 

öhdəlikləri  və  həmin  vaxt  müddətinə  qədər  öhdəliyi  çıxmaqla  əmlakın 

dəyəri mütləq qeyd edilməlidir. 

Əgər təmiz satış həcmindən realizə olunmuş məhsulların maya 

dəyəri  çıxarılarsa,  onda  alınan  nəticə  ümumi  gəlir  kimi  özünü  ifadə 

edəcəkdir.Əgər  ümumi  gəlirdən  məsrəflər  çıxarılarsa,  onda  alınan  fərq 

təmiz gəlir kimi ifadə olunacaqdır. 

Təsərrüfat  fəaliyyəti  haqqında  hesabatın    məlumatları  əsasında 

təmiz  satış  həcmini  və  realizə  edilmiş  malların  maya  dəyərini 

müəyyənləşdirmək mümkündür. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şə

kil  7.10.  Təsərrüfat  fəaliyyəti  haqqında  hesabatın 

komponentləri. 

Təsərrüfat fəaliyyəti haqqında hesabat 

Satışdan gəlirin həcmi 

Malın çatdırılmaсы qiyməti 

Satışa görə edilən imtiyazlar, 

güzəştlər və əlavələr 

Çatdırılması ilə birlikdə malın 

qiyməti 

Satışın xalis həcmi 

Məhsulun ümumi dəyərinin 

məbləği 

Əmtəə ehtiyyatlarının maya 

dəyəri 

Qalan məhsulların dəyərinin 

məbləği 

Alışın ümumi həcmi 

Reallaşdıрılan məhsulların maya 

dəyəri 

Alışda, qiymətdə edilən güzəşt 

Ümumi gəlir 

Alışın xalis həcmi 

Məsrəflər (xərclər) 

---

 

312

Burada əsas kimi satış həcmi götürülür, yəni ki, müəyyən vaxt ərzində (məsələın, ay və 

ya il) satılmış məhsuldan alınmış ümumi pulun məbləği götürülür. Məhsulların müəyyən hissəsi 

alıcılar tərəfindən qaytarılır və satıcı tərəfindən həmin mallar qəbul olunur (məsələn, malda hər 

hansı qüsur aşkar olduğu zaman) . 

 

Əgər burada alıcıya malın dəyəri tam surətdə qaytarılarsa, onda 

bu  vəziyyətə  alıcının  çəkdiyi  xərclərinin  “ödənilməsi”  deyilir.  Əgər 

mağaza  aşkar  edilmiş  qüsuruna  görə  satılan  malın  qiymətini  azaldarsa, 

onda  alıcı  həmin  məhsulu  özündə  saxlaya  da  bilər.  Belə  hallara 

məhsulun  qiymətində  “güzəşt”  deyilir.  Onda  ümumi  satış  həcminin 

ümumi  məbləğindən  əvəzi  ödənilən  məbləği  və  güzəştin  dəyərini 

çıxdıqdan sonra təmiz gəlirin məbləğini almaq mümkündür. 

 

Satılan məhsullara maya dəyərinə daxildir: 

*ilkin hesabat dövr vaxtında (məsələn, il) ehtiyat məhsullarının dəyəri. 

*hesabat dövrü ərzində (il) tədarük üçün sərf edilmiş pul məbləği. 

 

Nəticədə alınmış məbləğ hesabat dövrünün vaxtının axırına 

qədər qalan əmtəə ehtiyatlarının maya dəyərindən çıxır. 

 

Təsərrüfat  fəaliyyətinin  nəticələri  haqqında  plan  hesabatın 

əsasında göstəricilər kimi saydığımız say miqdarını hesablamaq olur ki, 

onun  əsasında  təsərrüfat  fəaliyyətinin  müvəffəqiyyətlərini  və  ya 

uğursuzluqları haqqında mülahizə yürütmək olacaqdır.  

 

Bu  göstəricilərin  sayına  adətən  faizlə  ifadə  edildiyindən 

aşağıdakıları aid etmək lazımdır. 

 

*ümumi  gəlirlərin  payı,  təmiz  satış  həcminə  bölməklə 

ümumi gəlirin həcminə bərabərdir; 

 

*təmiz  gəlirin  payı,  təmiz  satış  həcminə  bölməklə  gəlirə 

bərabərdir; 

 

eksplutasiya  xərclərinin    payı,  satışın  təmiz  həcminə 

bölünən ümumi xərclərin məbləğinə bərabərdir; 

 

*əvəzini  ödəmək  və  güzəştlərin  həcmi  satışın    təmiz 

həcminə  bölməklə  əvəzini  ödəməyin  və  güzəştlərin  ümumi  məbləğinə 

bərabərdir. 

 

Müəssisənin  praktiki  fəaliyyəti  haqqında  mülahizə 

yürütmək  imkanı  qazandıran  göstəricilər  əmtəə  ehtiyatların    dövriyyə 

qabiliyyətinin  intensivliyi  hesab  olunur.  Bu  göstərici  əmtəə 

ehtiyatlarının  orta  səviyyədə  satış  qiymətinə  bölməklə    realizə  edilmiş 

malların  satış  qiymətlərinin  məbləği  kimi  hesablanılır.  Bəzən    bu 

göstərici  natural  ölçülərlə  hesablanılır,  yəni  ki,  satılmış  məhsulun  say 

---